Wikipedia

Giedymin: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja nieprzejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Nie podano opisu zmian
-rodovid (spam), WP:SK, drobne redakcyjne
Linia 1:
[[Image:Gedimin grav xvii.jpg|thumb|Wielki książę litewski Giedymin]]▼
 
{{disambigR|władcy litewskiego|[[Giedymin (imię)|imię Giedymin]]}}
▲[[ImagePlik:Gedimin grav xvii.jpg|thumb|Wielki książę litewski Giedymin]]
{| align=right
'''Giedymin''', także ('''Gedymin'''), ([[język litewski|lit.]] ''Gediminas''), (ur. okołook. [[1275]]<ref>J. Tęgowski, ''Pierwsze pokolenia Giedyminowiczów'', Poznań – Wrocław 1999, s. 15.</ref>, zm. w grudniu [[1341]] pod Wieloną nad [[NiemenWielona|NiemnemWieloną]]) -– [[władcy Litwy|wielki książę [[Litwa|litewski]] panujący w latach [[1316]]-[[1341]]1316–1341, założyciel dynastii [[Giedyminowicze|Giedyminowiczów]], dziad [[Władysław II Jagiełło|Jagiełły]].▼
|colspan="2"|
|}
 
Pochodzenie Giedymina budzi pewne wątpliwości w literaturze. Zazwyczaj uchodzi za syna [[Butywid|Butywida (Pukuwera)]]<ref>Np. M. Duczmal, ''Jagiellonowie'', s. 14-15.</ref>. Litewski historyk Edvarda Gudavičius zwraca uwagę na fakt, że pod koniec XIII wieku Litwą rządziły pary władców (np. Budikid i Budiwid); z tego powodu nie wyklucza się, że Giedymin mógł być bratankiem, a nie synem Pukuwera.▼
{{Rodovid|116523}}
 
Giedymin objął władzę po śmierci swego brata, [[Witenes]]a. Przez cały okres swego panowania zmagał się z naporem ze strony [[zakon krzyżacki|państwa krzyżackiego]]. Jednocześnie, wykorzystując kryzys [[Złota Orda|Złotej Ordy]], zdołał połączyć pod swym panowaniem bardzo duże obszary na południowy wschód od Litwy, powiększając tym samym dwukrotnie obszar swego państwa. ▼
 
Około [[1318]] (poprzez małżeństwo syna Olgierda) opanował [[Witebsk]], w następnych latach także [[Pińsk]], [[Wołyń]], [[Podlasie]] (przez małżeństwo syna [[Lubart]]a) i w [[1331]] [[Kijów]], którym zarządzał brat Giedymina, Fiodor{{fakt|data=2010-05}} (kwestią sporną pozostaje ewentualna zależność Fiodora od [[Złota Orda|Złotej Ordy]]). Władztwo Giedymina ciągnęło się na wschód aż do ziemi [[smoleńsk]]iej. ▼
▲'''Giedymin''' ('''Gedymin'''), ([[język litewski|lit.]] ''Gediminas''), (ur. około [[1275]]<ref>J. Tęgowski, ''Pierwsze pokolenia Giedyminowiczów'', Poznań – Wrocław 1999, s. 15.</ref>, zm. w grudniu [[1341]] pod Wieloną nad [[Niemen|Niemnem]]) - wielki książę [[Litwa|litewski]] panujący w latach [[1316]]-[[1341]], założyciel dynastii [[Giedyminowicze|Giedyminowiczów]], dziad [[Władysław II Jagiełło|Jagiełły]].
 
▲Pochodzenie Giedymina budzi pewne wątpliwości w literaturze. Zazwyczaj uchodzi za syna [[Butywid|Butywida (Pukuwera)]]<ref>Np. M. Duczmal, ''Jagiellonowie'', s. 14-15.</ref>. Litewski historyk Edvarda Gudavičius zwraca uwagę na fakt, że pod koniec XIII wieku Litwą rządziły pary władców (np. Budikid i Budiwid); z tego powodu nie wyklucza się, że Giedymin mógł być bratankiem, a nie synem Pukuwera.
 
▲Giedymin objął władzę po śmierci swego brata, [[Witenes]]a. Przez cały okres swego panowania zmagał się z naporem ze strony [[zakon krzyżacki|państwa krzyżackiego]]. Jednocześnie, wykorzystując kryzys [[Złota Orda|Złotej Ordy]], zdołał połączyć pod swym panowaniem bardzo duże obszary na południowy wschód od Litwy, powiększając tym samym dwukrotnie obszar swego państwa.
 
Utrzymywał poprawne kontakty z [[Ryga|Rygą]] (przede wszystkim handlowe), z [[Polska|Polską]] (jego córka, [[Aldona Anna Giedyminówna|Aldona]], poślubiła następcę polskiego tronu -– [[Kazimierz III Wielki|Kazimierza]], później zwanego Wielkim) i z papiestwem, któremu parokrotnie obiecywał przyjęcie [[chrzest|chrztu]]. Podjął także uwieńczone powodzeniem zabiegi o utworzenie odrębnej, [[prawosławie|prawosławnej]] metropolii litewskiej.▼
▲Około [[1318]] (poprzez małżeństwo syna Olgierda) opanował [[Witebsk]], w następnych latach także [[Pińsk]], [[Wołyń]], [[Podlasie]] (przez małżeństwo syna [[Lubart]]a) i w [[1331]] [[Kijów]], którym zarządzał brat Giedymina, Fiodor{{fakt|data=2010-05}} (kwestią sporną pozostaje ewentualna zależność Fiodora od [[Złota Orda|Złotej Ordy]]). Władztwo Giedymina ciągnęło się na wschód aż do ziemi [[smoleńsk]]iej.
 
