Wikipedia

Wysiedlenie Tatarów krymskich w 1944 roku: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
TXiKiBoT (dyskusja | edycje)
357 468 edycji
rozbudowa
Linia 1:
[[Plik:Kok Bayraq.PNG|right|150px]]
'''Wysiedlenie Tatarów krymskich w 1944 roku''' ({{lang2|crh|Sürgünlik}}, wygnanie) – wielka sowiecka akcja deportacyjna, zorganizowana w maju [[1944]] na [[Krym]]ie. Miała być zbiorową karą zadla rzekomąnarodu za współpracę [[Tatarzy|Tatarów]] z Niemcami, jaka zdaniem władz sowieckich miała miejsce w czasie II wojny światowej. W czasie akcji wysiedlono z Krymu około 300 tysięcy osób, w tym około 200 tysięcy Tatarów.
 
'''Tło historyczne'''
== Plan i przygotowania ==▼
Po ostatecznym zajęciu pod koniec 1920 r. Krymu przez armię bolszewicką doszło do masowych mordów dokonywanych przez komunistów, które w części objęły także ludność tatarską, zwłaszcza działaczy niepodległościowych. Następnie od XI 1921 do czerwca 1922 Krym dotkneła klęska głodu, w dużym stopniu sprokurowana przez politykę władz bolszewickich, jako część szerszej klęski głodu obejmującej znaczną część Ukrainy i część Rosji. Na terenie Krymu zmarło z głodu około 100 tys. osób, 50 tys. ludzi opuściło półwysep szukając pożywienia, co łącznie oznaczało ubytek 21 % mieszkańców tego rejonu. Klęska ta dotknęła wszystkie grupy etniczne, ale największe straty były w rejonach ze szczególnie liczną ludnością tatarską. W okresie 1931-1933 miała miejsce następna śmiertelna klęska głodowa, kolektywizacja (1929-1930), połączona z rozprawieniem się z duchowieństwem muzułmańskim oraz z rusyfikacją kultury tatarskiej (m.in. narzucenie cyrylicy językowi tatarskiemu). Później w latach 1937-1938 przeprowadzono dużą akcję przeciwko dotychczasowej elicie komunistów m.in. tatarskich, a także inteligencji tatarskiej. W sumie wydarzenia te, po 1922, doprowadziły do śmierci kolejnych 40 tys. Tatarów. Niezależnie od tego, od 1924 trwały zaawansowane przygotowania zmierzające do wyodrębnienia z Tatarskiej ASSR północnej części półwyspu, gdzie planowano założyć Krymską Republikę Żydowską. Do republiki tej zamierzano przesiedlić znaczną ilość (2,8 mln) Żydów z reszty ZSRR. Plany te, podobnie jak pierwsze grupy osadników żydowskich, wzbudziły znaczne zaniepokojenie wśród władz tatarskich, a od 1926 (ujawnienia tych planów) także ludności tatarskiej. W następnych latach, do 1934 (gdy zaniechano koncepcji republiki zydowskiej na Krymie) szybko przyrastała ilość żydowskich osad i kołchozów, co generowało konflikty z Tatarami, zmagającymi się z niedostatkiem ziemi.
[[17 Armia (III Rzesza)|17 Armia niemiecka]], broniąca Krymu pod dowództwem gen. [[Erwin Jaenecke|Erwina Jaenecke]], a od [[3 maja]] gen. [[Karl Allmendiger|Karla Allmendigera]], odcięta wycofywała się z Krymu do [[12 maja]] 1944.
 
Całość tych wydarzeń spowodowała, że w momencie ataku Niemiec na ZSRR w 1941 i później w czasie ofensywy niemieckiej i okupacji niemieckiej Krymu, ludnośc tatarska generalnie nie odnosiła się wrogo do antybolszewickiej retoryki niemieckich władz, a część Tatarów widziała we współpracy z Niemcami okazję do ustanowienia niepodległości i zmiany systemu politycznego. Opcję te wspierały niektóre grupy emigrantów tatarskich, którzy opuścili ojczyznę po rewolucji październikowej, a po zajęciu Krymu przez armie niemiecką i rumuńską powrócili. W konsekwencji władze niemeickie utworzorzyły z ochotników tatarskich bataliony samoobrony, które ochraniały wsie tatarskie przed rekwizycjami i atakami partyzantki sowieckiej, ale prowadziły także akcje ofensywne przeciw tym partyzantom i wspierającej ich ludności cywilnej. Część ochotników wstąpiła także do Wehrmachtu (do 11 Armii). W 1944 z ewakuowanych z Krymu żołnierzy tatarskich utworzono górską brygadę Waffen SS (dwa bataliony). W sumie w oddziałach militarnych kontrolowanych przez Niemcy służyło 10-20 tysięcy osób (większość z nich w samoobronie). Tatarzy wchodzili też w skład lokalnej administracji, mieli także szereg przywilejów w zakresie edukacji, kultury (szkoły, wydawnictwa) i wolności religijnej. Z drugiej strony w Armii Czerwonej służyło ponad 50 tys. Tatarów krymskich, Tatarzy byli też licznie reprezentowani w partyzancce (na południu Krymu około 30% partyzantów było Tatarami). Pomimo tego jeszcze przed odbiciem Krymu przez Armię Czerwoną władze sowieckie uznały ludność tatarską Krymu za kolaborującą nz okupantem. Dlatego w momencie zajmowania Krymu przez wojska bolszewickie Tatarzy zostali poddani intensywnym prześladowaniom, przede wszystkim masowym gwałtom i doraźnym egzekucjom, połaczonymi z rabunkiem majątku. Sytuacja ta trwała około dwóch tygodni.
Już [[13 kwietnia]] 1944 Ludowy Komisarz Spraw Wewnętrznych ZSRR [[Ławrientij Beria]] wydał rozkaz o ''oczyszczaniu Krymu z elementów antysowieckich''.
 
