Powstania szkockie: Różnice pomiędzy wersjami

'''Powstania szkockie''' - narodowowyzwoleńcze powstania wzniecane przez [[Jakobici (polityka)|jakobickich]] zwolenników [[legitymizm|legitymistycznej]] dynastii [[StuartStuartowie|Stuartów]]ów.

=== 1689 ===

* '''Powstanie [[Dundee]]go''' - rozpoczęte ogłoszonym w [[Irlandia|Irlandii]] [[16 kwietnia]] [[1689]] r. przez [[John Graham of Claverhouse|Johna Grahama, wicehrabiego Dundee]] zaciągiem pod sztandary króla [[Jakub II Stuart|Jakuba II Stuarta]]. Desant w [[Kintyre]] z 200 osobowym oddziałem powiódł się głównie dzięki zmianie na stanowisku głównodowodzącego armią zwolenników [[Wilhelm_III_Orański|Wilhelm III Orański|Wilhelma III Orańskiego]]. Pierwsze poparły powstanie [[klany szkockie|klany góralskie]].

=== 1708 ===

[[ImagePlik:Pretend3.jpeg|thumb|150px|[[Jakub Franciszek Edward Stuart]]]]

* '''próba inwazji w [[1708]] r.''' - W [[1708]] r. [[Jakub Franciszek Edward Stuart|Jakub Stuart]], zwany "starym pretendentem", uznany przez jakobitów i [[Francja|Francję]] za Jakuba III wyruszył z [[Dunkierka|Dunkierki]] z 30 okrętami i siłami ok. 6 tys. żołnierzy, głównie francuskich. Próba desantu została udaremniona jeszcze na wodach [[Kanał La Manche|Kanału]] przez [[Royal Navy]].

=== 1715 ===

[[imagePlik:John Campbell 2nd Duke of Argyll.jpg|thumb|150-px|[[John Campbell, 2. książę Argyll]]]]

* '''Pierwsza Wielka Rebelia''' (nazywana też "pierwszym jakobickim powstaniem", "powstaniem 15. roku") - rozpoczęte w lecie [[1715]] zwołaniem przez [[John Erskine, 22. hrabia Mar|hrabiego Mar]] wodzów klanów na "wielkie polowanie" w [[Beamar]]. [[8 września]] Mar ogłosił Jakuba Stuarta legalnym [[suweren (feudalizm)|suwerenem]]em. Wkrótce siły powstańcze zdobyły [[Perth (Szkocja)|Perth]] i wzrosły do ok. 8 tys. Do powstania przyłączyli się jakobici z północnej [[Anglia|Anglii]] pod wodzą [[Thomas Kenmure|Thomasa Kenmurre]]Kenmure'a]] w sile 300 konnych. Próba marszu w głąb Anglii zakończyła się klęską sił jakobickich w [[bitwa pod Preston|bitwie pod Preston]] w [[Lancashire]].

=== 1719 ===

[[GrafikaPlik:Alberoni.JPG|thumb|right|150-px|[[Giulio Alberoni]]]]

* '''Próba inwazji w [[1719]] r.''' - zorganizowana przy wsparciu [[Hiszpania| Hiszpanii]].

Kolejny sojusz zaoferował Jakubowi Stuartowi hiszpański minister, [[kardynał]] [[Giulio Alberoni]]. Siły inwazyjne liczyły ok. 5 tys. ludzi, na 27 okrętach. Większość hiszpańskich okrętów zatonęła jednak w czasie sztormu na Kanale. Dwie ocalałe fregaty wysadziły 300 hiszpańskich żołnierzy, do których dołączył niewielki oddział zgromadzony przez [[Lord Tullibardine|Lorda Tullibardine]] i [[Earl Marishal|Wielkiego Marszałka Szkocji]]. Nieliczne, wskutek niewielkiego poparcia klanów, siły powstańcze zostały rozbite przez wojska [[Jerzy I Hanowerski| Jerzego I]] w [[Bitwa pod Glen Shiel|bitwie pod Glen Shiel]].

=== 1744 ===

Młodzieńczy zapał Karola Edwarda, jego szacunek dla góralskich tradycji oraz krwawe rządy angielskich najeźdźców przyczyniły się do masowego poparcia powstania. Prócz większości klanów góralskich przyłączali się również jakobici z nizin i Anglii. Armia powstańcza prawie bez walki zajęła stolicę [[Szkocja|Szkocji]] - [[Edynburg]]. Pierwsze wielkie zwycięstwo w [[Bitwa pod PrestopansPrestonpans|bitwie pod Prestopas Prestonpans]] [[21 września]] przyczyniło się do podniesienia morale wojsk i dalszego napływu ochotników. Powstańcy rozpoczęli marsz na [[Newcastle upon Tyne|Newcastle]], w [[Londyn]]ie zapanowała panika. Jednak niezdecydowanie dowódców, niesnaski w sztabie i zaczynające się dezercje wśród ochotników przyczyniły się do klęski. Armia rządowa została natomiast wsparta świeżymi [[hanower]]skimi siłami, ściągniętymi z kontynentu. Mimo to wojska szkockie zdołały jeszcze pokonać Anglików w [[Bitwa pod Falkirk (1746)|bitwie pod Falkirk]]. Ostateczną klęskę siły jakobickie poniosły [[16 kwietnia]] [[1746]] r. w [[Bitwa pod Culloden|bitwie pod Culloden Moor]], na moczarach opodal [[Inverness]]. "Młody pretendent" został siłą wycofany z walki i po kilku miesiącach ukrywania się wśród góralskich stronników wrócił do Francji.

Anglicy i ich zwolennicy pod wodzą głównodowodzącego [[książę Cumberland|księcia Cumberland]] rozpoczęli krwawe represje. Większość rannych pod Culloden została dobita, ponad 1000 jeńców sprzedano jako niewolników na plantacje w Ameryce, w Szkocji zaczęły się prawdziwe polowania na jakobitów. System klanowy został zakazany, zakazano nawet używania narodowego stroju szkockiego, [[język szkocki gaelicki|języka gaelickiego]] i posiadania broni. Syn [[Jerzy II Hanowerski|Jerzego II]], książę Cumberland zyskał miano "rzeźnika Cumberlanda".

Na kanwie tych wydarzeń powstała powieść [[Walter Scott|Waltera Scotta]] ''Waverley''.

=== Bibliografia ===

{{historia stub}}

[[kategoriaKategoria:wydarzeniaWydarzenia 1708]]

[[kategoriaKategoria:wydarzeniaWydarzenia 1715]]

[[kategoriaKategoria:wydarzeniaWydarzenia 1719]]

[[kategoriaKategoria:wydarzeniaWydarzenia 1744]]

[[kategoriaKategoria:wydarzeniaWydarzenia 1745]]