Q0957+561 (również SBS 0957+561, TXS 0957+561) – kwazar położony w gwiazdozbiorze Wielkiej Niedźwiedzicy, pierwszy odkryty obiekt astronomiczny, w którym zaobserwowano efekt soczewkowania grawitacyjnego.

Podwójny obraz kwazara (jasne obiekty w centrum, widoczne po dwóch stronach galaktyki)

Kwazar położony jest w odległości 8,7 miliardów lat świetlnych od Ziemi (z = 1,41), a jego obserwowana jasność wynosi 16,7m. Pomiędzy nim a Ziemią znajduje się galaktyka YGKOW G1, której masa powoduje zagięcie promieni światła wysyłanych przez kwazar, przez co z Ziemi widziany jest jego podwójny obraz.

Podwójny obraz kwazaru został odkryty w 1979 i zwrócił na siebie uwagę z powodu bardzo niewielkiej odległości w jakiej były położone dwa nowo odkryte obiekty. Porównanie ich przesunięcia ku czerwieni i widzialnego widma optycznego sugerowało, że jest to jeden i ten sam obiekt widziany podwójnie z powodu soczewkowania grawitacyjnego[1], co zostało teoretycznie przewidziane już wcześniej w 1915 przez Alberta Einsteina w jego ogólnej teorii względności[2].

Obserwacje w zakresie światła widzialnego nie były początkowo potwierdzone przez obserwacje kwazarów w zakresie promieniowania radiowego, obydwa obiekty zdawały się emitować różne promieniowanie radiowe. Innym problemem było wykrycie dżetu emitowanego tylko przez obiekt „A”[3]. Ostatecznie jednak dodatkowe obserwacje pomogły odkryć także dżet w przypadku obiektu „B”. Niektóre z różnic obserwacyjnych pomiędzy obrazami „A” i „B” tłumaczone są tym, że światło od nich przebiega różną drogę aby dotrzeć do Ziemi. Światło obrazu obiektu „A” dociera do Ziemi 14 miesięcy wcześniej niż odpowiednik obrazu „B”, różnica w długości drogi potrzebnej do przebycia obrazów kwazara do Ziemi wynosi 1,1 roku świetlnego[4].

Możliwość istnienia planety pozasłonecznej edytuj

W 1996 grupa naukowców z Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics kierowanych przez Rudolpha Shilda poinformowała, że w widmie obrazu „A” wykryto krótką fluktuację, której nie zaobserwowano w widmie obrazu „B”. Naukowcy sądzą, że zostało to spowodowane przez przejście przed kwazarem planety znajdującej się w galaktyce YGKOW G1. Z wielkości i czasu trwania tej fluktuacji wynika, że potencjalna planeta może mieć masę około 3 mas Ziemi[5]. Galaktyka YGKOW G1 położona jest w odległości ponad 4 miliardów lat świetlnych od Ziemi[6], a zatem byłaby to najodleglejsza znana planeta pozasłoneczna[5].

Przypisy edytuj

  1. D. Walsh, R. F. Carswell, R. J. Weymann. 0957 + 561 A, B: twin quasistellar objects or gravitational lens?. „Nature”. 279, s. 381-384, 1979-05-31. DOI: 10.1038/279381a0. (ang.). 
  2. Albert Einstein: Lens-like action of a star by the deviation of light in the gravitational field. „Nature”, 1936. [dostęp 2012-04-10]. (ang.).
  3. Science: The Mysterious Celestial Twins. „Time”, 1979. [dostęp 2012-04-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-11-07)]. (ang.).
  4. A Robust Determination of the Time Delay in 0957+561A, B and a Measurement of the Global Value of Hubble's Constant. iopscience.iop.org, 1996. [dostęp 2012-04-10]. (ang.).
  5. a b The Q0957+561 Planet. Extrasolar Visions. [dostęp 2015-01-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-12-26)]. (ang.).
  6. Govert Schilling: Do alien worlds throng faraway galaxy?. NewScientist, 1996-07-06. [dostęp 2013-03-25]. (ang.).

Linki zewnętrzne edytuj