Krążownik pomocniczy: Różnice pomiędzy wersjami

Mimo nazwy, krążowniki pomocnicze nie zaliczały się do klasy [[krążownik]]ów i nie miały z nimi pod względem konstrukcji nic wspólnego, z wyjątkiem wielkości i uzbrojenia (porównywalnego z mniejszymi [[krążownik lekki|krążownikami lekkimi]]). Zostały tak nazwane z uwagi na wypełnianie tradycyjnie rozumianych zadań "krążowniczych" w postaci odbywania dalekich rejsów patrolowych, w celu ochrony lub zwalczania komunikacji morskiej, od których rejsów (ang. ''cruise'') wzięła się [[etymologia]] całej klasy krążowników. Nie były one [[opancerzenie okrętu|opancerzone]], a z uwagi na użycie do ich przebudowy statków cywilnych, charakteryzowały się znacznie mniejszą odpornością na uszkodzenia, zwłaszcza wybuchy podwodne i pożary, od specjalnie budowanych okrętów. Stosowano jedynie doraźne ulepszenia zwiększające niezatapialność, typu wypełnienia ładowni pustymi beczkami lub [[korek|korkiem]].

Z zasięgiem powiązany jest jeszcze inny parametr mający duży wpływ na siłę bojową krążowników pomocniczych, a mianowicie '''[[autonomiczność]]''', czyli zdolność do długotrwałego działania bez uzupełniania zapasów. Ten parametr był wysoki, liczba dni jakie te okręty potrafiły spędzać bez uzupełniania zapasów była bardzo duża, nawet jak na standardy przyjęte dla "regularnych" okrętów. Przeciętnie krążownik pomocniczy w rejsie korsarskim potrafił "wytrzymać" bez dopływu zapasów z zewnątrz, w skrajnych wypadkach, około miesiąca. Najdłuższe rejsy bojowe krążownikówniemieckich rajderów, przy uzupełnianiu zaopatrzenia na morzu, trwały doponad 916 miesięcy. Oprócz załogi, korsarskie okręty tej klasy musiały jeszcze pomieścić jeńców z zatopionych statków. Z kolei krążowniki pomocnicze przebudowane ze statków pasażerskich często służyły także jako transportowce wojska.

Jednymi z pierwszych okrętów, odpowiadającymi charakterystyką i zastosowaniem krążownikom pomocniczym, były okręty przebudowane ze statków handlowych, używane podczas [[wojna secesyjna|wojny secesyjnej]] w Ameryce Północnej ([[1861]]-[[1865]]) przez [[Skonfederowane Stany Ameryki|konfederatów]] do zwalczania żeglugi [[Unia (USA)|Unii]]. Mimo że były one określane w języku angielskim wprost jako [[krążownik]]i (''Cruiser''), niemniej w tym okresie klasa krążowników jeszcze nie istniała i oznaczało to jedynie ich rolę. Z uwagi na przystosowanie jednostek cywilnych, konfederackie krążowniki można uznać za [[protoplasta|protoplastów]] krążowników pomocniczych. W tym okresie jednak różnice konstrukcyjne między statkami a okrętami, nie były jeszcze znaczne. Najbardziej znanymi z nich były [[CSS Sumter]] i [[CSS Alabama]] - okręty o napędzie żaglowo-[[napęd parowyparowiec|parowym]], uzbrojone w 5 i 8 dział.

Krążowniki pomocnicze były następnie używane przez Rosję podczas [[wojna rosyjsko-japońska|wojny rosyjsko-japońskiej]] ([[1904]]-[[1905]]), lecz bez większych efektów<ref>Jan Gozdawa-Gołębiowski: ''Od wojny krymskiej do bałkańskiej'', Gdańsk 1985, ISBN 83-215-3259-4, s.393</ref>.

Duże zaangażowanie krążowników pomocniczych miało miejsce podczas [[I wojna światowa|I wojny światowej]]. Niemcy używali wówczas do działań [[rajder]]skich 16 okrętów tego typu, rozmaitych rozmiarów i typu, od małego transportowca "Meteor" (wyporność 3640 t) do [[Transatlantyk (statek)|transatlantyków]] "Kaiser Wilhelm der Große" i "Kronprinz Wilhelm" (24 300 t), włącznie z żaglową [[fregata (żaglowiec)|fregatą]] "[[SMS Seeadler|Seeadler]]". Jedynie kilka z nich odniosło większe sukcesy. Wielka Brytania z kolei używała krążowników pomocniczych do ochrony własnych linii żeglugowych. Ciekawszymi epizodami było m.in. [[Bitwa pod Trindade|zatopienie]] niemieckiego krążownika pomocniczego "[[SMS Cap Trafalgar|Cap Trafalgar]]" przez brytyjski "[[RMS Carmania (1905)|Carmania]]", 14 września 1914 oraz walka między niemieckim krążownikiem pomocniczym [[SMS Greif|"Greif"]] i brytyjskim [[HMS Alcantra|"Alcantra"]] 29 lutego 1916, zakończona zatopieniem obu okrętów<ref>Wojciech Holicki: ''Pech kajzerowskiego "Gryfa"'', w: Morze, Statki i Okręty nr 2/1010, s. 64-67</ref>.

Brytyjski krążownik pomocniczy [[HMS Jervis Bay|"Jervis Bay"]], uzbrojony w 5 dział kalibru 152 mm, był w stanie przez pewien czas odciągać niemiecki [[pancernik kieszonkowy|"pancernik "kieszonkowy"]] "[[Admiral Scheer]]" od ochranianego konwoju, angażując go w walce. Został zatopiony, lecz dzięki jego poświęceniu, znikoma część statków konwoju została zatopiona. Szczególnie ciekawa była służba niemieckiego rajdera [[HSK Thor|"Thor"]], który aż trzykrotnie walczył z brytyjskimi krążownikami pomocniczymi, z czego dwa pojedynki zostały zakończone uszkodzeniem okrętów brytyjskich, a trzeci zatopieniem brytyjskiego HMS "Voltaire". O wrażliwości krążowników pomocniczych na uszkodzenia, podobnej, jak zwykłych statków, świadczy jednak fakt, że niemiecki krążownik pomocniczy [[HSK Stier|"Stier"]] został zatopiony w pojedynku ze słabo uzbrojonym statkiem [[SS Stephen Hopkins|SS "Stephen Hopkins"]], który również zatonął<ref>Rafał M. Kaczmarek: Gdy statek był górą nad okrętem... Przerwana kariera Stiera, w: Morze, Statki i Okręty, nr specjalny 4 (2/2009), s.6-10</ref>.

Krążowników pomocniczych używały też inne państwa, przede wszystkim Japonia, Włochy i Francja, lecz na mniejszą skalę. Japońskie próby wykorzystywania krążowników pomocniczych do działań rajderskich zakończyły się po starciu okrętów "Aikoku Maru" i "Hokoku Maru" z alianckim słabo uzbrojonym trałowcem HMIS "Bengal" i statkiem "Ondina" 11 listopada 1942, którego efektem było zatopienie "Hokoku Maru" po trafieniu w jego wyrzutnię torped. Znanym epizodem było też zatopienie włoskiego rajdera "Ramb I" przez krążownik HMNZS "Leander" 27 lutego 1941.