Podwojenie spółgłoski nagłosowej
Podwojenie spółgłoski nagłosowej, fiń. loppukahdennus, rajageminaatio lub jäännöslopuke[1] – zjawisko fonetyczne w języku fińskim polegające na podwajaniu spółgłoski następnego wyrazu w ściśle zdefiniowanych warunkach[2]. Powstało wskutek zaniku spółgłosek wygłosowych w niektórych formach gramatycznych[3]. Zjawisko jest niezaznaczane w piśmie i stanowi praktycznie jedyne odstępstwo od czytania dokładnie w ten sposób, w jaki tekst jest napisany[4][5].
Pochodzenie edytuj
W niektórych typach słów i formach w wygłosie (na końcu słów) istniały spółgłoski -h lub k, które w miarę rozwoju języka zanikły. Przykładowo w trybie rozkazującym liczby pojedynczej słowa kończyły się na -k: *annak, *otak. Obecnie obecność zaginionej spółgłoski w poprawnej wymowie manifestuje się podwojeniem początkowej spółgłoski następnego słowa[6]:
- ole hyvä /oleh hyvä/ – proszę bardzo
- mene pois /menep pois/ – idź stąd
- painu vittuun /painuv vittuun/ – spieprzaj
Jeśli następny wyraz zaczyna się od samogłoski, występuje niewielkie zwarcie krtaniowe:
- anna anteeksi /annaʔanteeksi/ – daj się przeprosić
- mene ulos /meneʔulos/ – idź na dwór
Zasady stosowania edytuj
Zjawisko geminacji stosuje się[2]:
- między częściami wyrazu złożonego , np. kone(k)kauppa – sklep komputerowy
- między wyrazem a przyrostkiem, np. kone(k)kin – komputer też
- między wyrazami, np. kone (p)pois – komputer precz
Powyższych zmian nie zaznacza się w piśmie. Były próby zaznaczania geminacji, ale żadna z nich nie przyjęła się[2]. Zjawisko występuje również w słowach złożonych na pograniczu słów składowych, np. osoitekirja /osoitekkirja – książka adresowa/[6]. Mimo że przeobrażeniu ulega głoska początkowa następnego wyrazu (morfemu), za zjawisko odpowiedzialny jest zanik dźwięku w słowie poprzedzającym, stąd zjawisko nosi fińską nazwę "podwojenie końcowe" (loppukahdennus)[3][7]. Zjawisko może w pewnych warunkach, choć rzadko, być cechą dystynktywną, czyli wpływać na rozumienie słów[2].
Zjawisko występuje wyłącznie, jeśli słowa, na pograniczu których występuje podwojenie, są wymawiane razem. Jeśli pojawia się między nimi przerwa, podwojenia nie stosuje się[1]. Zjawisko nie występuje również w kilku dialektach południowo-wschodnich[8][2].
Występowanie edytuj
- W rzeczownikach, które w mianowniku kończą się na -e: osoite on – /osoiteʔon/ – adres jest[6][9]
- w przysłówkach zakończonych na -sti: varmasti (t)tämä – na pewno ten[6]
- w przypadku allatyw, zakończonym zawsze na -lle: Miko antoi tuolle (p)pienelle (t)tytölle (r)rahaa – Michał dał tamtej małej dziewczynce pieniądze[6]
- W bezokolicznikach podstawowych (zwanych inaczej pierwszym bezokolicznikiem w formie krótkiej)" puhua (s)suomea – mówić po fińsku[6]
- W trybie rozkazującym liczby pojedynczej zarówno w formie twierdzącej jak i przeczącej: osta (p)perunat – kup ziemniaki, älä tule (t)tänne – nie podchodź[6]
- W czasie teraźniejszym w formie przeczącej: Minä en puhu (v)venäjää – nie mówię po rosyjsku[6]
- W sufiksach takich jak: -han/hän, -kin, -ko/kö, -pä/pa[6]
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ a b Mitä loppukahdennus on?. Kookas.fi. [dostęp 2023-10-14]. (fiń.).
- ↑ a b c d e Consonant assimilation at word boundaries in Finnish. JKorpela.fi. [dostęp 2023-10-14]. (ang.).
- ↑ a b Loppukahdennus. Verkkokielioppi Finn Lectura. [dostęp 2023-10-14].
- ↑ Vanha vs Wanha – Finnish Phonology Issues. Uusi kielemme. [dostęp 2023-10-14].
- ↑ Karlsson 1999 ↓, s. 6.
- ↑ a b c d e f g h i Nuutinen 2004 ↓, s. 166-167.
- ↑ Terho Itkonen: Loppukahdennus, ei "alkukahdennus". Kotikielen Seuran Aikakauslehti. [dostęp 2023-10-14].
- ↑ Syntactic Gemination. Academic Accelerator. [dostęp 2023-10-14]. (ang.).
- ↑ Karlsson 1999 ↓, s. 12.
Bibliografia edytuj
- Fred Karlsson: An Essential Finnish Grammar. London: Routledge, 1999. ISBN 0-415-20704-5.
- Olli Nuutinen: Suomea Suomeksi 1. Helsinki: Suomen Kirjalisuuden Seura, 2004. ISBN 978-952-222-570-2.