Odwilż: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m robot dodaje: pt:Degelo |
WP:SK, drobne techniczne |
||
Linia 1:
{{disambigR|pory roku|[[destalinizacja]]}}
[[
'''Odwilż'''
== Średnie szerokości geograficzne ==
=== Klimatologia ===
Każdego roku około 50 milionów kilometrów kwadratowych ziemi na półkuli północnej przechodzi przez fazę odwilży. Zmiana momentu wystąpienia wiosennej odwilży wpływa na roczną średnią ilość wymiany [[dwutlenek węgla|dwutlenku węgla]] z otoczeniem poprzez długość produkcji pierwotnej
=== Wiatry fenowe ===
W Tatrach odwilż jest często związana z [[wiatr halny|wiatrem halnym]].
[[
=== Powodzie ===
Gwałtowna odwilż na początku wiosny, zwłaszcza przy dużych opadach śniegu w zimie i połączona z opadami deszczu, jest częstą przyczyną [[powódź|powodzi]] w średnich szerokościach geograficznych, m.in. w Europie Centralnej. Za tego typu scenariusz odpowiadają dwa czynniki związane ze śniegiem – ilość śniegu (wyrażana w jednostkach ciekłej wody) oraz szybkość topnienia. Dramatyczną powodzią związaną z wiosenną odwilżą i topnieniem śniegu była powódź w marcu i kwietniu 1997 w stanie [[Dakota Północna]], USA oraz w kanadyjskiej prowincji [[Manitoba]]. Wylała wtedy rzeka [[Red River]].
Innym mechanizmem powodziowym związanym z odwilżą jest akumulacja i blokada lodu na rzekach. Np. w Polsce i Niemczech ten mechanizm jest związany z sytuacją, w której odwilż następuje najpierw na południu i płynący lód napotyka przeszkodę w północnej części rzeki, jeszcze zamarzniętej. Część powodzi w Europie Centralnej w okresie wiosny związana jest z [[niż baryczny|niżem]] genueńskim typu [[Szlak niżów Vb wg W. Van Bebbera|Vb]] ([[język angielski|ang]]. [[Szlak niżów Vb wg W. Van Bebbera|''Genoa cyclone type Vb'']]; wg W.J. Van Bebbera) znad Morza Śródziemnego przynoszącym ciepłe i wilgotne powietrze.
== Pustynie polarne i lód morski ==
W obszarach biegunowych i podbiegunowych odwilż jest terminem związanym z cyklem zamarzania i ocieplenia (odmarzania) (ang. ''freeze-thaw'', patrz także ''weathering''). Na podstawie badań paleoklimatycznych ocenia się, że około 1/3 powierzchni ziemi była pod wpływem procesów odmarzania i zamarzania. Proces rozmrażania i zamarzania związany jest z [[pustynia]]mi obszarów biegunowych – o powierzchni wynoszącej około 5 milionów kilometrów kwadratowych
W Arktyce warstwa śniegu zaczyna się topić w lecie (późny maj, wczesny czerwiec). Powstają wtedy małe baseny wody. Woda pochłania więcej promieniowania słonecznego niż śnieg i ocieplenie powoduje powstawanie dziury odwilżowej; często najgłębszego miejsca w topniejącym śniegu i lodzie.
[[
== Klimat alpejski ==
W obszarach górskich lodowców tworzą się warunki [[Proces peryglacjalny|peryglacjalne]] (ang. ''periglacial conditions'', patrz też ang. ''active layer''). Cykl odwilży (odmarzania) i zamarzania jest odpowiedzialny za nieregularne formy terenu, ponieważ lód wywiera olbrzymie siły na otaczające go skały.
== Przykładowe procesy geologiczne i biologiczne ==
* Deserado River (Rio Deserado) w argentyńskiej prowincji [[Santa Cruz (prowincja)|Santa Cruz]] jest rzeką powstającą z (sezonowego) odmarzania lodowca.
* Z odwilżą związane jest też sezonowe powstawanie jezior. Np. Cobbs Lake Creek w kanadyjskim wschodnim [[Ontario (prowincja Kanady)|Ontario]] tworzy się w czasie wiosennej odwilży. Przy tym jeziorze w czasie migracji zatrzymuje się [[bernikla kanadyjska]].
* W Norwegii [[leming]]i (''Lemmus lemmus'') spędzają zimę pod śniegiem, ale wraz z przyjściem odwilży na wiosnę zmuszone są migrować do wyżej położonych obszarów.
== Wydarzenia historyczne ==
Niektóre historyczne wydarzenia meteorologiczne związane są z odwilżą.
* Ofensywa Wisła-Odra Armii Czerwonej zatrzymała się na Odrze 31 stycznia 1945 roku ze względu na problemy logistyczne, m.in. związane z odwilżą.
* W czasie [[Bitwa nad Berezyną|Bitwy pod Berezyną]] rozegranej w dniach 25 listopada do 29 listopada 1812 roku nagła odwilż spowodowała załamanie się kry lodowej i wylanie rzeki.
