Instrument muzyczny

przyrząd przeznaczony do wykonywania muzyki

Instrument muzyczny – przyrząd wytwarzający dźwięk, przeznaczony do wykonywania muzyki; każde źródło dźwięków wykorzystywane jako materiał muzyki, głos ludzki, dane przechowywane elektronicznie oraz układy elektroniczne. Poza przedmiotami i oprogramowaniem stworzonymi w celu wydawania dźwięków muzycznych, instrumentami muzycznymi nazywane są przyrządy i urządzenia o niemuzycznym przeznaczeniu podstawowym, które zostają świadomie użyte w utworze muzycznym (np. kowadło, maszyna do pisania, syrena).

Róg, lutnia, musette, skrzypce, obój oraz flet poprzeczny na obrazie Instruments de musique (1770, Anne Vallayer-Coster)

Ogół instrumentów muzycznych w danej epoce, na pewnym terytorium itp. określa się terminem instrumentarium muzycznego.

Instrumenty muzyczne są przedmiotem badań instrumentologii.

Definicja edytuj

Encyklopedie i podręczniki specjalistyczne, mianem instrumentu muzycznego określają przyrząd (czyli przedmiot służący do wykonywania określonych czynności[1]) wytwarzający dźwięk i jednocześnie przeznaczony do wykonywania muzyki[2][3][4] lub przyrząd wytwarzający dźwięki muzyczne[5], czyli tony (proste lub złożone) o określonej wysokości i barwie oraz kontrolowane przez muzyka[6]. Oprócz przyrządów instrumentem muzycznym nazywa się głos ludzki[7], dane przechowywane elektronicznie oraz układy elektroniczne[8]. Niektóre przedmioty i zjawiska, których przeznaczenie podstawowe nie jest muzyczne, nazywane są instrumentami muzycznymi kiedy zostają świadomie użyte w utworze muzycznym, np. kowadło, maszyna do pisania, syrena[9], drzwi, których trzaśnięcię powoduje powstanie dźwięku[6], czy przyrządy do naśladowania szumu wiatru, grzmotu lub głosu ptaków[4].

Ogół instrumentów muzycznych w danej epoce, na pewnym terytorium itp. określa się terminem instrumentarium muzycznego[2].

Budowa i działanie edytuj

Instrumenty muzyczne wykonuje się m.in. z kości, skóry, części roślin, metali i tworzyw sztucznych[5][4]. W ich konstrukcji wyróżnia się trzy podstawowe elementy[3][4]:

  • wibrator – źródło drgań dźwiękowych, element którego drgania wywołują fale głosowe w otaczającym ośrodku,
  • incytator (generator[4]) – element wzbudzający drgania,
  • rezonator (radiator, amplifikator) – element zwiększający skuteczność promieniowania dźwięku.

Dźwięk wydobywa się z instrumentu muzycznego za pomocą rąk, palców, płuc lub warg, smyczka, stroika, pałeczki, mechanizmu piórkowego, młoteczkowego, powietrznego itp.[10] Przykładowymi wibratorami są struna fortepianu, naciągnięta membrana kotła, języczek akordeonu, słup powietrza w piszczałce organowej[11]; incytatorami – smyczek skrzypiec, młoteczek fortepianu, pałeczka perkusyjna[12]; rezonatorami – pudło rezonansowe, płyta rezonansowa, czara głosowa[13].

Podział edytuj

Podstawowa klasyfikacja instrumentów muzycznych uwzględnia rodzaj źródła dźwięku i wyróżnia pięć grup: chordofony (wibratorem jest napięta struna[3]), membranofony (wibratorem jest napięta błona-membrana[3]), idiofony (wibratorem jest ciało stałe mające własną sprężystość[3]), aerofony (wibratorem jest drgające powietrze[3]), elektrofony (wibratorem jest membrana głośnika[8])[2].

Inne klasyfikacje uwzględniają sposób wzbudzania drgań źródła dźwięku (instrumenty muzyczne dęte, smyczkowe, szarpane, uderzane), cechy konstrukcyjne (instrumenty muzyczne szyjkowe, bezszyjkowe, klawiszowe, mechaniczne), właściwości muzyczne, możliwości wykonawcze (instrumenty muzyczne monodyczne, polifoniczne, akordowe, naturalne, chromatyczne, transponujące — których dźwięki w stosunku do zapisu nutowego brzmią o określony interwał wyżej lub niżej, itp.)[2].

Klasyfikacja naukowa edytuj

Wg incytatora edytuj

Podział według sposobu wzbudzania drgań źródła dźwięku[2]:

Wg konstrukcji edytuj

Podział według cech konstrukcyjnych[2]

Wg właściwości edytuj

Podział według właściwości muzycznych oraz możliwości wykonawczych[2]

  • instrumenty monodyczne,
  • instrumenty polifoniczne,
  • instrumenty akordowe,
  • instrumenty naturalne,
  • instrumenty chromatyczne,
  • instrumenty transponujące.

Pedagogika edytuj

Dyscypliną naukową, której przedmiotem jest geneza, budowa, rozwój i funkcje instrumentów muzycznych w poszczególnych okresach historycznych jest instrumentologia[2][29].

Przypisy edytuj

  1.   przyrząd [w:] Wielki słownik języka polskiego [online], Instytut Języka Polskiego PAN [dostęp 2024-02-04].
  2. a b c d e f g h instrumenty muzyczne, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2024-02-02].
  3. a b c d e f Baculewski et al. 2006 ↓, s. 386.
  4. a b c d e Sikorski 1975 ↓, s. 9.
  5. a b musical instrument, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2024-02-04] (ang.).
  6. a b musical sound, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2024-02-04] (ang.).
  7. Drobner 1997 ↓, s. 31.
  8. a b c Vogel 2015 ↓, s. 24.
  9. Baculewski et al. 2006 ↓, s. 387.
  10. Sikorski 1975 ↓, s. 10.
  11. Baculewski et al. 2006 ↓, s. 945.
  12. Baculewski et al. 2006 ↓, s. 379.
  13. Baculewski et al. 2006 ↓, s. 746.
  14. Vogel 2015 ↓, s. 4.
  15. Vogel 2015 ↓, s. 9.
  16. Vogel 2015 ↓, s. 14.
  17. Vogel 2015 ↓, s. 18.
  18. a b c Sikorski 1975 ↓, s. 12.
  19. Baculewski et al. 2006 ↓, s. 966.
  20. Sikorski 1975 ↓, s. 69.
  21. Drobner 1997 ↓, s. 32.
  22. Sikorski 1975 ↓, s. 221.
  23. Sikorski 1975 ↓, s. 243.
  24. Sachs 2005 ↓, s. 445.
  25. Baculewski et al. 2006 ↓, s. 155.
  26. a b chordofony, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2023-12-22].
  27. Sikorski 1975 ↓, s. 12, 91.
  28. Baculewski et al. 2006 ↓, s. 531.
  29. instrumentologia, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2024-02-02].

Bibliografia edytuj