Bentos: Różnice pomiędzy wersjami

'''Bentos''' – zespół organizmów zwierzęcych ('''[[zoobentos]]''') a według niektórych specjalistów także [[glony|glonów]], roślin ('''[[fitobentos]]'''), i bakterii ('''[[bakteriobentos]]''') związanych z dnem środowisk słodkowodnych, zarówno [[zbiornik wodny|zbiorników wodnych]] jak i [[cieki|ciekówciek]]ów oraz środowisk morskich, w tym także związanych z rozmaitymi strukturami obecnymi na dnie, a więc roślinami (fauna naroślinna), glonami, kamieniami (fauna nakamienna), szczątkami antropogenicznymi. Skład gatunkowy i liczebność bentosu zależy od różnorodnych czynników biotycznych i abiotycznych - m.in. rodzaju zbiornika (słono- lub słodkowodny), głębokości dna, warunków pokarmowych, tlenowych, świetlnych (wpływ na [[fitobentos]]), ruchliwości wód, oraz eksploatacji przez drapieżców itp. Pojęcie to wprowadził [[Ernst Haeckel]], obejmując nim organizmy ze wszystkich grup taksonomicznych<ref name=podb>{{cytuj książkę |nazwisko= Podbielkowski|imię= Zbigniew|tytuł=Glony|wydawca=Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne |miejsce= Warszawa|rok= 1985|wydanie= czwarte|isbn= 83-02-02352-3}}</ref>. Obecnie część bentologów zawęża to pojęcie do [[zoocenoza|zoocenoz]] dennych określanych też jako '''[[zoobentos]]''', ale wyróżniany jest również będący obiektem badań [[hydrobotanika|hydrobotaniki]] '''[[fitobentos]]''' budowany przez [[protisty roślinopodobne]] i rośliny oraz '''[[bakteriobentos]]'''<ref>{{cytuj książkę |imię=Zdzisław |nazwisko=Kajak |tytuł=Hydrobiologia-limnologia. Ekosystemy wód śródlądowych |miejsce=Warszawa |rok=1998 |wydawca=[[Wydawnictwo Naukowe PWN]] |isbn = 83-01-12537-3}}</ref>, <ref>{{cytuj książkę | nazwisko= Lampert | imię= Winfried | nazwisko2= Sommer | imię2= Ulrich | inni= tłum. Joanna Pijanowska | tytuł= Ekologia wód śródlądowych | url = | data = 2001 | wydawca= Wydawnictwo Naukowe PWN | miejsce= Warszawa | isbn = 83-01-13387-2 | strony= }}</ref>. Niektóre organizmy zasadniczo bentosowe mogą być odrywane od dna i wchodzić w skład [[tychoplankton]]u.

* '''[[psammon]]''' (psammobentos) -– związany z dnem [[piasek|piaszczystym]] -– powierzchnią (epipsammon) lub wnętrzem (endopsammon), a w innych podziałach – zawsze zanurzony w wodzie (hydropsammon) lub zajmujący strefę przybrzeżną, opłukiwaną wodą (eupsammon)

* '''[[pelobentos]]''' -– związany z dnem [[muł (geologia)|mulistym]] -– powierzchnią (epipelon) lub wnętrzem (endopelon)

* '''[[litobentos]]''' -– związany z dnem skalistym lub kamienistym -– powierzchnią kamieni (epiliton) ([[epilit]]y) lub wnętrzem szczelin

* '''[[peryfiton]]''' -– związany z zanurzonymi częściami roślin (epifiton) (pierwotnie nazwa ta dotyczyła glonów porastających podłoża sztuczne, a obecnie często dotyczy wszystkich organizmów wodnych porastających podłoża inne niż dno)

* '''[[epiksylon]]''' -– związany z powierzchnią zanurzonego drewna ([[epiksylit]]y), czasem łączony z peryfitonem

* '''[[argillon]]''' -– związany z podłożem gliniastym ([[argillobentos]])

* '''[[merobentos]]''' -– sezonowy składnik bentosu.

* '''[[holobentos]]''' -– stały składnik bentosu.

