Wikipedia

Poezja świętego Jana od Krzyża

Poezja świętego Jana od Krzyża tradycyjnie uważana jest za najwybitniejszy przejaw poezji mistycznej XVI wieku, mający znaczny wpływ na kształt literatury hiszpańskiej, a także poezji baroku w ogóle[1][2][3]. Samego jej autora zwykło nazywać się zresztą "największym poetą wśród mistyków i największym mistykiem wśród poetów"[4], którego dorobek stanowi punkt szczytowy literatury religijnej. Po śmierci św. Jana od Krzyża prym literatury hiszpańskiej zaczęli wieść już wyłącznie pisarze świeccy[5].

"W noc jedną pełną ciemności,
Udręczeniem miłości rozpalona,
O wzniosła szczęśliwości!
Wyszłam nie spostrzeżona,
Gdy chata moja była uciszona."

Analiza stricte literacka pozwala wyodrębnić w dorobku poetyckim św. Jana od Krzyża kilka tendencji, mających swój właściwy pień w tradycji kastylijskiej. Najbardziej znane są jego wiersze opiewające zjednoczenie duszy z Bogiem, napisane śpiewną strofą zwaną lirą, w których Doktor Mistyczny nie szczędził niezwykle śmiałych obrazów erotycznych. Inne jego poematy utrzymane zostały albo w stylistyce dworskiej pieśni trubadurów, albo w stylistyce bukolicznej, popularyzując charakterystyczny styl pisania "poezji ludowej a lo divino" (na nutę Bożą). Św. Jan od Krzyża stoi przy tym w wyraźnej opozycji do innego znanego poety religijnego tamtych czasów, Fray Luisa de Leóna, przeciwstawiając chłodnemu intelektualizmowi jego wierszy swoje "połączenie piękna i wewnętrznego napięcia duchowego", czystą egzaltację "żarliwości, wzlotów ducha, poczucia niewyrażalnego, tajemnicy i blasku"[6].

Cztery najbardziej znane poematy św. Jana od Krzyża znalazły swoją odautorską analizę w jego prozie duchowej, której celem było dostarczenie szczegółowego objaśnienia mistycznych znaczeń poszczególnych partii utworów.

Ogólna charakterystyka twórczości edytuj

Pełna egzaltacji poetycka metafora powrotu duszy do Boga zyskała u Jana od Krzyża formę liryki miłosnej. Autor często używa frazy niespokojnej, przepojonej zmysłowością, cechującej większość literackich dokonań rodzącej się dopiero epoki. Niektóre wiersze zaskakują śmiałym połączeniem sielankowego tła i "dworskiej" formy z ascetyczną treścią, jak na przykład w przypadku utworu przedstawiającego nieszczęśliwie zakochanego pasterza jako artystyczny obraz zdradzonego i ukrzyżowanego Chrystusa.

"W jego poezji świat zmysłowo postrzegany odzwierciedla się w obrazach pełnych blasku i piękna, ale brak jest tak żywego u Fray Luisa bezpośredniego odczucia krajobrazu"[7]. U św. Jana od Krzyża przyroda występuje bowiem wyłącznie jako symbol.

Niezależnie od podejmowanych wątków, najczęstszym źródłem odniesień hiszpańskiego duchownego jest biblijna Pieśń nad pieśniami. Dialog Oblubienicy z Oblubieńcem jednoznacznie tłumaczony jest tu jako symbol mistycznego zjednoczenia człowieka z Bogiem oraz Jego miłosnej mowy do udręczonej duszy. Inną ważną inspirację stanowi Księga Izajasza, w której ogień i rozżarzony węgiel oczyszcza usta proroka. W poezji Jana od Krzyża ogień rozumiany jest właśnie jako siła oczyszczająca, męka niezmiennie cechująca Boską miłość.

