Łupek: Różnice pomiędzy wersjami

{{DisambigR|skał metamorficznych|[[łupki|inne znaczenia tego słowa]]}}

'''Łupek''' - pojęcie opisujące grupę [[skała|skał]], wykazujących dobrą [[łupkowatość]] ([[złupkowacenie]]). Najczęściej określenie to dotyczy skał [[metamorfizm|metamorficznych]] ('''łupek metamorficzny'''), lecz jest także powszechnie stosowane do [[skała osadowa|skał osadowych]] o podobnym wyglądzie ('''łupek osadowy''').<br />

Jest to skała o zróżnicowanym składzie i o charakterystycznej [[tekstura skały|teksturze]] łupkowej.

 

Powstają zasadniczo w płytszych strefach [[metamorfizm|metamorfizmu]]. Zwykle przeważa w nich jeden składnik, który nadaje danemu rodzajowi łupka swoje charakterystyczne cechy.

 

Łupki krystaliczne stanowią obszerną grupę [[skały metamorficzne|skał metamorficznych]] powstających w płytkich strefach metamorfizmu, o różnym składzie mineralnym i wyraźnie zaznaczonej teksturze łupkowej. Mają doskonałą łupkowatość, czyli podzielność płasko-równoległą, wzdłuż której dzielą się na cienkie kolumny o grubości 1-10 mm albo też cienkie kolumny „ołówkowe” wyznaczające linijność. Według definicji opartej na składzie mineralogicznym łupek krystaliczny nazywa się skałą złożoną ze [[skalenie|skaleni]] (do 20%), [[kwarc]]u (do 80%), [[węglany|węglanów]] (do 50%), a przede wszystkim [[łyszczyki|łyszczyków]], [[amfibole|amfiboli]], [[epidot|epidotu]]. Częstokroć w ich składzie dominuje jeden [[minerał]], decydujący o ich właściwościach i nadający im nazwę, np. łupek [[grafit|grafitowy]], [[serycyt|serycytowy]], [[talk|talkowy]], [[chloryt|chlorytowy]], [[mika|mikowy]] i inne. Właściwości pochodzące od dominującego składnika są jednak często maskowane przez obecność innych minerałów, np. [[kwarc|kwarcu]].

 

Pojęcie ''łupek krystaliczny'' jest niekiedy utożsamiane szerzej, do wszystkich łupków metamorficznych.

 

;'''Zastosowanie:'''

*materiał ogniotrwały

* w niektórych [[kopalnia]]ch [[GZW|Górnośląskiego Zagłębia Węglowego]]

 

Łupek kwarcowy – [[skały metamorficzne|skała metamorficzna]] o wyraźnie zaznaczonej [[laminacja|laminacji]], złożona głównie z drobnych blastów [[kwarc]]u, innymi składnikami skały są drobno wykształcone [[łyszczyki]] oraz nielicznie występują [[chloryt]]y. Skała twarda i odporna na [[wietrzenie]]. W masywach zbudowanych ze skał metamorficznych często skałki są zbudowane z łupków kwarcowych.

 

 

Stanowi skałę przejściową do utworów osadowych. Jest bardzo pospolity i szeroko rozpowszechniony.

'''Zastosowanie:''' używany jako materiał do pokrywania dachów, zmielony – do wyrobu płyt elektrycznych, stołów laboratoryjnych, tablic szkolnych. Ma zastosowanie jako kruszywo i wypełniacz, nośnik do farb, dawniej nośnik do DDT.

 

Łupek łyszczykowy - [[skały metamorficzne|skała metamorficzna]] w skład której wchodzą przede wszystkim [[kwarc]], [[skaleń|skalenie]] i [[łyszczyk|łyszczyki]]. Skalenie są zwykle reprezentowane przez [[plagioklazy]], najczęściej [[albit]] lub [[oligoklaz]]. Łyszczyki to przede wszystkim [[muskowit]], rzadziej [[biotyt]] lub oba razem. Podrzędnie, w zmiennych ilościach mogą występować: [[chloryt]], [[chlorytoid]], [[staurolit]], [[granat (minerał)|granat]], [[sylimanit]], czasami [[epidot]] lub [[kalcyt]] i in. Minerały akcesoryczne to [[turmalin]], [[cyrkon]], [[apatyt]], [[monacyt]]. Łupki łyszczykowe cechują się wyraźną [[foliacja|foliacją]]. Często są zafałdowane. Pospolite są w nich żyłki i soczewki kwarcowe, często zafałdowane. Mają barwy szare, ciemnoszare, czasem zielonkawe, zwykle ze srebrzystym połyskiem. Minerały poboczne mogą tworzyć charakterystyczne guzki na powierzchniach foliacji.

 

Występują w starych masywach metamorficznych. W Polsce w [[Tatry Zachodnie|Tatrach Zachodnich]] i [[Sudety|Sudetach]] ([[Góry Izerskie]], [[Pogórze Izerskie]], [[Karkonosze]], [[Rudawy Janowickie]], [[Góry Sowie]], [[Góry Orlickie]], [[Góry Bystrzyckie]], [[Kotlina Kłodzka]], [[Masyw Śnieżnika]], [[Góry Bialskie]], [[Góry Złote]], [[Jesioniki]], [[Góry Opawskie]], [[Wzgórza Niemczańsko-Strzelińskie]]). Wykorzystywane były w lokalnym budownictwie, obecnie używane przy urządzaniu ogrodów.

 

Łupki grafitowe - [[łupki]] metamorficzne, głównie łupki kwarcowe, zawierające duże ilości [[grafit]]u. Czasem ich złoża są eksploatowane.

 

 

Są bogate w [[bituminy]]. Najczęściej mają barwę czarną lub ciemnoszarą.

 

Ogólna zbiorcza nazwa łupków bitumicznych, powstała ze względu na ich właściwości - zawierają dużo związków palnych.

 

[[skała ilasta|Skały ilaste]], jedne z najczęściej wystąpujących łupków.

 

Łupki zawierające minerały [[ruda|rudy]] [[miedź|miedzi]]

 

[[Wacław Ryka]], [[Anna Maliszewska]], ''Słownik Petrograficzny'', [[Wydawnictwa Geologiczne]], [[Warszawa]], [[1991]] (wyd. II popr. i uzup.), ISBN 83-220-0406-0

 

[[Kategoria:Skały metamorficzne]]

[[eo:Ardezo]]

[[fr:Ardoise]]

[[it:Ardesia]]

[[nl:Leisteen]]

[[ja:粘板岩]]