Krążowniki lekkie typu C
Krążowniki lekkie typu C – grupa typów brytyjskich krążowników lekkich z okresu I wojny światowej. Określana w literaturze jako typ C, obejmowała w rzeczywistości 28 okrętów siedmiu zbliżonych typów, wszystkie o nazwach zaczynających się na literę C. Pierwsze z nich typu Caroline wodowane były w 1914 roku, ostatnie typu Cairo w 1919 roku. Część wzięła udział w II wojnie światowej.
 HMS „Calypso” | |
| Kraj budowy | |
|---|---|
| Użytkownicy | |
| Zbudowane okręty |
28 |
| Dane taktyczno-techniczne | |
| Wyporność |
4120–4320 t normalna |
| Długość |
135,9–137,2 m |
| Szerokość |
12,6–13,3 m |
| Napęd |
6/8 kotłów |
| Prędkość |
28,5–29,5 węzłów |
Pierwsze okręty miały mieszaną artylerię główną z dwóch dział kalibru 152 mm i ośmiu kalibru 102 mm, podczas wojny zamienianą na cztery działa kalibru 152 mm. Od typu Centaur były uzbrajane od początku w pięć dział kalibru 152 mm. Osiem okrętów podczas II wojny światowej było przebudowanych na krążowniki przeciwlotnicze. Napędzały je turbiny parowe, poruszające cztery, a w późniejszych okrętach dwie śruby, zapewniające prędkość rzędu 28–29 węzłów. Wyporność normalna okrętów wynosiła około 4200 ton, a pełna około 5000 ton.
Geneza edytuj
Typ C stanowił rozwinięcie krążowników lekkich typu Arethusa, budowanych od 1912 roku, które były pierwszymi brytyjskimi mniejszymi krążownikami lekkimi z opancerzeniem pionowym, zastępującymi wcześniejsze słabo chronione i zbyt wolne krążowniki zwiadowcze (Scout cruiser)[1]. Początkowo były one przez to określane jako „lekkie krążowniki pancerne”[1]. Jednocześnie w typie Arethusa podniesiono moc siłowni w celu uzyskiwania wysokich prędkości, odpowiednich do pełnienia funkcji przewodników flotylli niszczycieli, rezygnując przy tym z mieszanego opalania węglem na rzecz samego paliwa płynnego[2]. Ponieważ koncepcja tych okrętów okazała się udana, jeszcze przed ich ukończeniem w programie na 1913 rok przewidziano budowę ośmiu ulepszonych krążowników, które zapoczątkowały typ C[1]. Jednocześnie marynarka brytyjska zakończyła zamawianie budowanych dotychczas większych i droższych krążowników lekkich o wyporności ponad 5000 ton, nazywanych od miast (typ Town), przeznaczonych do współdziałania z głównymi siłami floty[2].
Typ Caroline edytuj
Pierwszymi okrętami typu C było sześć okrętów typu Caroline, zamówionych w ramach programu z 1913 roku. Bazowały one na typie Arethusa, ale zwiększono długość o 3 metry i szerokość o 70 cm, przez co wzrosła też wyporność normalna z 3750 do 4219 ton i poprawiła się ich stateczność[1]. Zachowano siłownię z czterema turbinami parowymi o mocy projektowej 30 000 SHP, z możliwością przeciążenia do 40 000 SHP, napędzającymi cztery śruby[1]. Parę dostarczało osiem kotłów, a projektowa prędkość maksymalna wynosiła 28,5 węzła[1] Zachowały one sylwetkę typu Arethusa z trzema pochyłymi kominami i ich kadłub o ostrych liniach, z podwyższonym pokładem dziobowym na około 1/3 długości[1]. Opancerzenie obejmowało pas burtowy o grubości od 76 do 25 mm i pokład o grubości 25 mm, a także wieżę dowodzenia z pancerzem grubości 152 mm[1].
