Quartetto per archi
Quartetto per archi (I Kwartet smyczkowy) – sonorystyczny utwór kameralny, skomponowany przez Krzysztofa Pendereckiego w 1960[1].
| Kompozytor | |
|---|---|
| Forma muzyczna | |
| Czas powstania |
1960 |
| Data premiery |
11 maja 1962 |
| Miejsce premiery | |
| Wykonawcy premiery | |
| Czas trwania |
ok. 8 min. |
| Dedykacja |
Julianowi Zakrzyckiemu |
Premiera edytuj
Światowe prawykonanie utworu odbyło się 11 maja 1962 w Cincinnati, w wykonaniu LaSalle String Quartet, w składzie David Harrington (skrzypce), John Sherba (skrzypce), Hank Dutt (altówka) i Jeffrey Zeigler (wiolonczela)[2][3]. Był to kompozytorski debiut Pendereckiego na amerykańskiej scenie muzycznej[3].
Polskie prawykonanie miało miejsce 17 września 1962, podczas Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień”, w tym samym wykonaniu co światowa prapremiera[1].
Penderecki zadedykował to dzieło Julianowi Zakrzyckiemu.
Charakterystyka utworu edytuj
Kwartet jest przykładem eksperymentów Pendereckiego z sonorystycznymi możliwościami instrumentów smyczkowych w ramach muzyki kameralnej. Poprzez przetwarzanie klasycznego brzmienia smyczków na efekty quasi-perkusyjne, kompozytor zmierzał do zacierania granicy pomiędzy instrumentami strojonymi a perkusją i tworzenia między nimi łagodnego przejścia[1].
W utworze punkt ciężkości położony jest na niekonwencjonalne efekty artykulacyjne instrumentów smyczkowych, tworzące bogaty i różnorodny materiał dźwiękowy, obejmujący zarówno dźwięki o określonej wysokości, jak i efekty szmerowo-perkusyjne. Dodatkowo, rozszerzona poprzez artykulację paleta dźwięków stwarza możliwość uzyskania ćwierćtonów i szerzej – mikrotonów, aczkolwiek nie są one w partyturze zanotowane żadnym specjalnym znakiem[1].
Oprócz klasycznego pizzicato, col legno czy sul ponticello, w Kwartecie stosowane są bardziej wyrafinowane i typowo sonorystyczne artykulacje, jak np. bardzo szybkie i nierytmizowane tremolo, gra między podstawkiem i strunnikiem na jednej, dwóch, trzech lub wszystkich czterech strunach, gra arco na strunniku, bardzo wolne vibrato w obrębie ćwierćtonu, a także uderzanie otwartą dłonią lub palcami w struny oraz uderzanie w górną płytę skrzypiec żabką lub czubkami palców i inne[1][2]. Skrzypek David Harrington, założyciel i lider Kronos Quartet, zespołu który również wykonywał ten utwór, określił różnorodność zastosowanych przez Pendereckiego artykulacji jako rodzaj sonorystycznej encyklopedii[2].
Obok artykulacji drugim ważnym elementem formotwórczym jest w Kwartecie dynamika[1][2], oscylująca pomiędzy fff a ppp i określona przez kompozytora jako „ważny wyznacznik wyrazowości”[4][5]. Forma kompozycji uporządkowana jest według serii oraz narastających lub opadających ciągów arytmetycznych[2][6].
Partytura edytuj
Notacja utworu oparta jest na tzw. „siatce czasu”[3], czyli naniesionej na pięciolinię podziałce sekundowej określającej czas trwania kolejnych odcinków[1][3]. Każda strona partytury odmierza 60 sekund utworu. Sugerowany czas wykonania całości wynosi w przybliżeniu 7 minut 40 sekund. Jednak głównie chodzi o proporcjonalną zgodność wartości rytmicznych odwzorowanych graficznie wewnątrz każdego elementu siatki[1]. Taka wizualna postać partytury była na tyle atrakcyjna, że wyświetlano ją na wielkim ekranie podczas wykonywania kompozycji przez Kronos Quartet w Nowym Jorku[2].
Instrumentarium edytuj
Kwartet przeznaczony jest na tradycyjną obsadę instrumentów smyczkowych, czyli na I skrzypce, II skrzypce, altówkę i wiolonczelę[1][3].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f g h i Utwory Krzysztofa Pendereckiego, [w:] Iwona Lindstedt, Sonorystyka w twórczości kompozytorów polskich XX wieku, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2010, s. 196-211, ISBN 978-83-235-1002-4.
- ↑ a b c d e f I Kwartet smyczkowy [online], Ninateka [dostęp 2020-04-26].
- ↑ a b c d e Alicja Jarzębska, Penderecki Krzysztof, [w:] Elżbieta Dziębowska (red.), Encyklopedia muzyczna PWM, wyd. I, t. 8 Pe–R część biograficzna, Kraków: PWM, 2004, s. 23, 36, ISBN 83-224-0837-4.
- ↑ I Kwartet smyczkowy - wypowiedzi Krzysztofa Pendereckiego [online], Ninateka [dostęp 2020-04-26].
- ↑ Quartetto per archi no. 1 - Krzysztof Penderecki [online], Warszawska Jesień [dostęp 2020-04-26].
- ↑ Quartetto per archi no. 1 [online], Archiwum NInA [dostęp 2020-04-26].