Muzyka kameralna

muzyka przeznaczona na niewielkie zespoły instrumentalistów

Muzyka kameralna – muzyka przeznaczona na niewielkie zespoły, zazwyczaj do 9 wykonawców.

Jules-Alexandre Grün (1868–1938): Koncert muzyki kameralnej (obraz olejny)

Nazwa pochodzi z wł. da camera „do komnaty, pokoju” i początkowo określano nią muzykę wykonywaną w pomieszczeniach prywatnych. Około 1530 roku na dworze Franciszka I Walezjusza śpiewaków zatrudnionych po to, aby uprzyjemniać królowi czas wolny od zajęć państwowych i udziału w ceremoniach religijnych, nazywano „la Musique de la Chambre”. W 1555 podobnego słowa użył teoretyk Nicola Vicentino w traktacie L'antica musica ridotta alla moderna prattica (Muzyka starożytna przystosowana do nowoczesnej praktyki): muzyką kameralną nazwał tę, którą śpiewało się da camera, czyli w komnacie. Podział ten, wynikający z różnych funkcji i miejsc wykonywania muzyki przetrwał do XVIII wieku[1]. Mianem muzyki kameralnej określano więc zarówno utwory wokalne, jak i instrumentalne – ważne było to, że wykonywane były na pokojach, a nie w kościele bądź teatrze (operze).

Historia edytuj

W połowie XVIII wieku zanikły dwie podstawowe formy kameralnej muzyki barokowej: najpierw sonata da camera, będąca zazwyczaj cyklem złożonym ze wstępu i dwóch, trzech lub czterech tańców, a następnie sonata da chiesa – następstwo kilku części skontrastowanych pod względem metrum, tempa i faktury, na ogół ze znacznym udziałem ustępów fugowanych. Utwory kameralne komponowano teraz na ogół w formie trzy- lub czteroczęściowego cyklu, w którym pierwsze ogniwo stanowiła forma sonatowa, drugie – część powolna (zazwyczaj w formie ABA), następnie menuet i finał: rondo, wariacje, a wreszcie jeszcze jedna forma sonatowa. Czteroczęściowe bywały przede wszystkim kwartety smyczkowe (podobnie jak symfonie). Trzyczęściowe bywały zazwyczaj utwory na obsadę zróżnicowaną, a więc trio fortepianowe, trio lub kwintet z instrumentem dętym – budowane na podobieństwo koncertu solowego.

Zdaniem historyków kameralistyki (Mark A. Radice, D. Gwizdalanka) „złotym wiekiem” muzyki kameralnej był klasycyzm, a dokładnie – przełom XVIII i XIX wieku. „Uzasadnienie dla tego wyróżnienia widzą oni zarówno w ówczesnym życiu muzycznym, jak i w powstałym wtedy repertuarze na tria, kwartety i kwintety. Nigdy przedtem ani potem nie skomponowano bowiem równie wielu utworów dla miłośników muzyki, którzy zasiadając do gry w trzy lub cztery osoby, wykonywaliby je dla własnej przyjemności. Wtedy też Joseph Haydn, Wolfgang A. Mozart i Ludwig van Beethoven stworzyli dzieła, które zyskawszy renomę mistrzowskich, uznane zostały za fundament gatunku.”[2]

Muzykę taką wykonywano przede wszystkim prywatnie. Najpierw – w pałacach, gdzie pojawiły się pokoje muzyczne, dekorowane motywami muzycznymi i wyposażane w instrumenty. Później również w salonach mieszczańskich, gdzie z czasem nieodłącznym ich wyposażeniem stał się fortepian. Z początkiem XIX wieku zaczęto organizować publiczne koncerty z udziałem kwartetu smyczkowego, a także dopraszanych innych instrumentalistów, np. pianistów. Najpierw w Wiedniu, z inicjatywy Ignaza Schuppanzigha, potem w Pradze, Lipsku, Królewcu, Berlinie i Paryżu. Z czasem koncerty takie organizowały towarzystwa miłośników muzyki kameralnej. Po raz pierwszy – w Londynie.

Ponieważ utwory grane przez trio, kwartet lub kwintet były stosunkowo ciche, na takich koncertach starano się uczyć publiczność cichego zachowania podczas występu. Bardzo konsekwentnie działał w tym kierunku angielski muzyk John Ella, założyciel Musical Union organizującej koncerty muzyki kameralnej w Londynie od 1845 roku. Wykonawców sadzał na podwyższeniu w środku sali. Przed koncertami wysyłał abonentom drukowane komentarze do utworów, które miały być wykonane. I domagał się ciszy podczas koncertu, przypominając w programach: il più grand'omaggio alla musica, è nel silenzio, czyli „największym hołdem dla muzyki jest cisza.”[3]

W XIX wieku mianem muzyki kameralnej obejmowano utwory wykonywane w salonach – w odróżnieniu od tych, które były przeznaczone do sali koncertowej. W XX wieku pojęcie to używano zazwyczaj wobec gatunków instrumentalnych, takich jak trio, kwartet, kwintet, sekstet, septet, oktet, nonet.

Technika edytuj

Nieliczna grupa muzyków zwykle nie potrzebuje dyrygenta. Doskonałość interpretacji zależy tylko od harmonijnej współpracy instrumentalistów. Każdy instrument ma do odegrania własną, odrębną partię, a o efekcie końcowym bardziej decyduje doskonałość współbrzmienia niż wirtuozeria poszczególnych partii solowych.

Powszechna umiejętność gry na instrumentach w zamożnych warstwach w Europie sprawiała, że w XVIII i XIX w. wiele rodzin spędzało wolny czas na wspólnym muzykowaniu. Z myślą o takim właśnie domowym muzykowaniu powstało wiele utworów kameralnych.

Zobacz też edytuj

Opera kameralna

Przypisy edytuj

  1. D. Gwizdalanka, Złoty wiek muzyki kameralnej, Poznań 2016, s. 7
  2. D. Gwizdalanka, Złoty wiek muzyki kameralnej, Poznań 2016, s. 8.
  3. D. Gwizdalanka, Złoty wiek muzyki kameralnej, s. 27

Linki zewnętrzne edytuj