Wikipedia

Maurycy Franciszek Karp

polski poeta

Maurycy Franciszek (Franciszek Maurycy) Karp, krypt.: M. F. K.; M. F. K. P. Ż.; W. J. P. M. F. K**** tłumacz "Arysta, czyli powabów poćciwości", (ur. 1749, zm. 22 października 1817 w Rykijowie) – polski tłumacz, publicysta i poeta, starosta jodajcki w 1794 roku.

Maurycy Franciszek Karp
Ilustracja
Herb
Karp
Data urodzenia

1749

Data i miejsce śmierci

22 października 1817
Rykijów

Życiorys edytuj

Urodził się w roku 1749, w starym rodzie szlachty żmudzkiej, jako syn ciwuna ejragolskiego Józefa i Barbary Nagurskiej. Kształcił się w Akademii Krakowskiej, a nieco później (lata 70. XVIII w.) podróżował po Europie, odwiedzając m.in.: Anglię, Francję i Włochy. W młodzieńczych latach przygotowywany do stanu duchownego (nigdy się nie ożenił). Po śmierci rodziców odziedziczył dobra Rykijów, położone w pobliżu miasteczka Szawle. W roku 1790 posłował na Sejm Czteroletni reprezentując Księstwo Żmudzkie. Podczas jego obrad należał do aktywnych stronników reformy majowej[1]. W okresie insurekcji kościuszkowskiej (15 maja 1794) przybył do Wilna, jako delegat powiatu szawelskiego do Rady Narodowej Litewskiej[2]. Niespełna miesiąc później (10 czerwca 1794), po zmianie Rady w Deputację Centralną, otrzymał powołanie do Wydziału Instrukcji Narodowej. Po upadku powstania, aby uniknąć sekwestru swego majątku, złożył przysięgę homagialną. W roku 1797 wszedł w skład wileńskiej Komisji Edukacyjnej. Pięć lat później (1802) sprzedał rodzinny Rykijów swemu kuzynowi Benedyktowi (przy zachowaniu tzw. dożywocia). Był jednym z wykonawców testamentu Ignacego Karpia, wyzwalającego swych poddanych. Zmarł w Rykijowie w wieku 68 lat.

Twórczość edytuj

Ważniejsze dzieła i mowy edytuj

  1. Obrona mitologii, albo odpis na Monitora Warszawskiego na Rok P. 1772 d. 19 sierpnia wydanego, Lipsk 1773, (wydana pod krypt. M. F. K., co rozwiązał B. Gubrynowicz)
  2. Z Rykijewa na Żmudzi d. 29 listopada 1789, brak miejsca wydania 1789, (egz. unikatowy Biblioteki Instytutu Badań Literackich, Warszawa; z jego treści wynika, że nie był to pierwszy list Z Rykijewa jego autorstwa)
  3. Obraz sejmików. Czyli, co są sejmiki teraźniejsze nasze? Czym są i być mają z natury ustawy swojej? Czy w ten ustawy ich zamiar trafia projekt podany od deputacji rządowej? Jaki sposób albo jaka może być im dana forma, aby były tym, czym być powinny?, Warszawa 1791 (od s. 26: List, albo zdanie do przyjaciela w Warszawie o sejmikach, z Rykijewa na Żmujdzi 24 kwietnia 1790)
  4. Pytanie, czy do doskonałości konstytucji politycznej państwa naszego potrzeba, aby gmin miał uczęstek w prawodawstwie? albo raczej, czyli przeto ta konstytucja jest najgorszą i potworną, iż chłopi rolnicy nie są do prawodawstwa przypuszczeni? a w przypadku nieuchronnej potrzeby przyjęcia ich do niego, komu by raczej tego zaszczytu udzielić, chłopom wieśniakom czy kupcom mieszczanom, pod ogólnym imieniem gminu u nas zajętym?, powst. pomiędzy XI 1790 a IV 1791, wyd. (Warszawa w drugiej połowie roku 1791)
  5. Głos... na sejmie roku 1790 dnia 21 grudnia po przystąpieniu posłów nowego wyboru do Aktu Konfederacji miany, brak miejsca i roku wydania; w czasie tego sejmu wyd. ponadto osobno mowy dat.: 24 stycznia, 15 lutego, 14 marca, 12 maja, 13 października, 3 grudnia 1791 (pt. Zdanie... Do projektu Sądu Skarbowego Litewskiego); 14 lutego (mowa miana na sejmie żmudzkim), 19 marca 1792
  6. Projekt... Dodatek do prawa o sejmikach. O zjazdach przedsejmikowych, brak miejsca i roku wydania.

Ponadto A. Meysztowicz wymienia szereg rękopiśmiennych prac Karpia, m.in.