Zmienione w stosunku do poprzedników uzbrojenie, grupując działa największego kalibru nietypowo na rufie. Stanowiły je początkowo dwa pojedyncze działa 152 mm Mk XII umieszczone na podkładzie rufowym i nadbudówce rufowej w superpozycji i osiem dział 102 mm Mk IV, umieszczonych po cztery na burtach, w tym dwa obok siebie na pokładzie dziobowym, dwa na końcach pokładu dziobowego po bokach nadbudówki i cztery na pokładzie górnym na śródokręciu[1]. Uzupełniało je działo przeciwlotnicze 76 mm (później zastępowane przez dwa działa lub jedno kalibru 102 mm) i cztery działa kalibru 47 mm[1]. Okręty miały również dwie podwójne wyrzutnie torped kalibru 533 mm na pokładzie na burtach[1]. W latach 1916–17 dziobowa para dział 102 mm była zastępowana przez trzecie działo 152 mm, a następnie dodawano czwarte takie działo za kominami, zdejmując przy tym pozostałe działa kalibru 102 mm i montując cztery dodatkowe wyrzutnie torped[1].
| Nazwa | stocznia | położenie stępki | wodowanie | wejście do służby | los |
|---|---|---|---|---|---|
| Caroline | Cammell Laird, Birkenhead | 28. 01. 1914 | 29. 09. 1914 | 12. 1914 | zachowany jako hulk szkolny, obecnie muzeum |
| Carysfort | Hawthorn Leslie, Hebburn | 25. 02. 1914 | 14. 11. 1914 | 6. 1915 | wycofany w 1931 |
| Cleopatra | Cammell Laird, Birkenhead | 26. 02. 1914 | 14. 01. 1915 | 6. 1915 | wycofany w 1931 |
| Comus | Swan Hunter, Wallsend | 03. 11. 1913 | 16. 12. 1914 | 1. 1915 | wycofany w 1934 |
| Conquest | Scott, Greenock | 03. 03. 1914 | 20. 01. 1915 | 6. 1915 | wycofany w 1930 |
| Cordelia | Admiralicji, Pembroke | 21. 07. 1913 | 23. 02. 1914 | 1. 1915 | wycofany w 1923 |
Typ Calliope edytuj
Dwa okręty typu Calliope należały do ośmiu krążowników zamówionych w ramach programu z 1913 roku, lecz zbudowano je według ulepszonego projektu z zastosowaniem turbin z przekładnią redukcyjną dla zwiększenia efektywności napędu[3]. Liczbę kotłów zmniejszono z ośmiu do sześciu, przez co zmianie uległa sylwetka okrętów na typową od tej pory dla dalszych krążowników typu C, z dwoma pochylonymi kominami, z tego pierwszym grubszym[3][4]. W celu porównania, „Calliope” otrzymała napęd z czterema śrubami, a „Champion” z dwoma[3]. Projektowa prędkość maksymalna wynosiła 29 węzłów przy takiej samej mocy, jak w poprzednich okrętach, lecz „Champion” okazał się nieco szybszy, rozwijając 29,5 węzła[3]. Pogrubiono też w tym typie opancerzenie burt do maksymalnie 102 mm[3]. Wyporność normalna wynosiła 4228 ton[3]. Zmniejszeniu uległ zapas paliwa do 895 ton, lecz nowa siłownia była ekonomiczniejsza[4].
Uzbrojenie było takie same jak w typie Caroline z wyjątkiem tego, że zastosowano na nich dwie podwodne wyrzutnie torped kalibru 533 mm w burtach[4]. Było ono również w taki sam sposób modernizowane, dochodząc do czterech dział kalibru 152 mm w osi podłużnej, jak również zamontowano dwie podwójne wyrzutnie torped na pokładzie na burtach[3]. W 1916 roku zdjęto z okrętów pancerne wieże dowodzenia i zamieniono maszty na trójnożne[4].