Giedymin często jest określany twórcą mocarstwowej potęgi Litwy. Jego podboje miały ogromny wpływ na historię ziem mało- i [[Białoruś|białoruskich]], jak i na państwo litewskie, którego znaczna część elit uległa szybkiemu zruszczeniu. ▼
▲Utrzymywał poprawne kontakty z [[Ryga|Rygą]] (przede wszystkim handlowe), z [[Polska|Polską]] (jego córka, [[Aldona Anna Giedyminówna|Aldona]], poślubiła następcę polskiego tronu - [[Kazimierz III Wielki|Kazimierza]], później zwanego Wielkim) i z papiestwem, któremu parokrotnie obiecywał przyjęcie [[chrzest|chrztu]]. Podjął także uwieńczone powodzeniem zabiegi o utworzenie odrębnej, [[prawosławie|prawosławnej]] metropolii litewskiej.
▲Giedymin często jest określany twórcą mocarstwowej potęgi Litwy. Jego podboje miały ogromny wpływ na historię ziem mało- i [[Białoruś|białoruskich]], jak i na państwo litewskie, którego znaczna część elit uległa szybkiemu zruszczeniu.
 
Wraz ze śmiercią Giedymina państwo litewskie uległo podziałowi między siedmiu synów księcia: [[Monwid]]a, [[Kiejstut]]a, [[Olgierd Giedyminowic|Olgierda]], [[Narymunt]]a, [[Koriat Michał Giedyminowicz|Koriata]], [[Lubart]]a i [[Jawnuta|Jawnutę]] (którego wyznaczył jako władcę [[Wilno|Wilna]] i swojego następcę).
Linia 26 ⟶ 18:
Na temat małżeństwa Giedymina nie zachowało się zbyt wiele informacji. ''[[Kronika Bychowca]]'' z XVI wieku podaje, że jego żoną była Jewna. Obecnie w literaturze historycznej uchodzi ona za jedyną żonę tego księcia i matkę jego wszystkich dzieci<ref>J. Tęgowski, ''Pierwsze pokolenia Giedyminowiczów''.</ref>.
 
Giedymin miał ośmiu synów i sześć córek. Kolejność dzieci -– zwłaszcza synów -– pozostaje dyskusyjna.
 
Synami Giedymina byli:
* [[Narymunt]] (ok. [[1300]] -– [[2 lutego]] [[1348]]), książę [[pińsk]]i, [[połock]]i i [[Nowogródek|nowogródzki]]
* [[Witold Giedyminowic|Witold]] (ok. [[1303]] -– [[1336]]), książę [[Troki|trocki]],
* [[Olgierd Giedyminowicz|Olgierd]] (ok. [[1304]], zm. [[1377]]), wielki książę Litwy od [[1345]],
* [[Koriat Michał Giedyminowicz|Koriat (Michał)]] (ok. [[1306]] -– ok. [[1365]]), książę [[Nowogródek|nowogródzki]],
* [[Jawnuta]] (ok. [[1306]]/[[1309]] -– po [[1366]]), wielki książę Litwy [[1341]]-[[1344]], książę [[zasław]]ski [[1346]]-[[1366]],
* [[Kiejstut (książę trocki)|Kiejstut]] (Kestutis) (ok. [[1308]]/[[1310]] -– [[15 sierpnia]] [[1382]]), książę [[Troki|trocki]], wielki książę litewski [[1381]] -– [[1382]],
* [[Lubart]] (Lubko, Lubartas, Dymitr; ok. [[1312]]/[[1315]] -– [[1384]]), książę [[połock]]i, [[Włodzimierz Wołyński|włodzimierski]], [[łuck]]i od [[1340]], [[wołyń]]ski [[1340]] -– [[1349]], [[1350]] -– [[1366]], [[1371]] -– [[1383]], [[Księstwo Halickie|książę halicki]] [[1340]] -– [[1349]].
* [[Monwid]] (ok. [[1313]]/[[1315]] -– [[1348]]), książę [[Kiernów|kiernowski]] i [[słonim]]ski.
 
Córkami Giedymina były:
* [[Elżbieta Giedyminówna|Elżbieta]] (ok. [[1302]] -– [[1364]]), od [[1316]] roku żona Wacława, księcia płockiego,
* [[Maria Giedyminówna|Maria]] (ok. [[1304]]/[[1307]] -– [[1349]]), od [[1320]] roku żona Dymitra Groźnookiego, wielkiego księcia twerskiego,
* [[Aldona Anna Giedyminówna|Aldona Anna]] (ok. [[1311]]/[[1313]] -– [[25 maja]] [[1339]]), od [[1325]] żona [[Kazimierz III Wielki|Kazimierza III Wielkiego]],
* NN (Eufemia?) (ok. [[1314]]/[[1317]] -– [[styczeń]]/[[luty]] [[1341]]) -– od [[1331]] żona [[Bolesław Jerzy II|Bolesława Jerzego II]],
* NN (Helena?) (ok. [[1315]]/[[1319]] -– zap. po [[23 czerwca]] [[1339]]), żona Andrzeja Kozielskiego,
* [[Augusta Anastazja]] (ok. [[1316]]/[[1321]] -– [[11 marca]] [[1345]]), żona [[Siemion Dumny|Siemiona Dumnego]], wielkiego księcia moskiewskiego.
 
== Zobacz też ==
* [[Order Wielkiego Księcia Giedymina]]
* [[Skirmuntowicze]]
* [[Giedyminowicze]]
** [[Jagiellonowie]]
** [[Koriatowicze]]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Giedymin”