Metamorfozy: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
GrouchoBot (dyskusja | edycje) m robot dodaje: fa:متامورفیوس |
→Motyw przemiany w kulturze: red., fonts |
||
Linia 24:
Znaczna część metamorfoz – mitów w postaci niemal niezmienionej, pojawia się w okresach powielających programowo znane tematy mitologiczne (klasycyzm i odwołania neoklasycyzujące), realizowana jest też w literaturze staropolskiej (np. S. Twardowskiego – "Dafnis w drzewo bobkowe przemieniła się", 1638).
Obok nurtu klasycznego coraz częściej dochodzi do głosu nurt drugi – wyprowadzony bądź to z form menippejskich (np.
Fantazmatyczna wyobraźnia romantyczna adoptuje oba te źródła odsuwając na bok topikę antyczną. Powszechne wątki lycantropii ([[wampiryzm]]u) [[baśnie braci Grimm|baśni braci Grimm]], twórczość [[Ernst Theodor Amadeus Hoffmann|E.T.A. Hoffmanna]] (Diable eliksiry – Die Elixiere des Teufels, 1816) utrwalają mroczny „gotycki” model m., choć zdarzają się ballady, gdzie ów motyw ma charakter melioratywny (ballada Rybka, 1822 – A. Mickiewicza). Zerwanie ze znanym klasycznym stereotypem przemiany wypływającej z ingerencji bogów powoduje, że twórcy romantyczni poszukują innych motywacji metamorficznych, upatrując ich w przejawach irracjonalnych mocy tkwiących w samym człowieku. Literatura XIX w. zwraca więc uwagę na wszelkie przejawy poczucia nietożsamości osoby bohatera, jego lęki wyprowadzone z wyalienowanej cielesności (''Nos'', 1835, N. Gogola) bądź schizoidalnego rozszczepienia osobowości (''Sobowtór'' – ''Dwojnik'', 1846, F. Dostojewskiego).
W tym duchu tworzone są takie m. jak, nawiązująca do A. E. Poe
Metamorfozy dwudziestowieczne zachowując aurę fantastyczności aktualizują jednocześnie przerażenie jednostki wyalienowanej ze świata. Najbardziej znaną, najpełniejszą oraz najdokładniej kreślącą gatunkowe kontury metamorfozą jest Przemiana (Die Verwandlung, 1916) F. Kafki. Przemiana Gregora Samsy w ogromnego robaka jest niespodziana i nieodwracalna. Niesamowitość tej m. jest konfrontowana z próbami bohatera, aby zachować śladowe bodaj kontakty z rodziną. Relacyjny, reporterski tok narracyjny podkreśla jeszcze ową zgodę na niecodzienność. Przemiana mieści się w „obsesjach” i powtarzalnych tematach prozy Kafki: kompleksu niższości, nieudanych prób inicjacyjnych, poczucia wstydu, lęku przed wszechpotężnym ojcem. Mimo podobieństw z prozą Kafki m. B. Schulza ([[Sklepy cynamonowe]], 1934) przedstawiają inną aksjologię samej metamorfozy. Ojciec – Jakub zmieniający się w karakona, kondora, ogromną muchę czy kraba-skorpiona – jest nieśmiertelny, bowiem nieskończona jest jego ucieczka. Ucieczka z formy do formy podkreśla kreacyjny model samej prozy Schulza.
Problem wyobcowania może być zastąpiony niebezpieczeństwem „tyranii masy”, nadchodzących lat totalitaryzmu politycznego i społecznego (''Nosorożec'' – ''Le rhinocéros'', 1959, E. Ionesco). Groteskowe przemiany często kamuflują przed cenzurą dobitny osąd rzeczywistości, jak w prozie M. Bułhakowa. ''[[Psie serce]]'' (''Sobaczje sierdce'', 1925), będące jednocześnie parodystyczną wersją [[fantastyka naukowa|SF]], jest zjadliwym pamfletem na [[Nowa Polityka Ekonomiczna|nepowskie]] realia oraz samego „[[homo sovieticus]]”, którego sekrecje (przeszczepiona szyszynka) są władne znieprawić nawet najbardziej przyjazne psie serce.
Niekiedy proza współczesna ewokuje temat „pragnienia przemiany”. Tak należałoby odczytywać ''[[Ptasiek|Ptaśka]]'' (''Birdy'', 1978) W. Whartona. Charakterystyczne dla ostatnich lat są groteskowe m. wyprowadzone z ducha Gogolowego Nosa np. ''Pierś'' (''The Breast'', 1972) Ph. Rotha czy proza pt.
Metamorfozy należałoby rozpatrywać komplementarnie z opowieściami inkarnacyjnymi (wielokrotne wcielenia duszy) oraz „przemianą wewnętrzną” czy „konwersją”. Pewne cechy wyznaczają wspólne pole genologiczne tych wypowiedzeń. Także w literaturze popularnej, np. w horrorach o wilkołakach i wilczycach, jak również w obficie współcześnie reprezentowanej literaturze [[fantasy]].
| |||