Pięć lat kacetu

Pięć lat kacetu
Autor	Stanisław Grzesiuk
Typ utworu	autobiografia
	Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Polska
Język	polski
Data wydania	1958
poprzednia; brak	następna; Boso, ale w ostrogach

Pięć lat kacetu – jedna z najbardziej znanych polskich relacji z pobytu w niemieckich obozach koncentracyjnych, autorstwa warszawiaka z Czerniakowa – Stanisława Grzesiuka (1918-1963). Pierwsze wydanie w 1958 r., potem wielokrotnie wznawiana.

Główna część wspomnień zawiera opis czteroletniego pobytu autora w jednym z najcięższych niemieckich obozów koncentracyjnych – Mauthausen i Gusen. Wcześniej autor krótko przebywał w obozie koncentracyjnym w Dachau.

Znaczenie nazwy

Nazwa kacet pochodzi od skróconej formy niemieckiej nazwy Konzentrazionslager, czytaj koncentracionslager (obóz koncentracyjny), od niemieckiej wymowy liter k z jako ka cet. W polskim piśmiennictwie używane jest KL zamiast KZ.

Stanisław Grzesiuk (1918–1963)

Fabuła i sukces wydawniczy

Założeniem formalnym autora było przedstawienie codziennego życia przeciętnego więźnia obozu koncentracyjnego.

Do sukcesu wydawniczego przyczyniła się osobowość autora, który był typem „warszawskiego cwaniaka”. Szybko zrozumiał filozofię istnienia tego i innych niemieckich-nazistowskich obozów koncentracyjnych – głównym ich celem była eksterminacja przez pracę. Slogan „Arbeit macht frei” jest tylko kamuflażem, mającym na celu zmuszenie więźniów do jak najbardziej wydajnej pracy, w tym przypadku w kamieniołomie. Zrozumiawszy to, całe swoje życie obozowe oparł na zasadzie: unikać pracy lub markować ją, koncentrując wszystkie swoje siły witalne na zdobywaniu żywności i unikaniu pobicia, które mogło grozić śmiercią. Przeżył też dzięki swoistemu – warszawskiemu – codziennemu humorowi, koleżeńskości oraz umiejętności gry na mandolinie. W 1944 r. utworzył w obozie zespół muzyczny (jeden z kilku tam funkcjonujących), który w krótkim czasie stał się bardzo popularny wśród więźniów.

Kolejne powieści autobiograficzne

Po tej książce powstały dwie następne, również z dużym sukcesem wydawniczym. W pierwszej (Boso, ale w ostrogach) autor powraca do czasów sprzed wojny i uwięzienia. W drugiej (Na marginesie życia) opisuje życie w latach powojennych, przede wszystkim borykanie się z problemem gruźlicy, której nabawił się podczas pobytu w obozie, i która była przyczyną jego przedwczesnej śmierci w styczniu 1963 r.

Istotnym atutem tej i pozostałych książek jest ich żywy język, oparty na gwarze warszawskich dzielnic.