Powstanie utworów edytuj

  • O Trójcy Przenajświętrzej (Acerca de la Santisima Trinidad) – pieśń wychwalająca Trójcę Świętą do słów Ewangelii św. Jana: "Na początku było Słowo" [J 1, 1-18].
  • O udzielaniu się trzech Osób Trójcy Świętej (De la comunicación) –
  • O stworzeniu świata (De la creación) – pieśń czteroczęściowa, znajdująca swoją kontynuację w pieśni O Wcieleniu.
  • O Wcieleniu (Prosigue la Encarnación) – dwuczęściowa pieśń.
  • O Narodzeniu (Del Nacimiento) –
  • Nad rzekami Babilonu (Encima de las corrientes) – romanca.
  • Pieśń duchowa – poemat skomponowany na zasadzie dialogu
  • Znam dobrze źródło (Que bien se yo la fonte) –
  • Noc ciemna –
  • Pasterz (Un pastońco) – sielanka.
  • Żywy płomień miłości –
  • Żyję nie żyjąc w sobie (Vivo sin vivir en mi) – piosenka.
  • Wszedłem w nieznane (Entreme donde no supe) – wedle słów autora, są to "strofy natchnione w ekstazie kontemplacji".
  • Lot miłości (Tras de un amoroso lance) –
  • Glosa o rzeczach Boskich (Glosa "a lo divino") – glosa.
  • Glosa druga ([Glosa] "a lo divino") –
  • O Słowie Bożym (Del Verbo dwino) – czterowiersz.
  • Całość doskonałości (Suma de la perfección) –

Wpływy i inspiracje edytuj

  •  
    o. Luis de León OSA
  •  
    Garcilaso de la Vega
  •  
    św. Teresa z Ávili
  •  
    o. Luis de Granada OP

Krytycy wyróżniają w poezji św. Jana od Krzyża wyraźne wpływy starotestamentowej Pieśń nad pieśniami w przekładzie augustianina Luisa de Leóna[4], z czasem jednak Doktor Mistyczny usamodzielnił się, by w na dojrzałym etapie swej twórczości przeciwstawić wyważonemu intelektualizmowi Leóna – swoją żywiołową egzaltację[3]. Z kręgu poetów jemu współczesnych, prócz wspomnianego już Luisa de Leóna, na największy wpływ mieli dwaj: Garcilaso de la Vega[3][8] oraz dominikanin Luis de Granada[4]. Ten ostatni trafił na poetycki warsztat św. Jana od Krzyża najprawdopodobniej za pośrednictwem św. Teresy z Ávili, która uczyła się od dzieł Granady doktryny ascetycznej[4].

Wpływ na literaturę polską edytuj

Poezja św. Jana od Krzyża niejako koegzystująca w świadomości literackiej Europy XVI wieku z poezją św. Teresy z Ávili, wpłynęła w znacznym stopniu również na literaturę polską[1][9]. Szczególnie widać to nad lekturą dzieł dwóch poetów wczesnobarokowych: Mikołaja Sępa Szarzyńskiego oraz Sebastiana Grabowieckiego, których duchowym dążeniem był nie tylko zachwyt nad Bogiem, ale przede wszystkim – i tu dotykamy teologii św. Jana od Krzyża – głęboko osobowe uczestnictwo w Bożej miłości[10].

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b Czesław Hernas: Literatura baroku. Warszawa: PWN, 1999, s. 8. ISBN 83-01-12895-X.
  2. ↑ Proza dydaktyczna. Humanizm, erazmizm i mistycyzm. W: Angel del Rio: Historia literatury hiszpańskiej (t. I). Warszawa: PWN, 1970, s. 269.
  3. ↑ a b c Renesans. W: Maria Strzałkowa: Historia literatury hiszpańskiej. Wrocław-Warszawa-Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1966, s. 93.
  4. ↑ a b c d Proza dydaktyczna. Humanizm, erazmizm i mistycyzm. W: Angel del Rio: Historia literatury hiszpańskiej (t. I). Warszawa: PWN, 1970, s. 263.
  5. ↑ Proza dydaktyczna. Humanizm, erazmizm i mistycyzm. W: Angel del Rio: Historia literatury hiszpańskiej (t. I). Warszawa: PWN, 1970, s. 268.
  6. ↑ Proza dydaktyczna. Humanizm, erazmizm i mistycyzm. W: Angel del Rio: Historia literatury hiszpańskiej (t. I). Warszawa: PWN, 1970, s. 266.
  7. ↑ Proza dydaktyczna. Humanizm, erazmizm i mistycyzm. W: Angel del Rio: Historia literatury hiszpańskiej (t. I). Warszawa: PWN, 1970, s. 265.
  8. ↑ Święty Jan od Krzyża – Żywy płomień miłości (1)
  9. ↑ Renesans. W: Maria Strzałkowa: Historia literatury hiszpańskiej. Wrocław-Warszawa-Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1966, s. 94.
  10. ↑ Renesans. W: Maria Strzałkowa: Historia literatury hiszpańskiej. Wrocław-Warszawa-Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1966, s. 96.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Poezja_świętego_Jana_od_Krzyża&oldid=70473460”