Eufemia kujawska: Różnice pomiędzy wersjami

Jedyna zachowana informacja źródłowa potwierdzająca istnienie Eufemii pochodzi od [[Jan Długosz|Jana Długosza]], który w swych ''[[Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego|Rocznikach]]'' podał, że [[18 marca]] [[1308]] zmarła księżna Eufemia, córka księcia Kazimierza i żona księcia Rusi Jerzego, zmarłego w tym samym roku, [[21 kwietnia]], w dniu św. Jerzego i w rocznicę swych urodzin<ref>Por. J. Długosz, ''Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego'', ks. 9, tłum. [[Julia Mrukówna|J. Mrukówna]]IX, t. 5V, Warszawa 1975, s. 64.</ref>. W literaturze książęta występujący w przekazie polskiego kronikarza zostali zidentyfikowani z [[Kazimierz I kujawski|Kazimierzem I kujawskim]] i [[Jerzy Lwowic|Jerzym Lwowicem]]<ref>O. Balzer, ''Genealogia Piastów'', Kraków 1895, s. 348–351.</ref>. Na tej podstawie historycy ustalali kolejne informacje dotyczące kujawskiej Piastówny.

Niemożliwym jest, aby mężem Eufemii był dynasta niepojawiający się w żadnym ruskim źródle. Ze znanych książąt ruskich o imieniu Jerzy jedynie książę halicko-włodzimierski może być brany pod uwagę, ponieważ zgony pozostałych nastąpiły przed [[1308]] lub też wiele lat później<ref>O. Balzer, ''Genealogia Piastów'', Kraków 1895, s. 348.</ref>.

Potencjalnym ojcem Eufemii mógł być: [[Kazimierz I kujawski]], jego syn [[Kazimierz II łęczycki]], albo [[Kazimierz bytomski]]. Za jej pochodzeniem z trzeciego małżeństwa Kazimierza kujawskiego, z [[Eufrozyna opolska|Eufrozyną opolską]], przemawia ścisła współpraca Władysława Łokietka z Jerzym, a następnie z jego synami, bardziej zrozumiała w przypadku, gdyby Piastówna była siostrą Łokietka niż jego bratanicą. W dokumencie Łokietka z [[27 czerwca]] [[1315]] wymienieni są bezimiennie książęta ruscy, nazwani siostrzeńcami – w literaturze identyfikowani z Juriewicami halicko-włodzimierskimi<ref>O. Balzer, ''Genealogia Piastów'', Kraków 1895, s. 350, i K. Jasiński, ''Rodowód Piastów małopolskich i kujawskich'', Poznań – Wrocław 2001, s. 133.</ref>. Na korzyść omawianej [[filiacja|filiacji]] świadczy także niemożność wytłumaczenia w inny sposób konieczności [[dyspensa|dyspensy]], udzielonej [[19 sierpnia]] [[1324]] przez [[poczet papieży|papieża]] [[Jan XXII|Jana XXII]], dla małżeństwa [[Kazimierz I cieszyński|Kazimierza I cieszyńskiego]] i [[Eufemia mazowiecka (ok. 1310-po 1373)|Eufemii mazowieckiej]] z racji zachodzącego między nimi pokrewieństwa w stopniu czwartym dotykającym trzeciego<ref group="uwaga">K. Jasiński, ''Rodowód Piastów małopolskich i kujawskich'', Poznań – Wrocław 2001, s. 133; Kazimierz cieszyński był prawnukiem, a Eufemia Trojdenówna praprawnuczką [[Kazimierz I opolski|Kazimierza I opolskiego]].</ref>. Wreszcie w źródłach nie ma informacji o potomstwie ani nawet o małżeństwie Kazimierza II łęczyckiego<ref>O. Balzer, ''Genealogia Piastów'', Kraków 1895, s. 351.</ref>. Gdyby zaś Eufemia była córką Kazimierza bytomskiego, to wychodząc za Jerzego, poślubiałaby zapewne brata swej matki<ref group="uwaga">Księcia bytomskiego z grona książąt, którzy mogli uchodzić za ojca Eufemii, wykluczył O. Balzer, ''Genealogia Piastów'' Kraków 1895, s. 351; K. Jasiński, ''Rodowód Piastów śląskich'', cz. III, wyd. II, Kraków 2007, s. 517–518, przedstawił domysł, według którego żona Kazimierza bytomskiego, [[Helena Lwówna|Helena]], miała być córką Lwa Daniłowica. Został on zaakceptowany i rozwinięty przez S.A. Srokę, skłaniali się do niego [[Jerzy Sperka|J. Sperka]] i [[Jan Tęgowski|J. Tęgowski]]. Zob. D. Dąbrowski, ''Rodowód Romanowiczów książąt halicko-wołyńskich'', Poznań – Wrocław 2002, s. 218; W literaturze można spotkać się z poglądem, iż Helena była córką [[Szwarno|Szwarna Daniłowica]]. Zob. J. Horwat, ''Helena'', [w:] ''Książęta i księżne Górnego Śląska'', Katowice 1995, s. 47–48. W innej swojej pracy (J. Horwat, ''Piastowie górnośląscy'', Bytom 2007, s. 37–41) autor podtrzymał swoją hipotezę, uznając równocześnie, że jest ona równoważna wobec poglądu o pochodzeniu EufemiiHeleny od Lwa Daniłowica.</ref>. W związku z powyższym w literaturze Piastówna uchodzi za córkę Kazimierza I kujawskiego i Eufrozyny opolskiej<ref group="uwaga">O. Balzer, ''Genealogia Piastów'' Kraków 1895, s. 351 zauważył, że gdyby Eufemia pochodziła z drugiego małżeństwa Kazimierza I, z [[Konstancja wrocławska|Konstancją wrocławską]], to byłaby starsza lub w wieku męża.</ref>.

