Wikipedia

Rocznik ciechanowski

falsyfikat, rzekomy manuskrypt

Rocznik ciechanowski (zwany także mistyfikacją ciechanowską) – falsyfikat, rzekomy manuskrypt papierowy o wymiarach 31 × 21 cm, przypisywany Stanisławowi z Lipia, „odnaleziony” w 1975 r. przez jego późniejszego wydawcę Jerzego Gaczyńskiego w Archiwum Parafialnym i Dekanalnym parafii św. Józefa przy kościele Narodzenia NMP w Ciechanowie. Rzekomego odkrycia Jerzy Gaczyński – jak sam twierdził – miał dokonać podczas kwerendy archiwalnej, dzięki informacji uzyskanej od ówczesnego proboszcza ks. prałata Stanisława Tenderendy. Dokument miał mieścić się na składce obejmującej 6 kart, z których pierwsza i ostatnia miały pierwotnie spełniać prawdopodobnie rolę kart ochronnych, jednak na ostatniej recto zawierać się miały końcowe partie tekstu. Rękopis miał stanowić wszywkę w księdze kościelnej zatytułowanej Liber Ecclesiae Praeposituralis Ciechanoviensis oprawionej prawdopodobnie w 1821 r. i zawierającej różne akta kościelne.

Rocznik ciechanowski
Autor

Jerzy Gaczyński (przypisywany Stanisławowi z Lipia)

Wydanie oryginalne
Język

łacina

Wydawca

Jerzy Gaczyński

Pierwsze wydanie polskie
Wydawca

Jerzy Gaczyński

Przekład

Jerzy Gaczyński

Księga zawierająca manuskrypt miała – zdaniem Jerzego Gaczyńskiego – zaginąć z Archiwum Parafialnego i Dekanalnego parafii św. Józefa przy kościele Narodzenia NMP w Ciechanowie po 1986 r. Jedyną osobą, która naukowo korzystała z oryginału był więc Jerzy Gaczyński. Z rękopisu „Rocznika” Jerzy Gaczyński, jako wydawca sporządził w 1975 r. odpis odręczny lub na maszynie. Poza Jerzym Gaczyńskim fakt istnienia Rocznika potwierdził Aleksander Kociszewski[1]. Tekst „Rocznika Ciechanowskiego” wraz z krytycznym opisem został w końcu opublikowany w 1995 r. przez Jerzego Gaczyńskiego[2]. Jak dodawał Wojciech Górczyk: „Kiedy na przełomie 1983 i 1984 r. J. Gaczyński, dopiero po 8 latach od odkrycia, chciał „rocznik” sfotografować, rękopis znikł i nikt po dziś dzień nie wie, co się z nim stało.”[3]

Rocznik ciechanowski w nauce edytuj

Rocznik Ciechanowski został wprowadzony do obiegu naukowego przez ks. Tadeusza Żebrowskiego, ówczesnego dyrektora Archiwum Diecezjalnego w Płocku na sesji Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich w 1988 r.[4] oraz przez Kazimierza Pacuskiego, który opublikował regest Rocznika (akt lokacyjny Ciechanowa z 1266 r.) w „Nowym kodeksie dyplomatycznym Mazowsza” w 1989 roku[5]. Po publikacji artykułu Henryka Rutkowskiego w Kwartalniku Historycznym, który wykazywał, że rocznik ciechanowski jest mistyfikacją[6], K. Pacuski przyznał, że popełnił błąd publikując akt lokacji z 1266 r.: „Z bazy tej trzeba wyeliminować tzw. „Rocznik Ciechanowski” Stanisława z Lipia i pochodzące z niego dokumenty dotyczące lokacji Ciechanowa z 1266 r. (…) opublikowane w NKDMaz. II. (…) Moje obserwacje konsultowałem z innymi mediewistami w IH PAN, dochodząc stopniowo do konkluzji, że mamy do czynienia z falsyfikatem sporządzonym już w XX w. (…) Nie wydaje się prawdopodobne, by cokolwiek w tym tekście mogło pochodzić spoza znanej nam już bazy źródłowej dla średniowiecza, nie ma zatem mowy, by był on w jakimś stopniu kompilacją z XV w., jak do niedawna skłonni byliśmy przyjmować”[7]. J. Gaczyński bronił autentyczności „Rocznika”[8], jednak w tym samym numerze Kwartalnika Historycznego ukazała się odpowiedź H. Rutkowskiego, polemizująca z tezami Gaczyńskiego[9]; odpowiedzią na zarzuty H. Rutkowskiego był kolejny tekst J. Gaczyńskiego, jednak opublikowany nie na łamach Kwartalnika Historycznego, ale w wydawnictwie regionalnym[10].

