Podczaszy: Różnice pomiędzy wersjami

'''Podczaszy''' ([[łacina|łac.]] ''subpincerna'' później ''pocillator'') – [[urzędyUrzędy dworskie|urząd dworski]] i [[urzędyUrzędy ziemskie|ziemski]] w dawnej [[Historia Polski|Polsce]].

Urząd wzmiankowany po raz pierwszy w [[XIII wiek|XIII]] wiekuu. Z dokumentów wystawianych przez [[Kazimierz I opolski|Kazimierza I]], [[Książęta opolsko-raciborscy|księcia opolsko-raciborskiego]] w latach dwudziestych tego wieku wynika, że podczaszy na jego dworze nie był urzędem nowym, a więc zapewne znany był dużo wcześniej i powszechnie na dworach [[Piastowie|piastowskich]]. Został utworzony jako pomocniczy dla [[cześnik]]a.

W [[XVI wiek|XVI]] wieku i później podczaszostwo nadworne było urzędem honorowym i nie wiązało się z realnymi funkcjami, z wyjątkiem obsługi [[król]]a podczas wielkich uroczystości. Tytuł podczaszego był godnością nadawaną przez króla. Często otrzymywali go młodzi magnaci w początku swojej kariery. Dla niektórych, zwłaszcza przedstawicieli średniej [[szlachta|szlachty]] był jednak nieraz jej zwieńczeniem. Również przedstawiciele magnaterii o niewygórowanych ambicjach lub wobec braku predyspozycji, pozostawali przy tej stosunkowo niewysokiej godności. Jak wszystkie urzędy Rzeczypospolitej podczaszy był tytułem dożywotnim, chyba że piastujący go otrzymał awans. Jednocześnie było dwóch podczaszych: koronny i litewski. Otrzymując tytuł podczaszy ozdabiał swoją tarczę herbową insygniami przynależnymi podczaszemu.<br />Podczaszym koronnym był na przykład późniejszy [[województwo sandomierskie|wojewoda sandomierski]] [[Jan Sobiepan Zamoyski]], pierwszy mąż [[Maria Kazimiera d'Arquien|Marysieńki Sobieskiej]], który w [[1655]] roku awansował na to stanowisko z krajczego koronnego. Od podczaszostwa koronnego zaczynał swoją karierę [[Stanisław Leszczyński]], a od litewskiego [[hetman wielki koronny]] [[Jan Klemens Branicki (hetman)|Jan Klemens Branicki]].

[[Urzędy ziemskie]] wykształciły się w znacznej części z urzędów nadwornych księstw z okresu [[Polska w okresie rozbicia dzielnicowego|rozbicia dzielnicowego]]. Po zjednoczeniu Polski pozostały jako urzędy ziemskie, w większości czysto honorowe. Stopniowo rozciągnięto je na ziemie nie będące wcześniej księstwami a potem utworzono w litewskich powiatach. Podczaszy ziemski miał więc taki sam rodowód jak koronny i litewski. W hierarchii urzędów ziemskich w Koronie podczaszy brał szóste miejsce (pomijając kilka lokalnych odrębności) i zawsze występował przed cześnikiem, który był dopiero dziewiąty. Powiaty litewskie miały dłuższą i nieco odmienną hierarchię (ale wszędzie jednolitą) urzędników ziemskich. Podczaszy był tu czternasty (na 23 urzędy) i bezpośrednio wyprzedzał cześnika. Podczaszego ziemskiego mianował król spośród szlachty posesjonatów ziemi lub powiatu, oczywiście dożywotnio, chyba że szlachcic dostąpił wyższej godności. Podczaszy nie pełnił żadnych realnych funkcji. Tytuł otrzymywali zasadniczo, tak jak wszystkie urzędy ziemskie, przedstawiciele średniej szlachty. Był on wyznacznikiem pozycji w lokalnej społeczności.<br />Na przykład w wywodzie [[Genealogia|genealogicznym]] [[Generał (wojsko)|generałagenerał]]a [[Wojciech Jaruzelski|Wojciecha Jaruzelskiego]], pochodzącego ze szlachty podlaskiej, znajduje się podczaszy dobrzyński Stefan Jaruzelski (pocz. [[XVIII wiek|XVIII]] wiekuu) oraz podczaszy bielski Franciszek Jaruzelski (zmarły w [[1744]] roku).

* [[Juliusz Bardach]],: ''Historia państwa i prawa Polski. Tom I do połowy XV wieku'', PWN, Warszawa 1964

* [[Zbigniew Góralski]],: ''Urzędy i godności w dawnej Polsce'', Warszawa 1983, ISBN 83 205 3532 8