Odchylenie sensoryczne
Odchylenie sensoryczne – jeden z mechanizmów wyboru partnera i doboru płciowego, związany z silną reakcją osobników płci dokonującej wyboru partnera na bodźce ponadnormatywne, która poprzedza pojawienie się danej adaptacji u drugiej płci.
Podstawy – dobór płciowy edytuj
Pojęcie doboru płciowego wprowadzone zostało przez Karola Darwina dla wyjaśnienia różnic w osobnikach odmiennej płci, sprawiających często wrażenie niezwykłych czy wręcz ekstremalnych[1].
Dobór płciowy wynika z odmiennych strategii stosowanych przez samce i samice. Te pierwsze produkują wielkie ilości gamet, wkładając w ich tworzenie niewiele energii. Mogą przez to rozmnażać się z wielką liczbą samic i nie muszą w takim wypadku zwracać szczególnej uwagi na wyposażenie genetyczne samic. W przypadku tych ostatnich sytuacja prezentuje się zupełnie inaczej. Produkują one komórki jajowe, a więc gamety zaopatrzone w materiał odżywczy, których produkcja wymaga znacznie większej energii. W efekcie samica może rozmnażać się z ograniczoną liczbą samców. Wybór samca o miernym materiale genetycznym ma więc dla niej znaczące konsekwencje. Dobór płciowy obejmuje wiele różnorodnych mechanizmów, w tym między innymi walki międzyosobnicze, konkurencję między plemnikami i wybór partnera[2].
Jako że samica kopulować może z ograniczoną liczbą samców[2], to ona wybiera partnera[3], choć zdarzają się wyjątki w sytuacjach, gdy samiec wkłada w rozród więcej energii, niż samica. Sytuację taką opisano u płatkonogów płaskodziobych, w przypadku których to samiec sprawuje opiekę rodzicielską[4]. Wybór samca przez samicę przebiega na ogół wedle jednego z czterech mechanizmów, oprócz odchylenia sensorycznego zaliczają się doń bezpośrednie oraz pośrednie korzyści z wyboru partnera oraz koewolucja antagonistyczna[5].
Działanie odchylenia sensorycznego edytuj
Mechanizm odchylenia sensorycznego polega na istnieniu u płci dokonującej wyboru partnera preferencji pierwotnej w stosunku do rozwinięcia się wybieranej cechy u drugiej płci[5].
Okazuje się, że niektóre cechy mają dla pewnych osobników charakter stymulujący, to znaczy wywołują silniejszą odpowiedź tych osobników z powodu budowy i funkcjonowania ich układu nerwowego. Ich układ nerwowy działa w ten sposób, że na pewne cechy reaguje silniej, pewne cechy postrzega silniej. Cechy te noszą nazwę bodźców ponadnormatywnych, są to bodźce o intensywności większej, niż te najczęściej spotykane. Istnienie takich reakcji jest naturalną konsekwencję funkcjonowania układu nerwowego i pojawia się również w symulacjach sieci neuronowych na komputerach[6].
Badania filogenetyczne potwierdziły, że preferencje takie rzeczywiście istnieją u samic niezależnie od występowania cechy u samców. Przykład stanowią ryby piękniczkowate z rodzajów Xiphophorus i Priapella. Otóż u niektórych gatunków z rodzaju Xiphophorus samce rozwijają wydłużony ogon, mieczykowatego kształtu. Samice pozytywnie wartościują samców o takich ogonach. Futuyma cytuje tutaj badania Aleksandry Basolo. Badaczka przyczepiała sztuczny ogon samców Xiphophorus samcom z gatunków niewykształcających mieczykowatego ogona. Zaobserwowano, że samice uznawały za bardziej atrakcyjne samce z plastikowym ogonem. Cecha mieczykowatego ogona wydawała im się bardziej atrakcyjna, mimo że w ogóle u tego gatunku wcześniej nie występowała. Kolejne badania wykonano z udziałem blisko spokrewnionego rodzaju Priapella. Samice tego rodzaju reagowały na samce z przyczepionym mieczykiem jeszcze mocniej, niż samice z gatunków Xiphophorus o naturalnie długoogonowych samcach[6]. Posobna sytuacja występuje u pająków z rodzaju Schizocosa, których samice oceniają atrakcyjność samców w zależności od owłosienia ich odnóży[5].
Z przedstawionych badań wynika następujący scenariusz rozwoju cechy podlegającej doborowi płciowemu. W populacji ancenstralnej nie ma ani preferencji związanej z odchyleniem sensorycznym, ani pozytywnie wartościowanej cechy. Pierwsza pojawia się preferencja, nie ma ona charakteru adaptacyjnego, wynika z innych cech układu nerwowego. Następnie w populacji zachodzi mutacja, wskutek czego pojawia się u jakiegoś osobnika cecha będąca bodźcem ponadnormatywnym. Wywiera ona znaczny wpływ na płeć przeciwną i dlatego rozprzestrzenia się w populacji[6]
Przypisy edytuj
- ↑ Futuyma 2008 ↓, s. 331–332.
- ↑ a b Futuyma 2008 ↓, s. 332.
- ↑ Futuyma 2008 ↓, s. 334.
- ↑ Futuyma 2008 ↓, s. 333.
- ↑ a b c Futuyma 2008 ↓, s. 335.
- ↑ a b c Futuyma 2008 ↓, s. 335–336.
Bibliografia edytuj
- Douglas J. Futuyma: Ewolucja. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2008. ISBN 978-83-235-0577-8.