* '''[[mikrobentos]]''' -– (<1mm) to najmniejsze stadia larwalne np. mięczaków, szkarłupni i skorupiaków, [[bakterie]], [[glony]] i [[pierwotniaki]],

* '''[[mejobentos]]''' -– (do kilku mm), [[nicienie]], [[wirki]], [[wrotki]], [[brzuchorzęski]], [[małżoraczki]], niektóre [[skorupiaki]], oraz formy młodociane [[skąposzczety|skąposzczetów]] i larw [[owady|owadów]],

* '''[[makrobentos]]''' -– (od kilku mm do ponad 20 cm), duże [[małże]], [[skorupiaki]], [[pijawki]], [[skąposzczety]], larwy wielu grup [[owady|owadów]].

Przedstawiciele bentosu charakteryzują się różnorodnymi specyficznymi adaptacjami. W odróżnieniu od [[plankton]]u, organizmy bentosowe nie mają trudności z utrzymaniem się na powierzchni różnego typu podłoża, co związane jest ze stosunkowo znacznym ciężarem właściwym. Często ich ciało obciążone jest różnymi substancjami mineralnymi, z których zbudowane są szkielety zewnętrzne (np. muszle [[mięczaki|mięczaków]] składające się głównie z węglanu wapnia lub domki (np. [[chruściki|chruścików]]) zbudowane z ziaren piasku, gałązek, muszelek. W ciele organizmów bentosowych z reguły nie ma przestrzeni powietrznych, kropel tłuszczu, jakie są dość powszechne u [[plankton]]uorganizmów planktonowych. Częstym zjawiskiem wymagającym specjalnych przystosowań jest niedostatek tlenu nad powierzchnią osadu dennego lub tezteż jego brak w samym osadzie. Organizmy mogą uniknąć tego odtlenionego mikrośrodowiska wysuwając koniec ciała ponad odtlenioną warstwę przydenną. Innym przystosowaniem jest zapadanie w okresie beztlenowym w stan [[anabioza|anabiozy]] z wykorzystaniem glikogenu jako źródła energii. Niektóre organizmy bentosowe gromadzą tlen dzięki [[hemoglobina|hemoglobinie]].

Denne zwierzęta bentosowe związane są z dnem w różny sposób zależnie od charakteru podłoża. Miękkie podłoże utrudnia poruszanie się zwierzętom, umożliwia im jednak dość znaczne zagłębianie się w nim. Na dnie twardym organizmy denne poruszają się swobodnie. Niektóre organizmy bentosowe kroczą i biegają po dnie lub po powierzchni roślin i kamieni [[skorupiaki]], larwy i dorosłe [[owady]], inne pełzają [[korzenionóżki]], jeszcze inne poruszają się za pomocą rzęsek [[glonymonada (biologia)|monadalne]] glony, [[pierwotniaki]], ruchów całego ciała [[pijawki]], lub na zasadzie odrzutu jak larwy [[ważki|ważek]] albo dzięki wydzielaniu śluzu ([[desmidie]]). Do przemieszczania się zwierzęta posługują się z reguły odnóżami krocznymi, posuwkami lub ruchami całego ciała.

tworzenie rurek z ziaren pisaku, szczątków roślin (''Trichoptera'', ''Chironomidae'') przebywanie na pewnej głębokości pod powierzchnią osadu, błyskawiczne krycie się pod powierzchnią osadu (przez skurcz ciała np. ''Tubificidae''), czy też tworzenie grubych i twardych skorup ([[mięczaki]], [[skorupiaki]]). Przedstawiciele fauny naroślinnej i nakamiennej często ubarwieni są w sposób [[kamuflaż|maskujący]].

Różnorodność organizmów bentosowych zmienia się w zależności od głębokości. Ze względu na dużą rozmaitość i korzystne dla życia warunki (dostępność tlenu), największa liczba grup i gatunków bentosu występuje w środowiskach płytkich, zwłaszcza w strefie porośnietej przez rośliny wodne. W strefie przejściowej między wodą i lądem żyje wiele zwierząt, oddychających powietrzem atmosferycznym ([[ślimaki]], [[owady]]), a także występują obfite płaty roślinności wodnej. W [[sublitoral]]u różnorodność bentosu jest mniejsza niż w [[litoral]]u -– nie występują zwykle tu [[glony]], [[makrofity]], [[ślimaki płucodyszne]], stadia imaginalne [[chrząszcze|chrząszczy]], [[pluskwiaki|pluskwiaków]] itp. W ciemnej strefie [[profundal]]u liczba gatunków jest jeszcze mniejsza, jednak w dobrych warunkach tlenowych występują tu [[wodopójki]], [[jętki]], niektóre [[mięczaki]], a także szereg [[gatunki reliktowerelikt|gatunków reliktowych]] (''Mysis, Pantoporeia'') . Strefę [[profundal]]uprofundalu zasiedlają wyłącznie konsumenci, wykorzystujący materię organiczną nanoszoną z [[litoral]]ulitoralu lub opadającą z [[epilimnion]]u. Zróżnicowanie bentosu profundalnego jest często wykorzystywane jako wskaźnik [[trofiatrofizm|trofii]]. Wskaźnikiem dla [[eutrofiaeutrofizm|eutrofii]] są ''Chaoborus, Chironomus'', w [[oligotrofiaoligotrofizm|oligotrofii]]- – ''Pantoporeia, Chironomidae'', natomiast w [[mezotrofia|mezotrofii]]- – ''Stictochironomus, Sergentia''.

