Ośrodek międzygalaktyczny: Różnice pomiędzy wersjami

'''Ośrodek międzygalaktyczny''' to niezwykle rozrzedzona materia składająca się przede wszytskim z [[wodór|wodoru]] i helu[[hel]]u, wypełniająca przestrzeń pomiędzy [[galaktyka|galaktykami]]. Średnie [[gęstość|gęstości]] ośrodka międzygalaktycznego są nieporównywalnie mniejsze do gęstości [[plazma|plazmy]] osiągalnej w laboratoryjnej [[próżnia|próżnii]]. Materia ośrodka międzygalaktycznego, aż do odległości kosmologicznych odpowiadających [[przesunięcie ku czerwieni|przesunięciu ku czerwieni]] około 6, jest bardzo niejednorodna i silnie [[jonizacja|zjonizowana]].

Ze względu na to, że ośrodek międzygalaktyczny praktycznie nie wysyła [[promieniowanie|promieniowania]], jego własności można badać przede wszystkim w oparciu o wpływ (pochłanianie), jaki wywiera na promieniowanie przechodzące przez ośrodek i docierające do nas z odległych obiektów, takich jak [[kwazar|kwazary]] czy [[rozbłysk gamma|rozbłyski gamma]]. Udaje się także obserwować emisję tego ośrodka pochodzącą z obszarów o większej niż typowo gęstości.

Największe zgęszczenia ośrodka międzygalaktycznego obserwuje się w bogatych [[gromada galaktyk|gromadach galaktyk]]. Ośrodek międzygalaktyczny wypełniający przestrzeń między galaktykami, otaczając też całą gromadę osiąga tam gęstości nawet kilkaset razy większe od średniej gęstości materii we [[Wszechświat|Wszechświecie]]. [[Temperatura]] tej plazmy jest bardzo wysoka, około 10⁸ K, plazma jest praktycznie całkowicie zjonizowana i świeci w zakresie [[promieniowanie rentgenowskie|promieniowania rentgenowskiego]].

Poza gromadami galaktyk ośrodek jest rzadszy i ma niższą temperaturę, typowo 10⁵ – 10⁷ K, jest nazywany ośrodkiem „ciepłym” ([[ang.]] ''Warm-Hot Intergalactic Medium'', w skrócie WHIM), istnieją też jeszcze chłodniejsze obłoki czy filamenty[[filament]]y gazu. Obecność tych chłodniejszych obłoków zaznacza się wyraźnie w widmach promieniowania odległych kwazarów. Ponieważ wodór w tych obłokach nie jest całkowicie zjonizowany, w promieniowaniu kwazarów pojawiają się wąskie linie absorpcyjne, związane głównie z [[seria Lymana|linią Lyman_alpha]] wodoru. Im bardziej odległy kwazar, tym więcej obłoków jest na linii widzenia pomiędzy nami a kwazarem, a w widmie kwazara pojawia się wtedy cały ''las linii'', stąd zjawisko nazywane jest „lasem Lymana”. Ze względu na kosmologiczną [[ekspansja Wszechświata|ekspansję Wszechświata]], linie odpowiadająca poszczególnym obłokom są przesunięte względem linii obserwowanej w laboratorium (im bliżej Ziemi jest obłok, tym linia jest mniej przesunięta ku czerwieni). Dla kwazarów o przesunięciu ku czerwieni ponad 6 zjawisko praktycznie uniemożliwia badanie części widma promieniowania kwazara.

Wysoka temperatura ośrodka międzygalaktycznego, znacznie wyższa niż temperatura promieniowania tła wypełniającego Wszechświat, jest wynikiem procesu formowania się niejednorodności w rozkładzie materii, w tym galaktyk i gwiazd. Materia opadająca na centrum grawitacyjne gromady galaktyk rozgrzewa się w wyniku procesu [[dyssypacja|dyssypacji]] energii potencjalnej. Do podgrzania ośrodka międzygalaktycznego przyczyniły się też kwazary i młode galaktyki o silnej aktywności gwiazdotwórczej, które są silnymi źródłami [[promieniowanie nadfioletowe|promieniowania nadfioletowego]], a także energetycznych cząstek. Nie wykluczony jest udział hipotetycznych masywnych gwiazd III populacji.