| Nazwa | stocznia | położenie stępki | wodowanie | wejście do służby | los |
|---|---|---|---|---|---|
| Calliope | Admiralicji, Chatham | 01. 01. 1914 | 17. 12. 1914 | 6. 1915 | wycofany w 1931 |
| Champion | Hawthorn Leslie, Hebburn | 09. 03. 1914 | 29. 05. 1915 | 12. 1915 | wycofany w 1934 |
Typ Cambrian edytuj
.jpg)
Cztery krążowniki typu Cambrian, budowane w ramach programu z lat 1914-15, stanowiły powtórzenie „Calliope” z turbinami z przekładnią redukcyjną napędzającymi cztery śruby[5]. Stępki pod ich budowę położono już po wybuchu I wojny światowej, a typ otrzymał nazwę od ostatniego wodowanego okrętu „Cambrian”, budowanego w stoczni państwowej. Prędkość maksymalna osiągana przez okręty nie przekraczała jednak 28 węzłów[6]. Opancerzenie burt zredukowano w nich do pierwotnej wartości, od 76 do 38 mm[5]. Wyporność normalna wynosiła 4320 ton, a pełna 4799 ton angielskich[5]. Zapas paliwa wynosił 841 ton[5].
Uzbrojenie było takie same jak w typie Calliope, później w analogiczny sposób wzmacniane. Jedynie „Cambrian”, wykańczany jako ostatni, otrzymał już od początku trzecie działo kalibru 152 mm na pokładzie dziobowym, a później w latach 1917-18 wszystkie otrzymały czwarte takie działo zamiast artylerii kalibru 102 mm. Okręty te były uzbrojone początkowo w dwie podwodne burtowe wyrzutnie torped, jednakże okazało się, że nie mogą być używane przy większych prędkościach[5]. W latach 1918-19 zdemontowano podwodne wyrzutnie i krążowniki otrzymały dwie podwójne obrotowe wyrzutnie torped na pokładzie[6]. W latach 1916-17 zdjęto z okrętów pancerne wieże dowodzenia i zamieniono maszty na trójnożne[6].
| Nazwa | stocznia | położenie stępki | wodowanie | wejście do służby | los |
|---|---|---|---|---|---|
| Cambrian | Admiralicji, Pembroke | 08. 12. 1914 | 03. 03. 1916 | 5. 1916 | wycofany w 1934 |
| Canterbury | John Brown, Clydebank | 14. 10. 1914 | 21. 12. 1915 | 5. 1916 | wycofany w 1934 |
| Castor | Cammell Laird, Birkenhead | 28. 10. 1914 | 28. 07. 1915 | 11. 1915 | wycofany w 1936 |
| Constance | Cammell Laird, Birkenhead | 25. 01. 1915 | 12. 09. 1915 | 1. 1916 | wycofany w 1936 |
Typ Centaur edytuj
.jpg)
Dwa okręty typu Centaur powstały jako dodatkowe jednostki w ramach przedwojennego programu na 1914 rok, chociaż decyzję o ich budowie podjęto po wybuchu wojny[7]. Ich budowę dla marynarki zaproponował koncern Vickers w celu wykorzystania zestawów maszyn wyprodukowanych dla krążowników zamówionych w zakładach Armstrong przez Imperium Osmańskie, których budowę anulowano w związku z wojną[7]. Ponieważ projekt okrętów powstawał już z uwzględnieniem doświadczeń wojennych, został on ulepszony, przede wszystkim przez zastosowanie jednolitej cięższej artylerii, której korygowanie ognia było łatwiejsze, a przy tym pociski większego kalibru były skuteczniejsze[8]. W celu pomieszczenia piątego działa, nadbudówka z masztem została przesunięta do przodu, przez co okręty wyróżniała większa przerwa między nadbudówką a kominami[9]. Zastosowano też od razu masywniejszy maszt trójnożny z dwupiętrowym stanowiskiem kierowania ogniem[9]. Zwiększenie wysoko położonych mas pogorszyło jednak stateczność okrętów, pomimo zwiększenia szerokości o 20 cm do 12,8 metra[10]. Wkrótce po wejściu do służby zdemontowano z nich pancerne wieże dowodzenia o masie ok. 30 ton[10]. Wyporność normalna jednak była nieco mniejsza – 4165 ton, a pełna wzrosła do 4870 ton angielskich[9]. Zapas paliwa wynosił 824 tony[9].
