Wikipedia

Andrzej Kościelecki (podskarbi wielki koronny): Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
m kat., drobne techniczne
Poszerzenie treści, nowe źródło, infobox, szablon
Linia 1:
{{Rycerz infobox
'''Andrzej Jędrzej Kościelecki''' herbu [[Ogończyk (herb szlachecki)|Ogończyk]] (ur. [[1455]], zm. [[1515]] r.) – marszałek dworu kardynała [[Fryderyk Jagiellończyk|Fryderyka Jagiellończyka]], starosta [[Starostowie bydgoscy|bydgoski]] od [[1485]] r., starosta [[Świecie|świecki]] od [[1487]] r., [[Marszałek nadworny koronny|marszałek nadworny]] od [[1501]] r., starosta [[Spisz|spiski]] od [[1507]] r., kasztelan biecki i wiślicki od [[1508]] r., [[żupnik]] wielicko-bocheński od [[1508]] r., [[podskarbi wielki koronny]] od [[1509]] r., starosta [[Oświęcim|oświęcimski]] od [[1509]] r., starosta [[Inowrocław|inowrocławski]] od [[1510]] r., starosta [[Stary Sącz|sądecki]] od [[1512]] r., kasztelan wojnicki od [[1513]] r., [[Wielkorządca krakowsko-sandomierski|wielkorządca krakowski]] i [[Burgrabia krakowski|burgrabia krakowski]].▼
|imię = Andrzej Kościelecki
|portret =
|opis portretu =
|herbu = [[Ogończyk (herb szlachecki)|Ogończyk]]
|herb = POL COA Ogończyk.svg
|zawołanie =
|data urodzenia = [[1455]]
|miejsce urodzenia = [[Kościelec (województwo kujawsko-pomorskie)|Kościelec]]
|data śmierci = [[1515]]
|miejsce śmierci = [[Kraków]]
|ród = [[Kościeleccy herbu Ogończyk]]
|ojciec = [[Jan Kościelecki]]
|matka =
|małżonka = [[Katarzyna Telniczanka]]
|dzieci = [[Beata Łaska z Kościeleckich]]
|wojny i bitwy =
|administracja = kasztelan biecki<br/>kasztelan wiślicki<br/>kasztelan wojnicki<br/>[[Starostowie bydgoscy|starosta bydgoski]]<br/>starosta [[Świecie|świecki]]<br/>starosta [[Spisz|spiski]]<br/>starosta [[Oświęcim|oświęcimski]]<br/>starosta [[Inowrocław|inowrocławski]]<br/>starosta [[Stary Sącz|sądecki]]<br/>starosta zatorski<br/>[[Burgrabia krakowski|burgrabia krakowski]]<br/>[[Wielkorządca krakowsko-sandomierski|wielkorządca krakowski]]<br/>[[żupnik]] wielicko-bocheński<br/>[[Marszałek nadworny koronny|marszałek nadworny]]<br/>[[podskarbi wielki koronny]]}}
▲'''Andrzej Jędrzej Kościelecki''' herbu [[Ogończyk (herb szlachecki)|Ogończyk]] (ur. [[1455]], zm. [[1515]] r.) – marszałek dworu kardynała [[Fryderyk Jagiellończyk|Fryderyka Jagiellończyka]], starosta [[Starostowie bydgoscy|starosta bydgoski]] od [[1485]] r., starosta [[Świecie|świecki]] od [[1487]] r., [[Marszałek nadworny koronny|marszałek nadworny]] od [[1501]] r., starosta [[Spisz|spiski]] od [[1507]] r., kasztelan biecki i wiślicki od [[1508]] r., [[żupnik]] wielicko-bocheński od [[1508]] r., [[podskarbi wielki koronny]] od [[1509]] r., starosta [[Oświęcim|oświęcimski]] od [[1509]] r., starosta [[Inowrocław|inowrocławski]] od [[1510]] r., starosta [[Stary Sącz|sądecki]] od [[1512]] r., starosta zatorski od [[1513]] r., kasztelan wojnicki od [[1513]] r., [[Wielkorządca krakowsko-sandomierski|wielkorządca krakowski]] i [[Burgrabia krakowski|burgrabia krakowski]].
 
