Misraħ Għar il-Kbir
Misraħ Għar il-Kbir (nieformalnie znane jako Clapham Junction) – prehistoryczne miejsce w granicach Siġġiewi, na południu wyspy Malta, w pobliżu klifów Dingli. Najbardziej znane jest z antycznych kolein – złożonej sieci „torów” wyżłobionych w skalnym podłożu. Wiek i przeznaczenie kolein jest niepewne, a szacunki dotyczące ich pochodzenia sięgają od czasów neolitu do średniowiecza poprzez wszystkie punkty pośrednie. Kilku badaczy zasugerowało, że mogły być używane w różnych okresach, być może nawet w różnym celu[1]. Wygląda na to, że koleiny mogły być wykonane nie później niż ok. 700 p.n.e., z kilkoma przykładami wskazującymi na datę okresu świątynnego ok. 3800–2500 p.n.e.[2]
Mówi się, że nazwa „Clapham Junction” została nadana przez Anglika, który stwierdził, że koleiny przypominają mu rozjazdy na ruchliwej stacji kolejowej o tej nazwie w Londynie.
Opis stanowiska edytuj
Misraħ Għar il-Kbir jest zdecydowanie najbardziej rozbudowanym systemem kolein na wyspach. Mają one głębokość do 60 cm, a średnia odległość między nimi wynosi 110 do 140 cm. Chociaż trudno jest obliczyć dokładną liczbę, co najmniej 30 rozchodzi się wachlarzem na wąskim froncie, gdzie wyłaniają się z pól po północnej stronie Buskett. Następnie wspinają się po zboczu, często rozwidlając się, choć teraz są częściowo pokryte odizolowanym polem. Podnoszą się ponownie po stronie południowej, opadając w kierunku płytszej doliny, ponownie znikając pod polami. Wszelkie dalsze rozwidlenia zostały teraz odcięte przez aktywne wydobywanie kamienia. Na wschodzie system kończy się w starożytnym kamieniołomie[3].
Ponadto pojedyncza para kolein podąża poprzecznie szczytem grzbietu, przecinając wszystkie pozostałe. W kierunku zachodnim przerywa ją północna krawędź jaskini Għar il-Kbir, która sama w sobie jest warta odwiedzenia. Zawalenie się skał prawdopodobnie miało miejsce w lub wkrótce po 1835, w którym to roku mieszkańcy tych jaskiń zostali przymusowo usunięci do wioski Siġġiewi[3]. Po wschodniej stronie jaskini najbliższą koleinę przecina kwadratowy rdzeń punickiego grobowca. Czystość cięcia jego ścian wskazuje jednoznacznie, że koleina jest starsza niż grobowiec[3].
Pochodzenie kolein edytuj
Podobne koleiny (znane i opisane na Malcie jako „cart ruts”) można znaleźć w wielu miejscach na obu głównych wyspach. Wardija Ridge w Saint Paul’s Bay, Naxxar, San Ġwann i Bidnija to dobre przykłady na głównej wyspie. Najlepsze koleiny na Gozo znajdują się na płaskowyżu Ta’ Ċenċ w pobliżu Sannat. W sumie na obu wyspach Malty znaleźć można 70 lokalizacji cart ruts[4].
Badania opublikowane w 2008 roku opisują je jako spowodowane erozją miękkiego wapienia pod naciskiem kół drewnianego wózka. Dokonano analizy naprężeń, jakie wywołałby wózek mieszczący się w koleinach. Profesor Mottershead z Portsmouth University powiedział: „Podstawowa skała na Malcie jest słaba, a gdy jest mokra, traci około 80 procent swojej wytrzymałości. Wózki najpierw pozostawiły ślady w glebie, ale kiedy ta uległa erozji, koła wozu poruszały się bezpośrednio po podłożu skalnym, ułatwiając innym wozom podążanie tymi samymi torami"[5][6].
Przypisy edytuj
- ↑ Huw S. Groucutt. The morphological variability of Maltese 'cart ruts' and its implications. „Journal of Archaeological Science: Reports”, s. 103287, 2022. (ang.).
- ↑ Claudia Sagona. Land use in prehistoric Malta. A re-examination of the Maltese 'cart ruts'. „Oxford Journal of Archaeology”. 23 (1), s. 54, 2004. Oxford: Blackwell Publishing Ltd. (ang.).
- ↑ a b c Trump 2008 ↓, s. 26.
- ↑ Trump 2008 ↓, s. 49.
- ↑ Ancient mystery solved by geographers. University of Portsmouth, 2009-04-20. [dostęp 2023-08-04]. (ang.).
- ↑ Derek Mottershead, Alastair Pearson, Martin Schaefer. The cart ruts of Malta: an applied geomorphology approach. „Antiquity”. 82 (318), s. 1065-1079, 2008. Oxford University Press. (ang.).
Bibliografia edytuj
- David H. Trump: Cart-ruts and their impact on the Maltese landscape. Malta: Heritage Books, 2008. ISBN 978-99932-7-209-0. (ang.).