Okręty były uzbrojone w pięć dział kalibru 152 mm w osi podłużnej okrętu: na pokładzie dziobowym, za nadbudówką z masztem dziobowym, za kominami i dwa w superpozycji na rufie jak dotychczas[9]. Wszystkie działa stanowiły salwę burtową, dorównując większym przedwojennym krążownikom typu Town[10]. Artylerię przeciwlotniczą stanowiły trzy działa kalibru 76 mm, w tym jedno (starszej konstrukcji 13-funtowe, które zamieniano potem na dwie automatyczne armaty 2-funtowe (40 mm)[9]. Okręty nadal były uzbrojone w dwie podwodne burtowe wyrzutnie torped[10].
| Nazwa | stocznia | położenie stępki | wodowanie | wejście do służby | los |
|---|---|---|---|---|---|
| Centaur | Vickers, Barrow-in-Furness | 24.01.1915 | 06.01.1916 | 8.1916 | wycofany w 1934 |
| Concord | Vickers, Barrow-in-Furness | 01.02.1915 | 01.04.1916 | 12.1916 | wycofany w 1935 |
Typ Caledon edytuj
W ramach wojennego programu w grudniu 1915 roku zamówiono sześć krążowników ulepszonego typu Centaur, z czego cztery utworzyły typ Caledon[9]. Do ich budowy przystąpiono już w październiku 1915 roku[11]. Dla polepszenia własności morskich wydłużono w nich nieco pokład dziobowy i zmieniono kształt dziobu – od poprzedników te i następne okręty odróżniały się zastosowaniem prostej wychylonej dziobnicy[9]. Dla skompensowania wysoko położonych mas, okręty poszerzono o 23 cm[9]. Wzrosła przez to długość do 137,2 m (o 1,3 m) i szerokość do 13 m, natomiast projektowa wyporność normalna wynosiła 4120 ton, a pełna wzrosła do 4950 ton[9]. Istotną zmianą stało się również wprowadzenie napędu dwoma śrubami, testowanego na krążowniku „Champion”, uznanego za lepszy i prostszy[12]. Mimo przeciążenia o około 100 ton w stosunku do projektu, prędkość wynosiła 28-29 węzłów[11]. Zapas paliwa zwiększono do 935 ton[9].
Uzbrojenie główne w postaci pięciu dział kalibru 152 mm pozostało jak w typie Centaur. Działa na podstawie doświadczeń wojennych otrzymały jednak nowe podstawy CPXIII*, z głębszą maską przeciwodłamkową grubości 76 mm, lepiej chroniącą obsadę[11]. Zapas amunicji zwiększono ze 150 do 200 pocisków na działo[11]. Artylerię przeciwlotniczą stanowiły dwa działa kalibru 76 mm i cztery 3-funtowe kalibru 47 mm[9]. Zrezygnowano z nieudanych podwodnych wyrzutni torped i uzbrojenie torpedowe wzmocniono do czterech podwójnych wyrzutni torped kalibru 533 mm na pokładzie, po dwie na każdej z burt[9]. „Caledon” i „Cassandra” otrzymały podczas I wojny światowej platformy startowe dla samolotów, najpierw na dziobie, a następnie za kominami nad działem nr 3[11]. Pancerz kadłuba był taki sam jak w poprzednim typie, lecz grubość ścian wieży dowodzenia zmniejszono ze 152 mm do 76 mm, a szybu pod nią do 50 mm, oszczędzając ok. 15 ton masy[11].
