Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk

Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk (skrót: IJP PAN) – jedyna w Polsce placówka naukowo-badawcza zajmująca się badaniem języka polskiego we wszystkich jego aspektach i odmianach, założona w 1973 roku.

Instytut Języka Polskiego
Polskiej Akademii Nauk

Data założenia	1 października 1973
Typ	badawczy
Państwo	Polska
Adres	al. Mickiewicza 31 31-120 Kraków
Dyrektor	prof. dr hab. Maciej Eder
Położenie na mapie Krakowa Instytut Języka Polskiego PAN
Położenie na mapie Polski Instytut Języka Polskiego PAN
Położenie na mapie województwa małopolskiego Instytut Języka Polskiego PAN
50°03′58,7″N 19°55′31,0″E
Strona internetowa

Dyrektorem Instytutu jest prof. dr hab. Maciej Eder, zastępcą dyrektora ds. naukowych – dr hab. Michał Rzepiela, a przewodniczącą Rady Naukowej jest prof. dr hab. Anna Tyrpa (kadencja 2023–2026). Instytut ma uprawnienia do nadawania stopnia doktora i doktora habilitowanego nauk humanistycznych w zakresie językoznawstwa. Od 2019 roku Instytut kształci doktorantów w ramach Szkoły Doktorskiej Anthropos Instytutów Polskiej Akademii Nauk (koordynatorem Szkoły w IJP jest dr Emil Popławski). Do 2022 roku Instytut prowadził też Językoznawcze Studia Doktoranckie (ostatni nabór przeprowadzono w 2018 roku).

Siedziba i struktura organizacyjna

Pierwszą siedzibą Instytutu Języka Polskiego był w latach 1973–1999 budynek przy ul. Straszewskiego 27 w Krakowie. Instytut posiadał w przeszłości zamiejscowe pracownie w Poznaniu i Sosnowcu.

Od 1999 roku główną siedzibą Instytutu jest gmach przy al. Mickiewicza 31 w Krakowie. Tu mieści się dyrekcja i administracja oraz siedem pracowni (2024):

• Pracownia Dialektologii Polskiej (w Krakowie, kierownik dr hab. Renata Kucharzyk, prof. IJP PAN),
• Pracownia Etymologii i Geolingwistyki (kierownik prof. dr hab. Jadwiga Waniakowa),
• Pracownia Języka Staropolskiego (kierownik dr hab. Mariusz Leńczuk, prof. IJP PAN),
• Pracownia Łaciny Średniowiecznej (kierownik dr hab. Michał Rzepiela, prof. IJP PAN),
• Pracownia Metodologiczna (kierownik prof. dr hab. Maciej Eder),
• Pracownia Onomastyki (kierownik dr hab. Urszula Bijak, prof. IJP PAN),
• Pracownia Wielkiego Słownika Języka Polskiego (kierownik prof. dr hab. Piotr Żmigrodzki).

W Warszawie (ul. Ratuszowa 11) działają trzy pracownie (2024):

• Pracownia Dialektologii Polskiej (w Warszawie, kierownik j.w.),
• Pracownia Historii Języka Polskiego XVII–XVIII wieku (kierownik dr hab. Magdalena Majdak, prof. IJP PAN),
• Pracownia Polszczyzny Kresowej (kierownik dr hab. Ewa Dzięgiel, prof. IJP PAN).

W latach 1973–2015 Instytut miał strukturę dwustopniową – był podzielony na zakłady, w skład których wchodziły pracownie.

W krakowskiej siedzibie Instytutu mieści się biuro Polskiego Towarzystwa Językoznawczego.

Dyrektorzy

• prof. dr hab. Stanisław Urbańczyk (1973–1979)
• prof. dr hab. Władysław Lubaś (1979–1991)
• prof. dr hab. Kazimierz Rymut (1992–2002)
• prof. dr hab. Ireneusz Bobrowski (2002–2008)
• prof. dr hab. Piotr Żmigrodzki (2008–2016)
• prof. dr hab. Maciej Eder (od 2016)

Słowniki tworzone i współtworzone w IJP PAN

Słowniki opisujące historię języka polskiego

• Słownik staropolski
• Słownik pojęciowy języka staropolskiego
• Słownik polszczyzny Jana Kochanowskiego
• Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII wieku
• Słownik wileński
• Słownik Wyrazów Zapomnianych

Słowniki współczesnego języka polskiego

• Wielki Słownik Języka Polskiego
• Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej
• Słownik onomazjologiczny Wiktoria

Słowniki odmian języka i prace geolingwistyczne

• Słownik gwar polskich
• Słownik gwar Ostródzkiego, Warmii i Mazur
• Słownik gwary Zakopanego
• Atlas Linguarum Europae
• Ogólnosłowiański atlas językowy
• Słownik polskich leksemów potocznych
• Słownik gwar małopolskich (obecnie nieprowadzony w IJP)