==Meteorologiczne procesy determinujące odwilż==▼
Zjawisko odwilży na wiosnę związane jest ze wzrastającą ilością [[promieniowanie słoneczne|promieniowania słonecznego]] do ziemi w średnich i polarnych szerokościach geograficznych. Mimo że zmiana ta następuje dość powoli, bo przez 3 miesiące zimy, to odwilż może nastąpić całkiem gwałtownie. Dzieje się tak dlatego, że ogólna [[cyrkulacja powietrza|cyrkulacja atmosfery]] przechodzi zmianę z cyrkulacji "typowo" zimowej na "typowo" letnią. Ogólnie mówiąc, cyrkulacja atmosfery jest związana ze sposobem wymiany ciepła pomiędzy obszarami tropikalnymi i szerokościami umiarkowanymi (musi być bardziej lub mniej efektywna). W zimie różnica temperatury pomiędzy tymi szerokościami jest większa niż w lecie i to wymusza zmianę cyrkulacji. Natomiast wiosną i jesienią następuje przejście pomiędzy tymi dwoma stabilnymi sytuacjami - czasami "wybierana" jest cyrkulacja zimowa, a czasami letnia. Dlatego powiedzenia "''Kwiecień plecień, wciąż przeplata - trochę zimy, trochę lata''" lub "''W marcu jak w garncu (ciągle się przeplata - trochę zimy, trochę lata)''" zawierają dużo prawdy i opisują cykle odwilżowe (zmiany pomiędzy typem cyrkulacji) obserwowane na wiosnę. Zjawisko odwilży (zwłaszcza przejściowej) jest analogiczne do zjawiska [[Babie lato (meteorologia)|babiego lata]] występującego jesienią, w czasie przejścia z jesieni do zimy. Tę analogię opisuje dobrze jesienne przysłowie "''Miesiąc październik - marca obraz wierny''".▼
Odwilż jest też determinowana przez lokalne lub regionalne procesy, np. przez wiatry fenowe (halny) lub przez sytuację synoptyczną - np. tor (drogę) niżu.▼
▲== Meteorologiczne procesy determinujące odwilż ==
==Zmiany klimatu==▼
▲Zjawisko odwilży na wiosnę związane jest ze wzrastającą ilością [[promieniowanie słoneczne|promieniowania słonecznego]] do ziemi w średnich i polarnych szerokościach geograficznych. Mimo że zmiana ta następuje dość powoli, bo przez 3 miesiące zimy, to odwilż może nastąpić całkiem gwałtownie. Dzieje się tak dlatego, że ogólna [[cyrkulacja powietrza|cyrkulacja atmosfery]] przechodzi zmianę z cyrkulacji "typowo" zimowej na "typowo" letnią. Ogólnie mówiąc, cyrkulacja atmosfery jest związana ze sposobem wymiany ciepła pomiędzy obszarami tropikalnymi i szerokościami umiarkowanymi (musi być bardziej lub mniej efektywna). W zimie różnica temperatury pomiędzy tymi szerokościami jest większa niż w lecie i to wymusza zmianę cyrkulacji. Natomiast wiosną i jesienią następuje przejście pomiędzy tymi dwoma stabilnymi sytuacjami
Na początku XXI wieku odwilż (odmarzanie) jest rozważana w kategoriach [[klimat|zmian klimatu]]. Naukowcy alarmują, że olbrzymie obszary zachodniej [[Syberia|Syberii]] są poddane zjawisku rozmrażania (odwilży) po raz pierwszy od 11 tysięcy lat. Związane jest to ze zmianą temperatury zachodniej Syberii o 3°C przez 40 lat (pod koniec 20 wieku).▼
▲Odwilż jest też determinowana przez lokalne lub regionalne procesy, np. przez wiatry fenowe (halny) lub przez sytuację synoptyczną
▲== Zmiany klimatu ==
▲Na początku XXI wieku odwilż (odmarzanie) jest rozważana w kategoriach [[klimat|zmian klimatu]]. Naukowcy alarmują, że olbrzymie obszary zachodniej [[Syberia|Syberii]] są poddane zjawisku rozmrażania (odwilży) po raz pierwszy od 11 tysięcy lat. Związane jest to ze zmianą temperatury zachodniej Syberii o 3 °C przez 40 lat (pod koniec 20 wieku).
{{przypisy}}
== Zobacz też ==
* Zmianę na mniej formalny stosunek nazywamy w psychologii, polityce i kulturze '''ociepleniem'''
* Z odwilżą związane są też procesy [[erozja|erozji]], np. budynków lub dróg. W czasie odwilży częste są [[kałuża|kałuże]], zwłaszcza na drogach.
* W ekologii cykl odwilży i zamarzania jest związany z powstawaniem [[tundra|tundry]].
* W krajach anglosaskich styczniowa odwilż (''January thaw'') oznacza krótki okres, w którym temperatura szybko wzrasta w środku zimy.
* [[Lawina]] może powstawać przy odwilży.
== Dyskusja ==
* Angielskie ''thaw'' to odmrożenie, rozmrażać, odtajać, odwilż i jest nieco ogólniejsze niż polska odwilż, która kojarzy się z wiosenną pogodą. Francuska nazwa to ''dégel''. Roztopy wiosenne i odwilż są (prawie) [[synonim]]ami w języku polskim.
[[Kategoria:Klimat]]
| |||