Jad dziobaka: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
drobne redakcyjne, poprawa linków
KamikazeBot (dyskusja | edycje)
poprawa parametru w {{Cytuj pismo}}, + ew. WP:SK, ("Operacja Źródło"), using AWB
Linia 1:
[[GrafikaPlik:Platypus spur.JPG|Ostroga jadowa na tylnej kończynie samca dziobaka|thumb]]
'''Jad dziobaka''' – [[toksyna]] zawierająca około 250 zidentyfikowanych [[związki chemiczne|związków chemicznych]], wytwarzana przez [[dziobak]]i, które są jednym z niewielu gatunków jadowitych [[Ssaki|ssaków]]. Toksyna ta jest wytwarzana przez samce tego zwierzęcia, które posiadają na kończynach tylnych parę ostróg, którymi mogą wprowadzić tę substancję. Wywołuje ona silny ból, ale jest niegroźna dla życia człowieka.
 
== Ostrogi i gruczoły jadowe ==
W górnej części ud samców dziobaka znajdują się gruczoły pęcherzykowe nerkowatego kształtu, połączone cienkościennym przewodem wyprowadzającym z ostrogami na kości piętowej. Samice dziobaków, podobnie jak [[Kolczatkowate|kolczatki]], mają szczątkowe zawiązki ostróg nie rozwijające się w funkcjonalne narządy podobne do tych u samców, odpadające przed ukończeniem przez zwierzę roku życia <ref name=abrs>{{cytuj stronę|url=http://www.deh.gov.au/biodiversity/abrs/publications/fauna-of-australia/pubs/volume1b/16-ind.pdf#search=%22platypus%20pelt%201700%22|tytuł=Fauna of Australia chap.16 vol.1b|autor=J.R.Grant|wydawca=Australian Biological Resources Study (ABRS)|data dostępu=22 lipca 2007}}</ref>. Ostroga jest połączona z niewielką kością tworząc staw, co pozwala na szerszy zakres ruchów, w zakresie kąta prostego <ref name=ps>{{Cytuj pismo|nazwisko= Gerritsen|imię= Vivienne Baillie | tytuł= Platypus poison| czasopismo= Protein Spotlight| numerwolumin= 29| data=grudzień 2002| url = http://www.expasy.org/spotlight/back_issues/sptlt029.shtml| data dostępu= 22 lipca 2007}}</ref>. Ostroga zwykle leży płasko wzdłuż kończyny i jest podnoszona w razie zagrożenia <ref name=venom>{{cytuj stronę|url=http://www.kingsnake.com/toxinology/old/mammals/platypus.html|tytuł=The venom of the platypus (''Ornithorhynchus anatinus'')|data dostępu=22 lipca 2007}}</ref>.
 
== Jad ==
[[GrafikaPlik:Defensyny.JPG|Porównanie modeli wstążkowych defensynopodobnych peptydów otrzymanych z jadu dziobaka: DLP-1, DLP-2 i DLP-4<ref name="białko">Model utworzony na podstawie danych z {{Cytuj pismo|autor=Torres, AM, Wang, X, Fletcher, JI, Alewood, D, Alewood, PF, Smith, R, Simpson, RJ, Nicholson, GM, Sutherland, SK, Gallagher, CH, King, GF, Kuchel, PW|tytuł=Solution structure of a defensin-like peptide from platypus venom|czasopismo=Biochem J|oznaczenie=341|strony=785-794|rok=1999}} (PDBid=1B8W), {{Cytuj pismo|autor=Torres AM, Tsampazi C, Geraghty DP, Bansal PS, Alewood PF, Kuchel PW|tytuł=D-amino acid residue in a defensin-like peptide from platypus venom: effect on structure and chromatographic properties|czasopismo=Biochem J|oznaczenie=391|strony=215-220|rok=2005}} (PDPid=1ZUE) i (PDBid=1ZUF) przy wykorzystaniu MBT Protein Workshop</ref>|thumb]]
Gruczoły dziobaka produkują jad, na który składa się około 250 zidentyfikowanych substancji, w tym cztery główne toksyny. Trzy z nich są peptydami [[defensyny|defensynopodobnymi]] (DLP, defensin-like peptides) spotykanymi wyłącznie u tego gatunku. Różne substancje wchodzące w skład jadu odpowiadają za różne wywierane przez nie działania: ból, obniżenie ciśnienia tętniczego i zwiększone krwawienie z rany <ref name=ps/>. Działania pobudzające krzepnięcie stwierdzano w warunkach laboratoryjnych u zwierząt, ale nie występowały one zawsze. Inaczej niż w przypadku jadu [[Węże|węży]], jad dziobaka wydaje się nie wywoływać [[martwica|martwicy]], chociaż obserwowano u ludzi zmniejszenie masy mięśniowej kończyny, co mogło być jednak spowodowane zmniejszeniem sprawności kończyny w związku z utrzymującymi się działaniami toksyn. Nie wiadomo, czy ból jest wtórny do obrzęku tkanek, czy też jad posiada komponentę działającą bezpośrednio na [[receptory bólowe]].
 
Linia 12:
 
== Działanie na ludzi ==
Jad jest wystarczająco silny, by zabić mniejsze ssaki<ref name=ps/>, ale nie zagraża życiu człowieka. Niemniej, wywołuje rozdzierający ból, który może być tak silny, że obezwładnia ofiarę. W pobliżu rany gwałtownie pojawia się obrzęk, stopniowo rozprzestrzeniający się na zewnątrz. Według opisów przypadków i anegdotycznych doniesień, ból przechodzi w długotrwałą [[przeczulica|przeczulicę]], utrzymującą się od kilku dni do kilku tygodni, a niekiedy miesięcy<ref name=venom/><ref name=jn>{{Cytuj pismo|czasopismo= Journal of Neurophysiology|tytuł=Venom From the Platypus, ''Ornithorhynchus anatinus'', Induces a Calcium-Dependent Current in Cultured Dorsal Root Ganglion Cells|autor=de Plater GM, Milburn PJ, Martin RL|oznaczenie=85|numerwolumin=3|strony=1340-1345|rok=2001|wydawca=American Physiological Society|url=http://jn.physiology.org/cgi/reprint/85/3/1340}}</ref>. Według niektórych doniesień natężenie bólu szybko się zmniejsza, ale według opublikowanych badań klinicznych z [[1992]] roku ból miał stałe natężenie i nie odpowiadał na [[morfina|morfinę]]<ref>Fenner PJ, Williamson JA, Myers D. Platypus envenomation--a painful learning experience. Med J Aust. 1992 Dec 7-21;157(11-12):829-32. PMID 1454022</ref>. Nie odnotowano w piśmiennictwie przypadków śmiertelnych<ref name=ps/>.
 
== Zastosowanie ==