Sarkofagi z kościoła Świętych Piotra i Pawła w Tworkowie
Sarkofagi z kościoła Świętych Piotra i Pawła w Tworkowie – zespół zabytkowych XVII-wiecznych metalowych sarkofagów rodziny von Reisswietz, odkryty podczas prac konserwatorskich prowadzonych w latach 90. XX wieku w kościele Świętych Piotra i Pawła w Tworkowie. W skład zespołu wchodzi dziesięć sarkofagów miedzianych (w tym dziewięć dziecięcych) i jeden ze stopu cynkwo-ołowianego[1].
Sarkofagi tworkowskie tworzą jednolity zespół pod względem formy, dekoracji i treści ideowych. Ubranka znalezione w sarkofagach (kontusik z pasem, koszulka niemowlęca, sukienka dziecięca) są, obok bucików koronacyjnych królewicza Zygmunta Augusta, jedynymi zachowanymi dziecięcymi strojami na terenie Polski sprzed końca XVII wieku[2].
Rodzina von Reisswietz
edytujW 1637 roku właścicielem Tworkowa poprzez jego zakup stał się starosta ziemski Wilhelm Borek. Wilhelm zmarł cztery lata później, a Tworków przejęli jego krewni Kaspar i Johann[3]. W roku 1651 majątek w Tworkowie nabyła od nich za 23 tysiące talarów wdowa po Wilhelmie Borku, Ewa z Wilczków von Guttenland und Hultschin, która wówczas była już żoną Wacława von Reisswietza[4]. 1 marca 1664 roku Wacław von Reisswietz napisał testament, w którym zalecił, aby jego ciało po śmierci pochowano w krypcie kościoła w Tworkowie, w drewnianej trumnie umieszczonej w miedzianym sarkofagu[5]. W 1655 zmarła żona Wacława i została pochowana w krypcie kościoła. Wacław von Reisswietz zmarł w 1669 i zgodnie ze swoją wolą również spoczął w kościelnej krypcie[4].
Historia odkrycia i prace konserwatorskie
edytujPodczas prowadzonych w kościele kompleksowych prac konserwatorskich, we wrześniu 1993 roku odkryto wejście do krypty. Krypta znajdująca się pod ławkami, w południowej części nawy była zamurowana od 1839 roku, od śmierci hrabianki Filipiny Cappy[6].
W wypełnionej piaskiem i gruzem krypcie znaleziono metalowe sarkofagi, drewniane trumny oraz ludzkie szczątki. Wartość artystyczna odkrycia spowodowała, że podjęto decyzję o konserwacji sarkofagów. W 1994 roku zespół sarkofagów został wpisany do rejestru zabytków, co umożliwiło starania się o środki na ich ratowanie[1].
Prace rozpoczęły badania mikrobiologiczne i odgrzybianie krypty wykonane w 1995 roku przez Bolesława Smyka i Wiesława Barabasza. W tym samym roku wykonano również dokumentację historyczno-konserwatorską oraz badania korozji i nawarstwień[1][7].
W krypcie kościoła w Tworkowie znajdowało się 11 metalowych sarkofagów, zdobionych polichromiami[5]. Wszystkie w bardzo złym stanie[1]. Powierzchnie pokryte były grubą warstwą korozji, a także nawarstwieniami organicznymi, blachy były uszkodzone, pogięte i z ubytkami, warstwa malarska bardzo słabo czytelna[1]. W sarkofagach znajdowały się drewniane trumny, a w nich rozłożone szczątki ludzkie[8]. W sarkofagach znaleziono ubiory (tzw. stroje pośmiertne) zachowane w różnym stanie[8], pozostałości poduszek, wianuszki i resztki prawdopodobnie laleczki lub pacynki[9].
Sarkofagi, trumny i wybrane elementy zostały poddane pracom konserwatorskim w latach 1996–1998[10]. Fragmenty niewytypowane do konserwacji oraz szczątki ludzkie zostały złożone do nowych trumien i zamknięte w krypcie[11]. Z przedmiotów po konserwacji utworzono ekspozycję w kościele, w pomieszczeniu dawnej marowni[12].