Wątpliwości historyków budzą fakty opisane przez Gaczyńskiego w „Roczniku”, tj. pobyt św. Wojciecha, data lokacji Ciechanowa w roku 1266 oraz lokowanie go na prawie średzkim. Obecnie tzw. „Rocznik Ciechanowski” uznawany jest przez historyków skupionych wokół Pracowni Atlasu Historycznego IH PAN za mistyfikację[11]. W roku 2007 została zorganizowana konferencja w Instytucie Historii PAN w Warszawie przez Klub Stypendystów Zagranicznych FNP, zatytułowana „Na manowce i z powrotem. Naukowe mistyfikacje i ich demaskowanie”, gdzie dr Marek Słoń i mgr Henryk Rutkowski (z PAN) przedstawili referaty w części poświęconej Rocznikowi: „Niewiarygodne odkrycie na Mazowszu – średniowieczny (?) Rocznik Ciechanowski” omawiając szczegółowo twierdzenia przemawiające za teorią o mistyfikacji (H. Rutkowski) i przedstawiając argumenty za autentycznością źródła (M. Słoń).

W roku 2010 „In Tempore”[12] opublikowało artykuł Wojciecha Górczyka, w którym naszkicował on dyskusję na temat Rocznika Ciechanowskiego[13].

W roku 2011 Czasopismo Naukowe „Kultura i Historia” wydało kolejny tekst Górczyka, w którym odrzuca on autentyczność tzw. „Rocznika Ciechanowskiego”, pisząc: „Co do lokacji miasta na prawie średzkim w 1266 r., to, uwzględniając dzisiejszy stan badań, należy stwierdzić z całą pewnością, że takie wydarzenie nie miało miejsca. Nie tylko sam „rocznik” okazał się XX-wieczną mistyfikacją, ale także nie istnieją żadne materialne dowody potwierdzenia rzekomej lokacji”[14]. W roku 2013 ukazały się kolejne dwa artykuły W. Górczyka, w piśmie Notatki Płockie, w których odrzuca on autentyczność „rocznika”[15][16].

Dyskusję naukową kontynuował Henryk Rutkowski na łamach pisma Przegląd Historyczny w 2011 roku. Potwierdził zarzuty fałszerstwa kierowane wobec Jerzego Gaczyńskiego, podał także w wątpliwość jego działalność w antyhitlerowskim ruchu oporu oraz w czasie powstania warszawskiego, w tym przynależność do baonu „Zośka”. Dodatkowo opisał okoliczności, w jakich biogram Jerzego Gaczyńskiego pojawił się na Wikipedii (umieszczony przez syna Jerzego Gaczyńskiego) oraz jak doszło do tego, że został usunięty[17].

Stanisław Suchodolski w artykule „Uwaga, fałszerstwo! O rzekomych znaleziskach denarów z legendą GNEZDVN CIVITAS i innych monet z czasów Bolesława Chrobrego” w Notae Numismaticae[18] stwierdził, że J. Gaczyński dopuścił się mistyfikacji nie tylko w sprawie „rocznika ciechanowskiego”, ale również fabrykując relacje o odkryciach archeologicznych[19].
Profesor Elżbieta Kowalczyk nazywa horrorem i bredniami powoływanie się na fałszerza, który w drugiej połowie XX wieku sfabrykował „Rocznik Ciechanowski”[20].

W 2016 roku Wojciech Górczyk na ogólnopolskiej konferencji naukowej „Miasta i miasteczka mazowieckie” w referacie „Topografia sakralna średniowiecznego Ciechanowa” opisał mistyfikację ciechanowską i konfabulacje Jerzego Gaczyńskiego dotyczące także rzekomych badań archeologicznych. Tezy z referatu Górczyka zostały zawarte w jego artykule „Topografia sakralna Ciechanowa do roku 1600” w piśmie Bieżuńskie Zeszyty Historyczne[21].