▲== Plan i przygotowania ==
[[17 Armia (III Rzesza)|17 Armia niemiecka]], broniąca Krymu pod dowództwem gen. [[Erwin Jaenecke|Erwina Jaenecke]], a od [[3 maja]] gen. [[Karl Allmendiger|Karla Allmendigera]] wycofywała się z Krymu do [[12 maja]] 1944. Już [[13 kwietnia]] 1944 Ludowy Komisarz Spraw Wewnętrznych ZSRR [[Ławrientij Beria]] wydał rozkaz o ''oczyszczaniu Krymu z elementów antysowieckich'', jednak bez wymieniania Tatarów. [[10 maja]] Beria przesłał [[Józef Stalin|Józefowi Stalinowi]] gotowy plan wysiedlenia ludności tatarskiej z półwyspu, uzasadniając swoją propozycję zdradzieckimi według niego działaniami Tatarów przeciw władzy radzieckiej i zagrożeniami wynikającymi z dalszego ich przebywania na przygranicznym obszarze [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]]. Proponował przesiedlenie ich do [[Uzbecka Socjalistyczna Republika Radziecka|Uzbeckiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej]] i wykorzystanie w rolnictwie (w kołchozach i sowchozach), w przemyśle i w transporcie. Przewidywał rozpoczęcie operacji 20-[[21 maja]] i zakończenie jej do 1 lipca. Beria przygotował też projekt postanowienia [[Państwowy Komitet Obrony|Państwowego Komitetu Obrony]] ''"O krymskich Tatarach"''.
 
[[11 maja]] 1944 Państwowy Komitet Obrony podjął decyzję o przesiedleniu Tatarów krymskich do Uzbekistanu (decyzję podpisał Stalin), a [[21 maja]] uzupełnił ją, postanawiając przesiedlić ich także do [[Maryjska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka|Maryjskiej Autonomicznej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej]] oraz do obwodów [[Obwód niżnonowogrodzki|gorkowskiego]], [[obwód iwanowski|iwanowskiego]], [[obwód kostromski|kostromskiego]], mołotowskiego i [[Obwód swierdłowski|swierdłowskiego]]. W postanowieniu wskazywano również, że wielu Tatarów krymskich dopuściło się w czasie wojny zdrady ojczyzny, zdezerterowało z wojska i przeszło na stronę wroga, wstępując do ochotniczych oddziałów walczących z [[Armia Czerwona|Armią Czerwoną]] i biorących udział w niemieckich działaniach represyjnych, odznaczając się w zwalczaniu partyzantów i przyczyniając się do masowego wyniszczania obywateli radzieckich. Dalej zarzucono Tatarom aktywną współpracę z okupantami poprzez udział w tatarskich komitetach narodowych, prowadzenie działań szpiegowskich i dywersyjnych na tyłach armii radzieckiej, a także prześladowanie ludności nietatarskiej oraz dążenie do oderwania Krymu od ZSRR.
 
== Wysiedlenia ==
Operacja wysiedlania była kierowana bezpośrednio przez [[Bogdan Kobułow|Bogdana Kobułowa]] i [[Iwan Sierow|Iwana Sierowa]], rozpoczęła się o świcie [[18 maja]] 1944, gdy przeprowadzono masowe zatrzymanie całej ludnosci tatarskiej Krymu (głównie dzieci i kobiet, gdyż dorośli mężczyźni byli na froncie) i trwała do [[20 maja]], gdy zakończono wyprawiania transportów. W następnych tygodniach (do sierpnia) wyłapywano osoby, które uniknęły zatrzymania w czasie głównej akcji.
 
