Mord w Bzurach
Mord w Bzurach – zabójstwo 20 żydowskich kobiet w sierpniu 1941 w Bzurach. Według zeznań składanych w ramach procesów sądowych, tzw. sierpniówek, sprawcami było co najmniej sześciu polskich mężczyzn, z których jeden został skazany[1].
Przebieg wydarzeń edytuj
Żydzi byli darmową siłą roboczą. Właściciele majątków najmowali kobiety z getta do pracy w gospodarstwach rolnych, płacąc Niemcom z tego tytułu pewną kwotę. Korzyść mieli z tego wszyscy: Niemcy, gdyż otrzymywali pieniądze, Polacy, bo mieli tanią siłę roboczą, Żydzi, bo mogli zdobyć żywność poza gettem[1].
Żydówki pracujące w majątku Bzury były w wieku od 15 do 30 lat. Zostały wywiezione na wozie do pobliskiego lasu. Tam na kilku z nich przed śmiercią dokonano zbiorowego gwałtu. Zostały one śmiertelnie pobite drewnianymi pałkami okutymi żelazem przy starym okopie, w którym potem zakopano ciała 16 kobiet. Ciała kolejnych 4 kobiet pochowano w drugim grobie, odległym o ok. 20 metrów[2]. Ofiarom przed śmiercią kazano rozebrać się do bielizny, sprawcy zabrali ze sobą odzież i obuwie ofiar[3].
Do podobnej zbrodni doszło pod niedalekim Szczuczynem. Jej sprawcami było 6 mężczyzn, z których 3 wzięło wcześniej udział w mordzie w Bzurach[1].
Śledztwa dotyczące zbrodni edytuj
W 2012 śledztwo w tej sprawie zostało wszczęte przez Instytut Pamięci Narodowej. Socjolog badająca zagładę żydowską w Polsce, Barbara Engelking, dotarła do zeznań kilkunastu świadków sporządzonych w 1948. Według nich sprawcami było przynajmniej 6 polskich mężczyzn. Tylko jeden z nich – Stanisław Zalewski – stanął przed sądem i został skazany na karę śmierci, którą później złagodzono na karę więzienia[4]. Jednocześnie Barbara Engelking powiedziała, że nie jest w stanie ocenić, czy zeznanie Stanisława Zalewskiego jest wiarygodne oraz czy nie zostało złożone pod przymusem. Zalewski w czasie śledztwa i procesu w pierwszej instancji, przyznał się do winy zgwałcenia i zabójstwa kobiet żydowskich, w drugiej instancji odwołał swoje zeznania ale został skazany bo obciążyły go relacje świadków[5].
„Poszli do majątkowej kuźni i okuli pałki żelazem, ażeby lepiej było zabijać. Gdy furmanki przyjechały pod dom, wypędziliśmy Żydówki z piwnicy i kazali im posiadać na wozy. Zawieźliśmy je do lasu, gdzie był wykopany okop, i tam kazali Żydówkom zejść z wozu i skupić się. Kazaliśmy Żydówkom porozbierać się do koszuli i majtek, tylko dwie młode Żydówki, które miały stare ubranie, nie kazaliśmy im się rozebrać. Po rozebraniu się zaczęli prowadzać po jednej nad okop i tam zabijali pałkami drewnianymi na końcu okutymi żelazem. Jedną gwałcili. Po zgwałceniu Żydówki ja wziąłem pałkę drewnianą od Tkacza i sam osobiście zabiłem Żydówkę, którą gwałcili, uderzając ją pałką trzy razy w głowę, i wpadła do okopu, zaś pozostałe Żydówki zabili ci osobnicy, których nazwisk nie znam. Wyjaśniam, że w jednym okopie leży szesnaście Żydówek, a w drugim okopie leżą cztery Żydówki. Z pomordowanych otrzymałem pantofle i jedną sukienkę, zaś resztę ubrania zabrali wyżej wymienieni i zanieśli do gospodyni na Dybełki.”[6]
Upamiętnienie edytuj
W lipcu 2017 w miejscu zbrodni odsłonięto niewielki pomnik ufundowany przez Michała Panderę, a zaprojektowany przez Piotra Grzegorka[7]. Umieszczono na nim cytat z psalmu 85. Prawda spod ziemi wyrasta, a sprawiedliwość z nieba spoziera oraz napis:[7]
Tu spoczywają błogosławionej pamięci Żydówki ze Szczuczyna zamordowane jesienią 1941 r. Niech ich dusze mają udział w życiu wiecznym.
Zgodnie z decyzją gminy żydowskiej napis nie zawiera informacji o sprawcach[7].
19–22 czerwca 2023 odsłonięto w tym miejscu nowy, większy pomnik. Ponownie z napisem, na który zgodziła się gmina żydowska w Warszawie w 2017, tym razem jednak w języku hebrajskim i polskim. Fundatorami nowego upamiętnienia byli: Grzegorek Piotr, Marvins Mike, Pandera Michał, Parypa Eliyahu Yosef, Szmulowicz Frank, Tryczyk Mirosław[8]. Zaprojektował i wykonał je ponownie Piotr Grzegorek.
Przypisy edytuj
- ↑ a b c Agnieszka Domanowska: Bili kosami i motykami. Żydówki się nie broniły. [w:] Gazeta.pl [on-line]. 2012-06-14. [dostęp 2014-09-06].
- ↑ Mirosław Tryczyk: Miasta śmierci. Sąsiedzkie pogromy Żydów. Warszawa: Wydawnictwo RM, s. 330–331. ISBN 978-83-7773-086-7.
- ↑ Mirosław Tryczyk: Miasta śmierci. Sąsiedzkie pogromy Żydów. Warszawa: Wydawnictwo RM, s. 331–332. ISBN 978-83-7773-086-7.
- ↑ Agnieszka Domanowska: Mord Żydówek w Bzurach. IPN po 71 latach wszczyna śledztwo. [w:] Gazeta.pl [on-line]. 2012-03-06. [dostęp 2014-09-06].
- ↑ Mirosław Tryczyk, "Drzazga. Kłamstwa silniejsze niż śmierć", Wydawnictwo Znak, s. 172 - 175.
- ↑ Akta z rozprawy Stanisława Zalewskiego z 28.02.1951, IPN Bi K 29/50, k. 32–37., w : Mirosław Tryczyk „Drzazga. Kłamstwa silniejsze niż śmierć”, Wydawnictwo Znak, s. 172-173, 333.
- ↑ a b c Aleksandra Pawlicka. Prawda spod ziemi wyrasta. „Newsweek”, s. 32, 17 lipca 2017.
- ↑ Maciej Chołodowski, Jedwabne. 82. rocznica mordu dokonanego na Żydach przez polskich sąsiadów, "Gazeta Wyborcza" 9.07.2023 r.
Linki zewnętrzne edytuj
- Agnieszka Domanowska: Mord na Żydówkach w Bzurach to było ludobójstwo, a śledztwo zostało umorzone. bialystok.gazeta.pl. [dostęp 2014-09-06].