Anarchizm w Polsce: Różnice pomiędzy wersjami

Jedna z pierwszych zorganizowanych grup wyraźnie odwołujących się do idei anarchistycznych powstała na ziemiach [[zabór rosyjski|zaboru rosyjskiego]] wiosną [[1903]] r. w [[Białystok|Białymstoku]], za sprawą przybyłego z [[Londyn]]u (gdzie wokół redagowanego przez [[Piotr Kropotkin|Piotra Kropotkina]] czasopisma "Chleb i Wolia" - Chleb i wolność - skupiała się grupa emigrantów z [[Rosja|Rosji]]) działacza o pseudonimie "Zajdel" oraz Grzegorza Brunera (pseud. Borys).<ref>W. Kołodziej ''Anarchizm i anarchiści w Rosji i Królestwie Polskim'', s. 39</ref>.

Latem 1903 roku wielu białostockich anarchistów wzięło udział w II zjeździe [[Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Rosji|Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji]] - pełen sporów zjazd zakończył się rozłamem na dwie frakcje [[mienszewicy|mienszewicką]] i [[bolszewizm|bolszewicką]]. Anarchiści, rozczarowani zjazdem, ogłosili, że [[socjaldemokracja|socjaldemokracji]] brak "rozmachu rewolucyjnego" i energii oraz opowiedzieli się zamiast tego za [[akcja bezpośrednia|akcją bezpośrednią]]<ref>P. Avrich ''Russian Anarchists'', s. 19</ref>. Rozpoczęli intensywną agitację w mieście, dzięki czemu w ich szeregi zaczęło wstępować wielu dotychczasowych [[eserowcy|eserowców]], członków [[Polska Partia Socjalistyczna|Polskiej Partii Socjalistycznej]] i [[Bund]]u. Na organizowane przez nich zebrania przychodziło czasami ponad siedemset osób, co zaowocowało rozwojem ruchu anarchistycznego w tym mieście i powstaniem kolejnych grup w okolicznych miejscowościach oraz umożliwiło powołanie lokalnej federacji pod nazwą [[Internacjonalna Grupa-Walka]]. Przygotowano nawet projekt powstania anarchistycznego w [[Białystok|Białymstoku]], które jednak z powodu aresztowań nigdy nie doszło do skutku.

W [[zabór austriacki|zaborze austriackim]] inicjatorem anarchistycznym był [[Augustyn Wróblewski]]. W [[1912]] stworzył własną grupę w [[Kraków|Krakowie]], a jej organem prasowym było czasopismo "Sprawa Robotnicza" o charakterze [[anarchosyndykalizm|anarchosyndykalistycznym]]. Grupa krakowska opowiadała się za akcją bezpośrednią, [[strajk]]ami i [[sabotaż]]ami; a [[rewolucja|rewolucję]] pojmowała jako [[strajk generalny]]. Ustrój anarchistyczny miał być oparty na stowarzyszeniach robotniczych kierujących [[produkcja|produkcją]] co prowadziłyby do zaniku [[państwa|państwa]].<ref>R. Antonów ''Pod czarnym sztandarem''..., s. 92</ref>.

W okresie [[I wojna światowa|I wojny światowej]] i bezpośrednio po niej ruch anarchistyczny przeszedł na pozycje propagandy słowem i potępienia terroru indywidualnego. W czasie wojny jego aktywność osłabła, a odrodziła się po jej zakończeniu. Najbardziej znanymi grupami były w tym okresie: [[Czarny Kruk (organizacja)|Czarny Kruk]], [[Anarchia (organizacja)|Anarchia]] i powstała w [[1926]] roku [[Anarchistyczna Federacja Polski]] – działająca do wybuchu [[II wojna światowa|wojny]], a zrzeszająca kilkadziesiąt grup z dużych ośrodków robotniczych. Organem prasowym AFP był "[[Głos Anarchisty]]", w którym pisali zarówno prości robotnicy jak i inteligencja, a później czasopismo [[Walka Klas (czasopismo)|"Walka Klas"]]. Federacja skupiała anarchokomunistów i anarchosyndykalistów, nawiązując według swoich oświadczeń do tradycji Kropotkina, Bakunina, [[Federacja Jurajska|Federacji Jurajskiej]] oraz anarchistycznego skrzydła [[Międzynarodowe Stowarzyszenie Robotników|I Międzynarodówki]], a ideowo związana była z [[Międzynarodowe Stowarzyszenie Pracowników|Międzynarodowym Stowarzyszeniem Pracowników]]. Poprzez "strajki rewolucyjne, sabotaż, bojkot oraz strajk powszechny" dążyła do rewolucji społecznej, która miała zlikwidować podziały [[klasa społeczna|klasowe]] oraz zaprowadzić "wolność polityczną i ekonomiczną".<ref>Odpis protokołu z konferencji krajowej AFP, 24-28 lipca 1926, cyt. za: R. Antonów ''Pod czarnym sztandarem''..., s. 99-100</ref>.