CechowałaAkcję jącechowała niezwykła brutalność. Wywiezieniu towarzyszyła konkwiskata całego mienia nieruchomego i większości ruchomego. Według zarządzenia Stalina z 11 V 1944 każda rodzina mogła wziąć ze sobą 500 kg bagażu, jednak jak wynika z relacji wysiedlanych w praktyce bagażu albo w ogóle nie pozwalano brać, albo tylko podręczny. Deportowanym pozostawiano tylko od kilku minut do pół godziny na przygotowanie się do wyjazdu, zabraniano zabierania pieniędzy, odzieży, a nawet żywności. Operacja odbywała się w szybkim tempie. Już do godz. 20 pierwszego dnia operacji załadowano do bydlęcych wagonów 90 tys. osób. Do południa następnego dnia odprawiono 44 transporty wiozące prawie 119,5 tys. przesiedleńców, a wieczorem meldowano Berii o załadowaniu 165,5 tys. osób, z których 136,5 tys. zdołano wysłać do miejsc przymusowego osiedlenia.
 
Według końcowego meldunku Kobułowa i Sierowa operacja została zakończona 20 maja o godz. 16. Wysiedlono 180 014 osób, które 67 transportów powiozło do rejonów osiedlenia. Ponadto 6 tys. Tatarów w wieku poborowym zostało zmobilizowanych i skierowanych do [[Guriew]]a, [[Rybińsk]]a i [[Kujbyszew]]a do dyspozycji wojskowych przedsiębiorstw naftowych. Dalsze 5 tys. Tatarów wysłano do dyspozycji trustu węglowego "Moskowugoł". W sumie więc z Krymskiej ASRR wywieziono ponadokoło 191190 tys. osób narodowości tatarskiej (dane NKWD i władz administracyjnych, akceptowane też przez wielu badaczy; choć istnieją wyższe szacunki). W akcji tej wywieziono też parę tysięcy Tatarów pochodzących z innych rejonów ZSRR, ale obecnych w danym momencie na półwyspie. Deportowano również 396 Niemców, 21 Austriaków, 32 Rumunów, 7 Finów. Akcją wysiedleńczą objęto także tych Tatarów, którzy zasłużyli się w radzieckiej partyzantce i w podziemiu komunistycznym, którzy pełnili funkcje partyjne i zajmowali stanowiska państwowe. Wraz z końcem wojny zastosowano ją także wobec służących w Armii Czerwonej oficerów i żołnierzy narodowości tatarskiej.
 
Parę tygodni później wysiedlono 50 tysięcy Niemców krymskich, a potem zamieszkujących Krym Ormian, Greków, Bułgarów, Turków, Kurdów, Persów i Romów. Ogółem podczas wojny i po jej zakończeniu Krym opuściło przymusowo 300 tysięcy mieszkańców, z czego 200 tysięcy stanowili Tatarzy.
Linia 22 ⟶ 23:
W związku z operacją miały miejsce zbrodnie na ludności. Najgłośniejszą z nich, ale prawdopodobnie nie jedyną, stały się wydarzenia w rejonie Arabatu. Ludność kilku wsi tatarskich została tam z niewiadomych przyczyn pominięta w toku operacji deportacyjnej. Kobułow miał się o tym dowiedzieć dopiero 19 lipca 1944 r., podczas bankietu wydanego na cześć funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa odznaczonych za "zasługi" w toku deportacji z Krymu. Ponieważ najwyższe czynniki radzieckie powiadomiono już o pomyślnym zakończeniu akcji, Kobułow polecił swym podwładnym błyskawicznie "załatwić" problem. Osady tatarskie zostały otoczone przez żołnierzy NKWD, a ich mieszkańcy załadowani na łodzie i wywiezieni na najgłębszą część [[Morze Azowskie|Morza Azowskiego]]. Tam łodzie zatopiono, a żołnierze z bronią maszynową czuwali, by nikt nie uszedł z życiem.
 
 
Akcją wysiedleńczą objęto także tych, którzy zasłużyli się w radzieckiej partyzantce i w podziemiu komunistycznym, którzy pełnili funkcje partyjne i zajmowali stanowiska państwowe. Wraz z końcem wojny zastosowano ją także wobec służących w Armii Czerwonej oficerów i żołnierzy narodowości tatarskiej.
 
Śmiertelność podczas transportu i pierwszych dwóch lat osiedlenia w nowym miejscu wyniosła sumarycznie 40-50%.
Linia 136 ⟶ 137:
== Literatura ==
* [[Selim Chazbijewicz]] – "Tatarzy krymscy. Walka o naród i wolną ojczyznę", Poznań-Września 2001, ISBN 83-916144-1-7
* [[Selim Chazbijewicz]], 2001: ''Awdet czyli Powrót: walka polityczna Tatarów krymskich o zachowanie tożsamości narodowej i niepodległość państwa po II wojnie światowej''. Wyd. Uniw. Warmińsko-Mazurskiego, ISBN 8372990972).
 
[[Kategoria:Historia Krymu]]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Wysiedlenie_Tatarów_krymskich_w_1944_roku”