Sarkofagi
edytuj1. | Sarkofag Ewy Reisswietz z domu Wilczek (1613–1655) | Sarkofag o bogatej dekoracji, spoczywający na nogach w kształcie lwich łap. Na dłuższych polach skrzyni znajdują się złocone napisy (cytaty z Biblii)[13]. | |
2. | Sarkofag Jerzego Wilhelma Reisswietza (1680–1683) | Jasnozielony, zdobiony napisami memoratywnymi, cytatami biblijnymi oraz motywami roślinnymi i główkami uskrzydlonych aniołków[14]. Z sarkofagu pochodzi żupanik poddany konserwacji i pokazywany na ekspozycji w kościele. | |
3. | Sarkofag córki Wilhelma Borka i Ewy z Wilczków (zm. 1643) | Sarkofag o skromnej dekoracji z białym krzyżem na wieku. Boczne ściany ozdobione inskrypcjami[15]. | |
4. | Sarkofag Leopolda Reisswietza (ur. 1659) | Czerwony sarkofag ozdobiony na wieku dużym, białym krzyżem. Ściany ozdabiają inskrypcje i kwiatowa dekoracja malarska[16]. | |
5. | Sarkofag Eleonory Reisswietz | Sarkofag o złoconych narożach z dużym krzyżem na wieku. Zdobiony napisami w owalnych obramieniach, kartuszami herbowymi, aniołami i stylizowanymi kwiatami[17]. | |
6. | Sarkofag Joanny Henryki Reisswietz (1669–1670) | Sarkofag ozdobiony na wieku złoconym krzyżem wspartym na czaszce ze skrzyżowanymi piszczelami. Na dłuższych ścianach znajdują się inskrypcje, krótsze ozdobione są aniołkami i kwiatami[18] | |
7. | Sarkofag Jana Bernarda Reisswietza | Sarkofag w kolorze czarnym, z wiekiem ozdobionym krzyżem i inskrypcjami, w dolnej części dekorację stanowią głowy aniołków i spiralne wici roślinne[19] | |
8. | Sarkofag Klary Ludwiki Reisswietz (1658–1659) | Czerwony sarkofag z wiekiem ozdobionym białym krzyżem. Udekorowany różnokolorowymi, malowanymi kwiatami[20] | |
9. | Sarkofag Marii Eleonory Reisswietz (1651–1652) | Czarny sarkofag z wiekiem ozdobionym białym krzyżem. Wieko ozdobione inskrypcjami, część dolna – dekoracją roślinną[21] | |
10. | Sarkofag dziecka Wacława Reisswietza i Ewy z domu Wilczek (zm. 1654) | Ciemnoczerwony sarkofag z białym krzyżem na wieku. Ścianki boczne wieka z inskrypcjami. W dekoracji wyróżniają się przedstawienia śpiącego dziecka z klepsydrą oraz z klepsydrą i trupią czaszką[22] | |
11. | Sarkofag Wacława Reisswietza (1616–1669) | Zachowany we fragmentach, bogato polichromowany, złocony z nakładaną, odlewaną dekoracją[23]. |
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e Kontny ↓, s. 326.
- ↑ Kontny ↓, s. 353–354.
- ↑ Kontny ↓, s. 324.
- ↑ a b Kontny ↓, s. 325.
- ↑ a b Kontny ↓, s. 323.
- ↑ Irena Kontny , Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa: kościół parafialny pod wezwaniem Świętych Piotra i Pawła w Tworkowie [online], zabytek.pl, 1998 [dostęp 2023-09-26] .
- ↑ Lesiak ↓, s. 28.
- ↑ a b Kontny ↓, s. 328.
- ↑ Kontny ↓, s. 330.
- ↑ Kontny ↓, s. 331.
- ↑ Lesiak ↓, s. 29.
- ↑ Historia Parafii. Parafia w Tworkowie [online] [dostęp 2023-09-26] (pol.).
- ↑ Kontny ↓, s. 334.
- ↑ Kontny ↓, s. 335.
- ↑ Kontny ↓, s. 336.
- ↑ Kontny ↓, s. 337.
- ↑ Kontny ↓, s. 338.
- ↑ Kontny ↓, s. 349–340.
- ↑ Kontny ↓, s. 341.
- ↑ Kontny ↓, s. 343.
- ↑ Kontny ↓, s. 343–344.
- ↑ Kontny ↓, s. 344.
- ↑ Kontny ↓, s. 345.
Bibliografia
edytuj- Irena Kontny , Sarkofagi tworkowskie, [w:] Ewa Chojecka (red.), Sztuka Górnego Śląska na przecięciu dróg europejskich i regionalnych, Katowice: Muzeum Śląskie, 1999, ISBN 83-47455-11-3 .
- Krzysztof Lesiak , Janusz Mróz , Sarkofagi w Tworkowie, [w:] Cenne, bezcenne, utracone, 2000, ISSN 1428-6467 (pol.).