Okręty tego typu były pierwszymi z typów C, które dotrwały w służbie do II wojny światowej, podczas której „Caledon” został przebudowany na przełomie 1942/43 na krążownik przeciwlotniczy[13].
| Nazwa | stocznia | położenie stępki | wodowanie | wejście do służby | los |
|---|---|---|---|---|---|
| Caledon | Cammel Laird, Birkenhead | 17.03.1916 | 25.11.1916 | 3.1917 | wycofany w 1948 |
| Calypso | Hawthorn Leslie, Hebburn | 07.02.1916 | 24.01.1917 | 6.1917 | zatopiony 12.06.1940 |
| Caradoc | Scott, Greenock | 21.02.1916 | 23.12.1916 | 6.1917 | wycofany w 1946 |
| Cassandra | Vickers, Barrow-in-Furness | 03.1916 | 25.11.1916 | 6.1917 | zatopiony 5.12.1918 |
Typ Ceres edytuj
W typie Ceres, powstałym w ramach wojennego programu, przeprojektowano ponownie układ uzbrojenia, ustawiając dwa pierwsze działa artylerii głównej w superpozycji na dziobie, w celu wzmocnienia siły ognia w kątach dziobowych[14]. W tym celu przesunięto w tył o 14 m i podwyższono nadbudówkę dziobową, dodając wydłużone dolne piętro[15]. Zmiana pociągnęła za sobą też przekomponowanie pomieszczeń wewnątrz kadłuba i modyfikację systemu podawania amunicji[15]. Zwiększenie wysoko położonych mas wymagało ponownego poszerzenia kadłuba o 30 cm, do 13,3 m, przy tej samej długości i konstrukcji jak w typie Caledon[14]. Projektowa wyporność normalna wynosiła 4190 ton, a pełna 5020 ton[14]. Zapas paliwa pozostał taki sam 935 ton[14]. Z uwagi na doświadczenia wojenne, liczebność załogi projektowana na 334 ludzi dochodziła do 460[15].
Liczba dział artylerii głównej – 5 kalibru 152 mm, nie uległa zmianie. Artylerię przeciwlotniczą stanowiły dwa działa kalibru 76 mm, a na „Curlew”, „Coventry” i „Curacoa” w 1918 roku dodano dwa działka automatyczne 40 mm Mk II[15]. Uzbrojenie torpedowe pozostało takie samo (cztery podwójne wyrzutnie torped kalibru 533 mm na pokładzie)[15]. „Coventry”, a według innych informacji „Cardiff” otrzymały pod koniec I wojny światowej przejściowo obrotowe platformy startowe dla samolotów[15]. Pancerz był taki sam, przy tym na „Coventry” i „Curacoa” zrezygnowano już z pancernej wieży dowodzenia, a na pozostałych ją następnie demontowano[15].
Wszystkie okręty tego typu dotrwały w służbie do II wojny światowej, podczas której „Curlew”, „Coventry” i „Curacoa” zostały przebudowane na krążowniki przeciwlotnicze[14].
| Nazwa | stocznia | położenie stępki | wodowanie | wejście do służby | los |
|---|---|---|---|---|---|
| Ceres | John Brown, Clydebank | 11.07.1916 | 24.03.1917 | 01.06.1917 | wycofany w 1946 |
| Cardiff | Fairfield, Govan | 22.07.1916 | 12.04.1917 | 25.06.1917 | wycofany 1946 |
| Coventry | Swan Hunter, Wallsend | 04.08.1916 | 06.07.1917 | 21.02.1918 | zatopiony 14.09.1942 |
| Curacoa | Admiralicji, Pembroke | 07.1916 | 05.05.1917 | 18.02.1918 | zatonął 02.10.1942 |
| Curlew | Vickers, Barrow-in-Furness | 21.08.1916 | 05.07.1917 | 14.12.1917 | zatopiony 26.05.1940 |
Typ Cairo edytuj
Ostatnim typem krążowników grupy C było pięć okrętów typu Cairo, określanych też w literaturze jako typ Capetown[a]. Zamówiono je w czerwcu–lipcu 1917 roku i weszły do służby już po zakończeniu I wojny światowej[14]. Powtarzały one typ Ceres, z dziobowymi działami ustawionymi w superpozycji, lecz ulepszeniem stał się wznios pokładu na samym dziobie o 1,5 m (tzw. trawlerowy dziób), w celu zwiększenia dzielności morskiej i zmniejszenia zabryzgiwania dział dziobowych[14][16]. Długość przez to minimalnie wzrosła do 137,6 m, a projektowa wyporność normalna wynosiła 4290 ton, a pełna 5250 ton[14]. Zapas paliwa pozostał taki sam 935 ton[14]. Takie samo było uzbrojenie i opancerzenie[14]. Załoga wynosiła 432 ludzi[14].