  • pisma wierszem: Założenie i zburzenie miasta Kowna (pisane w wieku 17 lat), 3 zbiory wierszy pt. Dowody zbliżonej starości
  • pisma filozoficzne: Trudności około wiary, przełożone ojcu Malebranchiuszowi; Odszczepy filozofów na podkupie, czyli rozmowa Jowisza z Merkurym, w której wielu innych mówi; Myśl o współubolewaniu nad nieszczęściem człowieka; Myśl o cnocie; O dowcipie i pamięci; O uszczęśliwieniu człowieka w tym życiu
  • Rzecz o krasomówstwie; prace historyczne.

Tadeusz Korzon przypisywał Karpiowi autorstwo broszur J. Pawlikowskiego: O poddanych polskich (Kraków) 1788; Myśli polityczne dla Polski, Warszawa 1789.

Przekłady edytuj

  1. Séguier de Saint-Brisson: Aryst, albo powaby poćciwości, przekład powst. przed rokiem 1776, Warszawa 1792 (pod krypt. M. F. K. P. Ż.); z 40-stronicowym listem dedykowanym: Do... Ignacego Krzuckiego
  2. (Chansierges): Przypadki Pirrusa, syna Achillesowego. Dzieło pośmiertne nieboszczyka J. X. Fénelona(!), za dodatek do Przypadków Telemaka ujść mogące, z francuskiego na ojczysty język przełożone usiłowaniem W. J. P. M. F. K**** tłumacza Arysta, czyli powabów podczciwości cz. 1-2, Kraków 1776 (2 warianty); wyd. 2 (tytułowe) Warszawa 1782, (krypt. ten rozwiązała M. Strzałkowa)
  3. J. J. Rousseau: Uwagi nad rządem polskim oraz nad odmianą, czyli reformą onego projektowaną. Z francuskiego na ojczysty język przełożone miesiąca grudnia dnia 20 r. 1788 cz. 1-2, Warszawa 1789 (z apostrofą: Do Russego); wyd. następne: (tytułowe) brak miejsca wydania 1799; apostrofę Do Russego przedr. M. Strzałkowa, "Pamiętnik Literacki" rocznik 46 (1955), zeszyt 1, s. 233.

Wybrane opracowania nt. Karpia edytuj

  1. (Nekrolog): Dziennik Wileński 1817 t. 6, s. 677
  2. R. Pilat: O literaturze politycznej Sejmu Czteroletniego (1788-1792), "Przegląd Polski" XI 1871 – I-II 1872 i odb. (Kraków 1872)
  3. W. Kalinka: Sejm Czteroletni t. 2, Lwów 1881 § 159
  4. T. Korzon: Wewnętrzne dzieje Polski za Stanisława Augusta t. 1-2, 4; Kraków 1882-1885 i wyd. następne
  5. A. Meysztowicz: Karpiowie herbu własnego, Wilno 1907
  6. W. Smoleński: Publicyści anonimowi z końca w. XVIII, "Przegląd Historyczny" t. 14 (1912) i odb.
  7. M. Szyjkowski: Myśl Jana Jakuba Rousseau w Polsce XVIII w., Kraków 1913, s. 102-103
  8. H. Mościcki: Generał Jasiński i powstanie kościuszkowskie na Litwie, Warszawa 1917
  9. B. Gubrynowicz: Walka o mitologię. Epizod z dziejów krytyki literackiej w Polsce w XVIII w., "Prace Filologiczne" 1927
  10. W. Olszewicz: O polskich przekładach J. J. Russa. Notatka bibliograficzna, "Pamiętnik Literacki" rocznik 33 (1936).

Przypisy edytuj

  1. ↑ W sprawie senatorów przemówił 12 maja Karp żmudzki, poruszając obawy z okazji nadanego senatowi prawa zawieszania uchwał izby poselskiej. Żądał, aby na krzesła senatorskie świeckie województwa i powiaty wotami cichemi wybierały na lat sześć po dwóch kandydatów, z których jeden mianowany zostanie przez króla, obowiązany zaś będzie zdawać z czynności swoich sprawę na sejmikach i powołany być może na następny okres wtedy tylko, gdy zyskać potrafi ufność obywatelską. (Władysław Smoleński, Ostatni rok Sejmu Wielkiego, Kraków 1897, s. 27). Ostatecznie nominacje pozostały dożywotnie, ustawa o Sejmach w art. 4, p. 3 dozwalała na mianowanie ich przez Stanisława Poniatowskiego jak dotychczas, jego następcy mieli mianować spośród kandydatów wyłanianych przez sejmiki (Volumina Legum, t. 9. s. 251).
  2. ↑ Leonid Żytkowicz, Litwa i Korona w r. 1794, w: Ateneum Wileńskie, rocznik XII, wilno 1937, s. 546.

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Maurycy_Franciszek_Karp&oldid=73093264”