Przypisy edytuj

  1. ↑ A. Kociszewski, Od castrum do oppidum. Problemy genezy i rozwoju Ciechanowa, „Zapiski Ciechanowskie” 1992, nr 8, s. 20.
  2. ↑ J. Gaczyński, Rocznik Ciechanowski, Rola i znaczenie Ciechanowa w dziejach Mazowsza, Ciechanów 1995, s. 41–66.
  3. ↑ Wojciech Górczyk, Ciechanów – zarys dziejów do XV w., „Kultura i Historia”.
  4. ↑ Nasza Przeszłość 69, 1988, s. 204–206.
  5. ↑ Nowy kodeks dyplomatyczny Mazowsza, cz. II: Dokumenty z lat 1248–1355, wyd. J. Sułkowska-Kuraś, S. Kuraś przy współudziale K. Pacuskiego i H. Wajsa, Wrocław 1989, nr 49a, s. 47.
  6. ↑ H. Rutkowski, Rocznik Ciechanowski jako mistyfikacja, Kwartalnik Historyczny, Nr 4/1991, s. 75.
  7. ↑ K. Pacuski, Początki osad na obszarze dzisiejszego miasta Ciechanowa w świetle źródeł pisanych, Zapiski Ciechanowskie 8, 1992, s. 70.
  8. ↑ J. Gaczyński, W sprawie Rocznika Ciechanowskiego, Kwartalnik Historyczny, nr 2/1993, s. 187n.
  9. ↑ H. Rutkowski, Odpowiedź Jerzemu Gaczyńskiemu, Kwartalnik Historyczny, nr 2/1993, s. 188.
  10. ↑ J. Gaczyński, Spór o Rocznik Ciechanowski, Rola i znaczenie Ciechanowa w dziejach Mazowsza, Ciechanów 1995, s. 195–208.
  11. ↑ H. Rutkowski, op.cit. 1991; J. Gaczyński, op.cit., 1993; H. Rutkowski, O mistyfikacji ciechanowskiej raz jeszcze, „Studia Źródłoznawcze.Commentationes”, t. 39, 2001, s. 139–145; A. Kociszewski, op. cit.
  12. ↑ Czasopismo studentów Wydziału Nauk Historycznych UMK; patrz: https://web.archive.org/web/20081005185333/http://www.intempore.umk.pl/intempore_onas/onas.htm.
  13. ↑ W. Górczyk, Ciechanów- Lokacja i Geneza herbu, In Tempore, Uniwersytet Mikołaja Kopernika ISSN 1898-9020
  14. ↑ W. Górczyk, Ciechanów – zarys dziejów do XV w., Kultura i Historia, Uniwersytet Marii Curie- Skłodowskiej, ISSN 1642-9826 http://www.kulturaihistoria.umcs.lublin.pl/archives/2280.
  15. ↑ W. Górczyk, Lokacja Ciechanowa, Notatki Płockie 2013, 58/4, s. 8–12; patrz: http://www.tnp.org.pl/Notatki_Plockie_2013_nr_4.pdf.
  16. ↑ W. Górczyk, Herb Ciechanowa, Notatki Płockie 2013, 58/2, s. 3–7, przypis 32; patrz: http://www.tnp.org.pl/Notatki_Plockie_2013_nr_2.pdf.
  17. ↑ H. Rutkowski, Mistyfikacje Jerzego Gaczyńskiego, „Przegląd Historyczny” 2011, t. 52, zesz. 2.
  18. ↑ S. Suchodolski, Uwaga, fałszerstwo! O rzekomych znaleziskach denarów z legendą GNEZDVN CIVITAS i innych monet z czasów Bolesława Chrobrego, Notae Numismaticae. Zapiski Numizmatyczne tom III/IV,s.303-321.patrz:.
  19. ↑ S, Suchodolski, O rzekomych znaleziskach denarów z legendą GNEZDVN CIVITAS i innych monet, s. 314, 319.
  20. ↑ E. Kowalczyk (rec.) A.iR. Supkowie, Zamki i warownie ziemi mazowieckiej, Warszawa 2002, „Rocznik Mazowiecki”, t. 1 5, 2003, s. 295.
  21. ↑ W. Górczyk, „Topografia sakralna Ciechanowa do roku 1600”, „Bieżuńskie Zeszyty Historyczne, nr 30 (2016), s. 55–80.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Rocznik_ciechanowski&oldid=68425096”