Działalność anarchistów pociągała za sobą represje państwowe, np. w [[1924]] r., w procesie działaczy oskarżonych o "udział w partii anarchistycznej" Alta Lewin została skazana na cztery lata więzienia za posiadanie literatury anarchistycznej i pieczęci z napisem "Federacja grup anarchistycznych w Polsce"<ref>R. Antonów ''Pod czarnym sztandarem''..., s. 99</ref> (Zz powodu represji występowała też emigracja polityczna - w [[1923]] r. grupa anarchistów wyemigrowała do [[Paryż]]a, gdzie założyła Grupę Anarchistów Polskich we Francji oraz wydawnictwo "Nowa Epoka", publikujące autorów anarchistycznych - m.in. [[Rudolf Rocker|Rudolfa Rockera]] czy [[Aleksander Berkman|Aleksandra Berkmana]] - literaturę przemycano następnie do Polski.<ref>Por. Michał Przyborowski "Wydawnictwo 'Nowa Epoka' 1924-1930" w: "Biuletyn Poznańskiej Biblioteki Anarchistycznej" nr. 5 (maj 2007)</ref>). AFP działała w [[konspiracja|konspiracji]].

AFP została rozwiązana wraz w z wybuchem wojny. W czasie [[okupacja hitlerowska|okupacji hitlerowskiej]] działacze z ZZZ i AFP utworzyli dwie organizacje konspiracyjne: powstały jesienią [[1939]] roku [[Związek Syndykalistów Polskich]] – do [[1941]] r. działający pod nazwą: [[Wolność i Lud]] oraz [[Syndykalistyczna Organizacja "Wolność"|Syndykalistyczną Organizację "Wolność"]], założoną w [[1940]] r. ZSP nie był organizacją stricte anarchistyczną, ale łączącą wątki anarchosyndykalistyczne z państwowymi (np. posługiwał się terminem "państwo", ale postulowane przez niego "państwo" miało opierać się na samorządach pracowniczych i lokalnych.) Posiadał własne Oddziały Bojowe, które wzięły między innymi udział w [[powstanie warszawskie|powstaniu warszawskim]], walcząc pod czarno-czerwonymi sztandarami.<ref>Zob. hasło "Związek Syndykalistów Polskich" w Suplement C: Organizacje, Paweł Lew Marek ''Na krawędzi życia. Wspomnienia anarchisty 1943-44'', Kraków 2006, s. 322</ref>.

SOW-a była organizacją anarchosyndykalistyczną, która opowiadała się za "rzeczpospolitą społeczną", całkowitą likwidacją państwa oraz przekazaniem kierownictwa w ręce federacji samorządów robotniczych i gmin. Wydawała czasopismo "Droga Wolności" i dwutygodnik "Walka Ludu" z dodatkiem pt. "Towarzysz Pancerny". Współpracowała z [[Rada Pomocy Żydom|Radą Pomocy Żydom "Żegota"]]. Po upadku powstania warszawskiego zakończyła działalność.<ref> Zob. hasło "Syndykalistyczna Organizacja 'Wolność'" w: Suplement C: Organizacje, Paweł Lew Marek ''Na krawędzi życia. Wspomnienia anarchisty 1943-44'', Kraków 2006, s. 319-320</ref>.

Lata [[1945]]-[[1950|50]] to próby odbudowy ruchu (reaktywowanie AFP) pod nazwą Federacja Polskich Anarchosyndykalistów, która działała do ok. [[1950]] r. oraz założenie w [[1946]] r. w Łodzi spółdzielni wydawniczej "Słowo". Wraz z narastaniem stalinizmu w Polsce ocaleni z wojny działacze zaprzestali działalności lub włączyli się w prace na rzecz oficjalnego ruchu związkowego. Ruch anarchistyczny, poza epizodycznymi działaniami zaczął się odradzać dopiero w początku lat 80-tych.