Małżeństwo jej rodziców zostało zawarte w połowie [[1257]], ojciec zmarł [[14 grudnia]] [[1267]]. Zatem Eufemia urodziła się najprędzej w następnym roku po ślubie, a najpóźniej jako [[pogrobowiec]] w [[1268]]. W literaturze jej narodziny kładzie się na ok. [[1265]]. Z braku źródeł dokładniejsza data urodzenia jest niemożliwa do ustalenia<ref name="Jasiński 134">K. Jasiński, ''Rodowód Piastów małopolskich i kujawskich'', Poznań – Wrocław 2001, s. 134.</ref>.

Jej imię najprawdopodobniej nawiązywało do bratowej matki, [[Eufemia Odonicówna|Eufemii]], żony [[Władysław opolski|Władysława opolskiego]] a córki [[książęta wielkopolscy|księcia wielkopolskiego]] [[Władysław Odonic|Władysława Odonica]]<ref name="Jasiński 134" />. Istnieje też możliwość, mniej prawdopodobna, że otrzymała miano nawiązujące do córki jednego z [[książęta pomorscy|książąt pomorskich]]: [[Świętopełk II Wielki|Świętopełka]], z którym od ok. 1257 ojca Kazimierzówny łączyły przyjazne relacje, lub [[Mściwój II|Mściwoja II]], od [[1258]] męża siostrzenicy księcia kujawskiego, Judyty, hrabianki Breny<ref>K. Jasiński, ''Rodowód Piastów małopolskich i kujawskich'', Poznań – Wrocław 2001, s. 134, przyp. 726.</ref>.

Jak podał Jan Długosz, Eufemia była żoną księcia halickiego i włodzimierskiego [[Jerzy Lwowic|Jerzego]] z dynastii [[Rurykowicze|Rurykowiczów]]. W źródłach nie zachowała się data ich ślubu. Z pewnością małżeństwo zostało zawarte przed drugą połową [[1290]], kiedy [[Władysław I Łokietek|Władysław Łokietek]] wydał za mąż, za [[władcy Węgier|króla Węgier]] [[Andrzej III|Andrzeja III]], swoją bratanicę [[Fenenna kujawska|Fenennę]]. Gdyby do tego czasu siostra Łokietka pozostała niezamężna, to ona poślubiłaby Arpada<ref>J. Tęgowski w pracy ''Małżeństwa Lubarta Giedymowica'', przyp. 20. Zob. D. Dąbrowski, ''Rodowód Romanowiczów książąt halicko-wołyńskich'', Poznań – Wrocław 2002, s. 210 i przyp. 860.</ref>. W literaturze dominują dwa stanowiska dotyczące daty ślubu Eufemii z Jerzym<ref group="uwaga">Starsza literatura: O. Balzer, ''Genealogia Piastów'', Kraków 1895, s. 351, podał ogólnie, że ślub odbył się przed [[1300]]; [[Bronisław Włodarski|B. Włodarski]] w pracy ''Stanowisko Rusi Halicko-Wołyńskiej wobec akcji zjednoczeniowej Władysława Łokietka i jego powiązanie z utratą Pomorza Gdańskiego'', „Zapiski Historyczne” 27, 1962, z. 3, s. 335 i n., twierdził, że małżeństwo zostało zawarte w [[1291]], w następstwie układu pomiędzy Władysławem Łokietkiem a Lwem halickim. Zob. K. Jasiński, Rodowód Piastów małopolskich i kujawskich, Poznań – Wrocław 2001, s. 134.</ref>.

