Okolicznik stopnia i miary

Okolicznik stopnia i miary (liczebnikowy) – rodzaj okolicznika pełniący funkcję podrzędną w grupie orzeczenia (podobnie jak dopełnienie). Zazwyczaj określa czasownik, ale może być również określnikiem przymiotnika lub przysłówka. Tworzy z wyrazem określanym związek na zasadzie przynależności (nigdy nie tworzy związku rządu i zgody).

Historia pojęcia

edytuj

Okolicznik stopnia i miary bywa rozumiany łącznie (np. u Janiny Labochy), rozłącznie (B. Bartnicka i H. Satkiewicz), bądź wymienia się go tylko jako okolicznik miary (tak jest u Zenona Klemensiewicza). Najczęściej jednak następuje połączenie tych dwóch okoliczników w jedną nazwę – okolicznika stopnia i miary.

Ogranicza on podstawę pod względem ilościowym, długości, szerokości, ciężaru, objętości, powierzchni, natężenia, rozciągłości w czasie itp.

Może występować jako:

  • przysłówek, np.:
    • Książka bardzo się podobała.
    • Był nadzwyczajnie wesoły.
  • wyrażenie przyimkowe, np.:
    • Wypili po szklance mleka.
    • Znam wszystkich prócz Joanny.
    • Przyjmuje codziennie oprócz sobót.

W dwóch ostatnich przykładach podstawy wszystkich, codziennie określają (zawężają) okoliczniki: prócz, oprócz.

O okolicznik stopnia i miary pytamy: jak dużo? jak daleko? jak bardzo? w jakim stopniu? jak często? jak szeroko? jak głęboko? z jakim natężeniem? ile?

  • Bardzo lubię wiosnę.
  • Jest od niej wyższy o głowę.
  • Zaczekajcie chwilę!
  • Korzenie tego drzewa sięgają do dwóch metrów.
  • Odwiedzam ją co niedzielę.
  • Szedłem dwa kilometry.
  • Jedziemy zbyt wolno.
  • Ważę pięćdziesiąt kilogramów.

Zobacz też

edytuj

Bibliografia

edytuj
  • Zenon Klemensiewicz: Zarys składni polskiej, Warszawa 1969, s. 53–54.
  • Janina Labocha: Gramatyka polska cz. III Składnia, Kraków 1995, s. 48–49.
  • Barbara Bartnicka, Halina Satkiewicz: Gramatyka języka polskiego, Warszawa 1990, s. 186–187.