Pan Historii
Pan Historii – wiara żołnierzy w bezpośrednią ingerencję Boga na Ziemi.
Koncepcja rozpowszechniona w wojsku polskim i litewskim w okresie nowożytnym, która polegała na uznaniu sprawczej woli Boga na ostateczny wynik bitwy lub wojny. Była ona propagowana przez dowództwo, gdyż dzięki niej można było wprowadzić i egzekwować wyższy poziom dyscypliny wojskowej[1]. Uzewnętrznieniem tej idei były słowa Jana III Sobieskiego, który po zwycięstwie pod Wiedniem stwierdził: Venimus, vidimus, et Deus vincit (Przybyliśmy, zobaczyliśmy, a Bóg zwyciężył)[2].
Według Urszuli Augustyniak istniały dwa nurty tej koncepcji. Pierwszy, reprezentowany przez zaangażowanych katolików, takich jak Piotr Skarga, Fabian Birkowski, Wojciech Dębołęcki, oceniał decyzje Boga jako działania przewidywalne, który zawsze zsyła zwycięstwo jeżeli wojna toczy się w sprawiedliwej sprawie, a armia przestrzega niezbędnych rytuałów. Drugi natomiast był związany z nurtem ariańskim i ewangelicko-reformowanym, który traktował Boga jako zupełnie nieprzewidywalnego i nieodgadnionego[3]. Nawet jednak w tej drugiej grupie, na co zwraca uwagę Karol Łopatecki, szukano przychylności bożej, która miała przełożyć się na wynik wojny. Przykładem jest postawa Krzysztofa (II) Radziwiłła, który w artykułach wojskowych stworzył rozbudowane wyjaśnienie tego zjawiska skierowane do żołnierzy[4].
W 2 połowie XVII wieku wraz z rozwojem reformy katolickiej, coraz częściej na wynik wojny mieli wpływać święci i aniołowie, a nawet Maria z Nazaretu, którzy mogli nawet bezpośrednio włączyć się do prowadzonych walk. Doprowadziło to do kultywowania praktyk o charakterze religijno-magicznym, m.in. sprowadzając cudowne obrazy do obozu wojskowego[5].
W XIX i XX stuleciu idea ta ulega marginalizacji, ale jej odzwierciedleniem była Bitwa Warszawska, która przez niektóre środowiska była nazywana "Cudem nad Wisłą"[6], nawiązując do koncepcji "Boga – Pana Historii".
Przypisy edytuj
- ↑ K. Łopatecki, Koncepcja Boga – Pana Historii wśród żołnierzy Rzeczypospolitej na przełomie XVI i XVII wieku, [w:] Religia wobec historii, historia wobec religii, red. E. Przybył, Kraków 2006, s. 360, 362-366.
- ↑ M. Morka, Tematyka batalistyczna w sztuce dworu Jana III, „Biuletyn Historii sztuki” 53 (1991), 1-2, s. 20 .
- ↑ Urszula Augustyniak, W służbie hetmana i Rzeczypospolitej. Klientela wojskowa Krzysztofa Radziwiłła (1585-1640), Warszawa 2004, s. 128-133
- ↑ Karol Łopatecki, Religijność żołnierzy w świetle artykułów wojskowych – założenia metodologiczne, „Orientalia Christiana Cracoviensia” 6 (2014), s. 87-88
- ↑ Karol Łopatecki, Koncepcja Boga – Pana Historii wśród żołnierzy Rzeczypospolitej na przełomie XVI i XVII wieku, [w:] Religia wobec historii, historia wobec religii, red. E. Przybył, Kraków 2006, s. 367-369
- ↑ R. Bartnicki, Zwycięstwo w Bitwie Warszawskiej jako dar bożej opatrzności, "Warszawskie Studia Teologiczne", s. 211-218
Bibliografia edytuj
- Urszula Augustyniak, W służbie hetmana i Rzeczypospolitej. Klientela wojskowa Krzysztofa Radziwiłła (1585-1640), Warszawa 2004.
- Karol Łopatecki, Koncepcja Boga – Pana Historii wśród żołnierzy Rzeczypospolitej na przełomie XVI i XVII wieku, [w:] Religia wobec historii, historia wobec religii, red. E. Przybył, Kraków 2006, s. 360-370.