Pierwsze z nich<ref group="uwaga">J. Tęgowski w pracy ''Zabiegi księcia kujawskiego Władysława Łokietka o tron krakowski w latach 1288–1293'', [w:] „Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie” 6, 1988, s. 51-53. Zob. D. Dąbrowski, ''Rodowód Romanowiczów książąt halicko-wołyńskich'', Poznań – Wrocław 2002, s. 209–210. Pogląd Tęgowskiego zaakceptował K. Jasiński, ''Rodowód Piastów małopolskich i kujawskich'', Poznań – Wrocław 2001, s. 134.</ref> głosi, że do zawarcia małżeństwa doszło latem [[1289]]. W rywalizacji o tron krakowski pomiędzy [[Bolesław II mazowiecki|Bolesławem II płockim]] a [[Henryk IV Prawy|Henrykiem IV Prawym]] Władysław Łokietek wspomagał mazowieckiego kuzyna. Według tej hipotezy latem 1289 sytuacja uległa zmianie, gdy książę płocki postanowił wydzielić bratu, [[Konrad II czerski|Konradowi II czerskiemu]], część ziemi sandomierskiej. Wówczas rycerstwo małopolskie sprzeciwiające się książęcemu planowi zaczęło popierać księcia kujawskiego. Ten, aby umocnić swoją pozycję, zawarł sojusz z [[Lew Halicki|Lwem Daniłowicem]] zwrócony przeciwko dotychczasowym kandydatom do krakowskiego tronu. W zamian za pomoc wojskową przeciw Piastom mazowieckim książę halicki miał otrzymać ziemię lubelską. Potwierdzeniem układu między Łokietkiem a Lwem halickim miał być ślub siostry Piasta kujawskiego z synem Romanowicza.

Według drugiego poglądu<ref>D. Dąbrowski, ''Rodowód Romanowiczów książąt halicko-wołyńskich'', Poznań – Wrocław 2002, s. 206–217.</ref>, zbliżonego do pierwszego, związek Piastówny z Rurykowiczem został zawarty między wrześniem [[1289]] a [[23 czerwca]] [[1290]]. Powodem małżeństwa było stworzenie sojuszu kujawsko-rusko-czeskiego skierowanego przeciwko [[książęta wrocławscy|księciu wrocławskiemu]] Henrykowi IV Prawemu, który po śmierci [[Leszek Czarny|Leszka Czarnego]] w [[1288]] został [[książęta krakowscy|księciem krakowskim]]. Zamiarem sprzymierzonych było usunięcie wrocławskiego Piasta z krakowskiego tronu. Celem Władysława Łokietka było opanowanie [[Małopolska|Małopolski]], która u schyłku [[XIII wiek|XIII w.]] odgrywała dominującą rolę w działaniach książąt piastowskich. [[władcy Czech|Król Czech]] [[Wacław II]] nie chciał dopuścić do wzrostu potęgi księcia wrocławskiego, będącego w antyczeskim sojuszu z królem Węgier [[Władysław IV Kumańczyk|Władysławem IV]] i czeskim możnowładcą [[Zawisza z Falkenštejnu|Zawiszą z Falkenštejnu]]. Natomiast Lew halicki, sąsiadując od zachodu z Małopolską, a od południa z [[Węgry|Węgrami]], obawiał się potencjalnego porozumienia antyruskiego. Zgodnie z tą hipotezą ślub Eufemii i Jerzego poprzedziły: zjazd w [[Opawa|Opawie]] z [[15 sierpnia]] 1289, na którym Łokietek, Lew i Wacław II podpisali układ o wzajemnej pomocy, a także zajęcie [[Kraków|Krakowa]] przez Henryka IV Prawego, co miało miejsce [[24 sierpnia]] 1289. Termin końcowy zawarcia małżeństwa między Kazimierzówną a Jerzym wyznacza według tego poglądu śmierć księcia wrocławskiego.

Książęta ruscy okazali się dla Łokietka cennymi sojusznikami. Posiłkowali go w latach [[1300]] i [[1302]] w trakcie walk z Wacławem II czeskim.