Okręty tego typu dotrwały w służbie do II wojny światowej, podczas której wszystkie oprócz „Capetown” zostały przebudowane na krążowniki przeciwlotnicze[14].
| Nazwa | stocznia | położenie stępki | wodowanie | wejście do służby | los |
|---|---|---|---|---|---|
| Cairo | Cammel Laird, Birkenhead | 28.11.1917 | 19.11.1918 | 14.10.1919 | zatopiony 12.08.1942 |
| Calcutta | Vickers, Barrow-in-Furness | 18.10.1917 | 09.07.1918 | 21.08.1919 | zatopiony 1.06.1941 |
| Carlisle | Fairfield, Govan | 02.10.1917 | 09.07.1918 | 16.11.1918 | wycofany 1948 |
| Colombo | Fairfield, Govan | 08.12.1917 | 18.12.1918 | 18.07.1919 | wycofany 1.1948 |
| Capetown | Cammel Laird, Birkenhead | 23.02.1918 | 18.06.1919 | 10.02.1922 | wycofany 4.1946 |
Uwagi edytuj
- ↑ Typ Cairo w Patianin i in. 2007 ↓, s. 47, typ Capetown (ostatni zbudowany okręt) w Conway’s All the world’s fighting ships 1906–1921 ↓, s. 61
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Conway’s All the world’s fighting ships 1906–1921 ↓, s. 55-56
- ↑ a b Conway’s All the world’s fighting ships 1906–1921 ↓, s. 51-55.
- ↑ a b c d e f g h Conway’s All the world’s fighting ships 1906–1921 ↓, s. 57
- ↑ a b c d Lisycyn 2015 ↓, s. 137-138.
- ↑ a b c d e f Conway’s All the world’s fighting ships 1906–1921 ↓, s. 59
- ↑ a b c d Lisycyn 2015 ↓, s. 139-140.
- ↑ a b Lisycyn 2015 ↓, s. 142.
- ↑ Lisycyn 2015 ↓, s. 135, 142.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Conway’s All the world’s fighting ships 1906–1921 ↓, s. 60
- ↑ a b c d e Lisycyn 2015 ↓, s. 142-143.
- ↑ a b c d e f g Lisycyn 2015 ↓, s. 144-145.
- ↑ Lisycyn 2015 ↓, s. 137, 145.
- ↑ Lisycyn 2015 ↓, s. 146.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Conway’s All the world’s fighting ships 1906–1921 ↓, s. 61
- ↑ a b c d e f g h Lisycyn 2015 ↓, s. 147.
- ↑ Lisycyn 2015 ↓, s. 149.
- ↑ Patianin i in. 2007 ↓, s. 47
Bibliografia edytuj
- Conway's All the world’s fighting ships 1906–1921. Robert Gardiner, Randal Gray (red.). Londyn: Conway Maritime Press, 1985. ISBN 0-85177-245-5. (ang.).
- Fiodor Lisycyn: Kriejsiera Pierwoj Mirowoj. Unikalnaja encykłopiedija. Moskwa: Jauza – Eksmo, 2015, seria: Arsenał Kollekcyja. ISBN 978-5-699-84344-2. (ros.).
- S. Patianin, A. Daszjan, K. Bałakin, M. Barabanow, K. Jegorow: Kriejsiera Wtoroj mirowoj. Ochotniki i zaszczitniki [Крейсера Второй мировой. Охотники и защитники]. Moskwa: Kollekcyja, Jauza, EKSMO, 2007. ISBN 5-699-19130-5. (ros.).