Wraz ze wzrostem głębokości można zaobserwować różnice w rozmieszczeniu [[glony|glonów]], co związane jest ze zmianą warunków świetlnych oraz z typem podłoża. W celu pozyskania światła jako źródła energii, zmieniają się barwy plechich [[glony|glonów]]plech, jako przystosowanie się do panującego środowiska, a konkretnie docierającej frakcji [[promieniowanie czynne fotosyntetycznie|promieniowania fotosyntetycznie czynnego]] na danej głębokości.

Niektóre zwierzęta stref przybrzeżnych, na zimę opadają w głąb zbiornika, gdzie panują lepsze warunki do przezimowania (larwy [[owady|owadów]], [[skąposzczety]], [[mięczaki]], inne często w nocy wypływają do toni wodnej, przenoszone są z prądem wody na znaczne odległości, by nad ranem osiedlić się na dnie zbiornika. Zdarzają siesię również [[wędrówki zwierząt|migracje]] o charakterze sezonowym, w czasie stagnacji letniej gdy panują warunki stresowe tj. deficyty tlenu, znaczne stężenie [[siarkowodór|siarkowodoru]]. Fauna denna wówczas ubożeje ( [[skąposzczety]], larwy ''Chironomidae'').

Bentos odgrywa ważną rolę w [[ekosystem]]ie. Bardzo duże znaczenie w zależnościach w obrębie jeziora ma bentos litoralny, zwłaszcza fauna naroślinna. W jej skład wchodzi wielu bezkręgowych glonożerców i [[drapieżnikdrapieżnictwo|drapieżców]], a wiele występujących tu organizmów, podobnie jak bentos denny stanowi podstawę diety [[ryby|ryb]]. Bardzo ważna jest rola producentów występujących na dnie zbiorników wodnych, takich jak [[rośliny]], [[glony]] i [[bakterie]], które nie przez wszystkich jednak traktowane są jako właściwe zespoły bentosowe. [[Glony]] eukariotyczne, [[sinice]] oraz [[makrofity]] i [[ramienice]], jako producenci, dostarczają substancji organicznych. W znacznym stopniu wpływają więc na stężenie tlenu, dwutlenku węgla, substancji mineralnych, a także innych substancji wydzielanych do środowiska. Wyprodukowana biomasa [[makrofity|makrofitów]] jest przekazywana głównie jesienią i wiosną, do [[litoral]]u oraz poza [[litoral]] w czasie silnego falowania. Makrofity odgrywają ważną rolę w tworzeniu ogromnego przestrzennego zróżnicowania środowiska. [[Makrofity]] stanowią również podłoże dla [[peryfiton]]u rozwijającego się na ich powierzchni. Są miejscem składania ikry [[ryby|ryb]] i [[płazy|płazów]] oraz stanowią kryjówkę dla ryb i innych zwierząt litoralnych.

Badaniami bentosu, szczególnie zwierzęcego zajmuje się w Polsce kilkudziesięciu specjalistów z kilkunastu ośrodków akademickich; większość z nich związana jest z Sekcją Bentologiczną [[Polskie Towarzystwo Hydrobiologiczne|Polskiego Towarzystwa Hydrobiologicznego]]<ref>[{{cytuj stronę|url=http://www.pth.home.pl/portal/index.php?option=com_content&task=view&id=4&Itemid=6]|tytuł= Sekcje problemowe PTH|data dostępu = 2009.01.12}}</ref>. Sekcja organizuje coroczne Ogólnopolskie Warsztaty Bentologiczne i wydaje Biuletyn DNO.