Na podstawie analizy przekazu Długosza dzienną datę narodzin męża Eufemii historycy kładą na [[21 kwietnia|21]], [[23 kwietnia|23]] lub [[24 kwietnia]]<ref group="uwaga">Długosz podał, że Jerzy zmarł w dniu swoich urodzin, 21 kwietnia, w święto swojego patrona. Jednakże w Polsce dzień św. Jerzego obchodzono 24 kwietnia, a na Rusi dzień wcześniej. Zob. O. Balzer, ''Genealogia Piastów'', Kraków 1895, s. 348.</ref>, natomiast datę roczną różni badacze określają na lata od [[1247]] do [[1259]]<ref group="uwaga">O. Balzer, ''Genealogia Piastów'', Kraków 1895, s. 351, kładł narodziny Jerzego na 24 kwietnia między [[1251]] a 1259; K. Jasiński, ''Rodowód Piastów małopolskich i kujawskich'', Poznań – Wrocław 2001, s. 135, opowiedział się za początkiem lat 50. XIII w.; D. Dąbrowski, ''Rodowód Romanowiczów książąt halicko-wołyńskich'', Poznań – Wrocław 2002, s. 197–203, twierdził, że Jerzy urodził się między 1247 a [[1254]], najprawdopodobniej 23 kwietnia 1254. Historyk ten przypuścił, iż autor dzieła ruskiego, z którego korzystał Długosz, napisał, że Lwowic zmarł 21 kwietnia, niedługo przed świętem swego patrona, na które przypadały jego urodziny, natomiast polski kronikarz dokonał błędnego tłumaczenia.</ref>. Jerzy pochodził z małżeństwa księcia halickiego Lwa I z [[Konstancja węgierska (zm. po 1287)|Konstancją]], córką [[władcy Węgier|króla Węgier]] [[Bela IV|Beli IV]]. Przed poślubieniem Eufemii był żonaty z nieznaną z imienia córką księcia twerskiego Jarosława Jarosławica. Po śmierci ojca objął panowanie w [[Księstwo Halicko-Włodzimierskie|księstwie halicko-włodzimierskim]]. Zmarł 21, 23 lub 24 kwietnia [[1308]]<ref group="uwaga">O. Balzer, ''Genealogia Piastów'', Kraków 1895, s. 351, opowiedział się za datą 24 kwietnia 1308; K. Jasiński, ''Rodowód Piastów małopolskich i kujawskich'', Poznań – Wrocław 2001, s. 134, przyp. 731, przyjął datę 23 kwietnia 1308; D. Dąbrowski, ''Rodowód Romanowiczów książąt wołyńskich'', Poznań – Wrocław 2002, s. 204, twierdził, że Jerzy zmarł 21 kwietnia 1308.</ref>.

Ze związku Eufemii i Jerzego narodziło się troje bądź czworo dzieci: [[Lew II|Lew]], [[Andrzej II Halicki|Andrzej]], [[Maria Halicka|Maria]] i być może [[Anastazja Halicka|Anastazja]]<ref group="uwaga">K. Jasiński, ''Rodowód Piastów małopolskich i kujawskich'', Poznań – Wrocław 2001, s. 134, wymienił Lwa, Andrzeja i Marię. D. Dąbrowski, ''Rodowód Romanowiczów książąt wołyńskich'', Poznań – Wrocław 2002, s. 217, uwzględnił jeszcze Anastazję.</ref>. Synowie byli ostatnimi książętami halicko-włodzimierskimi z dynastii Rurykowiczów. Maria poślubiła [[Trojden I|Trojdena]], syna [[książęta mazowieccy|księcia mazowieckiego]] [[Bolesław II mazowiecki|Bolesława II]], z małżeństwa z którym pochodził m.in. [[Bolesław Jerzy II|Bolesław]], po śmierci wujów osadzony przez Władysława Łokietka na tronie halicko-włodzimierskim. Natomiast Anastazja wyszła za mąż za księcia twerskiego [[Aleksander Twerski|Aleksandra Michałowica]], z którym miała m.in. córkę [[Julianna twerska|Juliannę]], matkę [[władcy Litwy|wielkiego księcia Litwy]] i [[władcy Polski|króla Polski]] [[Władysław II Jagiełło|Władysława Jagiełły]].

Według przekazu Jana Długosza Eufemia zmarła [[18 marca]] [[1308]], nieco ponad miesiąc przed swym mężem. Miejsce jej [[pogrzeb|pochówku]] nie jest znane.

{{PrzypisyUwagi|2}}