Słowniki łaciny średniowiecznej

• Słownik łaciny średniowiecznej w Polsce (Lexicon Mediae et Infimae Latinitatis Polonorum)
• Elektroniczny Słownik Łaciny Średniowiecznej w Polsce (A–Q)

Słowniki onomastyczne

• Antroponimia Polski od XVI w. do końca XVIII w.
• Słownik staropolskich nazw osobowych
• Elektroniczny słownik hydronimów Polski
• Nazwy miejscowe Polski. Historia. Pochodzenie. Zmiany
• Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych
• Słownik nazwisk współcześnie w Polsce używanych
• Nazwiska Polaków. Słownik historyczno-etymologiczny
• Internetowy słownik nazwisk w Polsce
• Słownik imion współcześnie w Polsce używanych
• Lexikon der Familienamen polnischer Herkunft im Ruhrgebiet

Słowniki opisujące gramatykę języka polskiego

• Słownik syntaktyczno-generatywny czasowników polskich

Wydawnictwa Instytutu (ważniejsze)

Czasopisma

• „Onomastica” (ISSN 0078-4648, e-ISSN 2658-2783), założone w 1955 roku, redaktor naczelny (2024): dr hab. Halszka Górny, prof. IJP PAN,
• „Polonica” (ISSN 0137-9712, e-ISSN 2545-045X), założone w 1975 roku, redaktor naczelny (2024): dr hab. Rafał L. Górski, prof. IJP PAN,
• „Socjolingwistyka” (ISSN 0208-6808, e-ISSN 2545-0468), założone w 1977 roku, redaktor naczelny (2024): prof. dr hab. Katarzyna Skowronek.

Cykle wydawnicze

• Prace Instytutu Języka Polskiego PAN (ISSN 0208-4074) (nr 1: 1975 – nr 166: 2024)
  • Studia dialektologiczne
  • Studia gramatyczne
  • Studia historyczno-językowe

Publikacje książkowe elektroniczne

• Nowe Studia Leksykograficzne (1–2: 2007–2008)

Monografie

wydawane od 1991 roku (nienumerowane)

Przewodniki elektroniczne

• Przewodnik językowo-encyklopedyczny po gramatyce semantycznej języka polskiego w ujęciu historycznym (2018–2024)

Materiały źródłowe

• Biblioteka zabytków polskiego piśmiennictwa średniowiecznego (2006)

Podręczniki akademickie

IJP PAN opracował trzytomowy podręcznik Gramatyka współczesnego języka polskiego (tzw. „żółta gramatyka”, przez studentów zwana „jajecznicą”), red. nauk. całości Stanisław Urbańczyk (ISBN 83-01-03601-X):

• Tom 1: Stanisław Karolak, Maciej Grochowski i Zuzanna Topolińska: Składnia (Warszawa: PWN, 1984, ISBN 83-01-03602-8),
• Tom 2: Renata Grzegorczykowa, Krystyna Kallas, Krystyna Kowalik, Roman Laskowski, Alicja Orzechowska, Jadwiga Puzynina i Henryk Wróbel: Morfologia (wyd. 1, Warszawa: PWN, 1984, ISBN 83-01-03603-6; wyd. 2 zm., Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, w 2 woluminach, ISBN 83-01-12386-9; wyd. 3 popr., Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1999, w 2 woluminach, ISBN 83-01-12829-1),
• Tom 3: Leokadia Dukiewicz i Irena Sawicka: Fonetyka i fonologia (Kraków: Wydawnictwo IJP PAN, 1995, ISBN 83-85579-37-0).

Bibliografia

• BarbaraB. Czopek-Kopciuch BarbaraB., Instytut Języka Polskiego PAN i jego dyrektorzy, [w:] BarbaraB. Czopek-Kopciuch, PiotrP. Żmigrodzki (red.), Język polski wczoraj – dziś – jutro, Kraków: Lexis, 2010, s. 61–66, ISBN 978-83-89425-61-4 .
• WładysławW. Lubaś WładysławW., Instytut Języka Polskiego PAN w Krakowie w latach 1973–1991, „Polonica”, 16, 1994, s. 252–267, ISSN 0137-9712 .
• PiotrP. Żmigrodzki PiotrP., Wkład Instytutu Języka Polskiego PAN w dorobek polskiej lingwistyki, „Język Polski”, XCIII (4), (Język Polski. Pismo Towarzystwa Miłośników Języka Polskiego), 2013, s. 243–260, ISSN 0021-6941 [dostęp 2024-09-23]  (pol.).

Linki zewnętrzne

• Instytut Języka Polskiego PAN – oficjalna strona internetowa Instytutu

• Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk w bazie instytucji naukowych portalu Nauka Polska (OPI).
• Polska Akademia Nauk
• Katalog księgozbioru Instytutu Języka Polskiego PAN. biblioteka.ijp-pan.krakow.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-06-10)].
• Narodowy Korpus Języka Polskiego
• Polskie Towarzystwo Językoznawcze