== Biografia ==
Za młodu był [[dworzanin]]em królewskim blisko związanym z [[Jan Olbracht|Janem Olbrachtem]], a także królewiczem [[Zygmunt Stary|Zygmuntem]] przebywającym na Węgrzech. Jako pierwsze nadania otrzymał wtedy dwa starostwa: [[Starostowie bydgoscy|bydgoskie]] i świeckie.
Urodził się w [[1455]] r. w [[Kościelec (województwo kujawsko-pomorskie)|Kościelcu]] k. [[Inowrocław]]ia – gnieździe rodowym [[Kościeleccy herbu Ogończyk|Kościeleckich]]. Był synem [[Jan Kościelecki|Jana]] – wojewody inowrocławskiego, właściciela wielu starostw na [[Kujawy|Kujawach]] i w [[Prusy Królewskie|Prusach Królewskich]].
Po [[1491]] r. osiadł w [[Bydgoszcz]]y i zasłynął jako zdolny organizator i obrotny przedsiębiorca<ref>zajmował się spławnym handlem zbożowym z Gdańskiem</ref>.
 
Za młodu był [[dworzanin]]em królewskim blisko związanym z [[Jan Olbracht|Janem Olbrachtem]], a także królewiczem [[Zygmunt Stary|Zygmuntem]] przebywającym na Węgrzech. Jako pierwsze nadania otrzymał wtedy dwa starostwa: [[Starostowie bydgoscy|bydgoskie]] i świeckie. Był człowiekiem uzdolnionym i rzutkim. Szybko piął się po szczeblach kariery politycznej. Król [[Jan Olbracht]] powierzył nu prowadzenie księgi opłat żołnierskich i regestra zaciężnych żołnierzy oraz dworzan. Prawdopodobnie już w tym okresie był podskarbim nadwornym. Okazał się też zdolnym dyplomatą. W [[1491]] r. posłował na [[Królestwo Węgier|Węgry]], zapewne w sprawie pozyskania korony węgierskiej dla królewicza [[Jan Olbracht|Jana Olbrachta]].
Jego właściwa kariera rozpoczęła się z chwilą objęcia tronu przez [[Zygmunt Stary|Zygmunta Starego]].
 
Otrzymał wówczas szereg starostw małopolskich oraz prestiżowych godności dworskich.
W [[1501]] r. do tego państwa wysłał go z misją kardynał [[Fryderyk Jagiellończyk]]. Na [[Królestwo Węgier|Węgrzech]] pełnił funkcję stałego przedstawiciela dyplomatycznego Polski. Prowadził między innymi rokowania w sprawach wołoskich. Wtedy prawdopodobnie zbliżył się do królewicza [[Zygmunt Stary|Zygmunta]], przebywającego w [[Buda (Budapeszt)|Budzie]]. Po powrocie do kraju w [[1503]] r. został wynagrodzony przez króla [[Aleksander Jagiellończyk|Aleksandra]] za misję zapisami w Krakowskiem.
Ok. [[1510]] r. skumulował w swoim ręku urzędy bezpośrednio związane z finansami państwa.
 
W karierze pomogła mu [[Katarzyna Telniczanka]] - ulubienica i była kochanka króla [[Zygmunt Stary|Zygmunta Starego]], matka trojga królewskich, nieślubnych dzieci. W [[1509]] r. wyszła za mąż za Andrzeja Kościeleckiego. Owocem związku była córka [[Beata Łaska z Kościeleckich]], urodzona w [[1515]] r. już po śmierci ojca.
W listopadzie [[1504]] r. posłował od króla na zjazd Stanów Pruskich w [[Malbork]]u. Na przełomie [[1505]]-[[1506]] stał znów na czele poselstwa na [[Królestwo Węgier|Węgry]], które rokowało z królem [[Władysław II Jagiellończyk|Władysławem]] w sprawach handlu Polski z [[Wrocław]]iem. Król [[Aleksander Jagiellończyk|Aleksander]], któremu udzielał pożyczek, hojnie wynagradzał go zapisami na królewszczyznach w różnych częściach Rzeczypospolitej, najczęściej w [[Województwo krakowskie (I Rzeczpospolita)|Krakowskiem]] i w [[Województwo pomorskie (I Rzeczpospolita)|województwie pomorskim]]. W [[1505]] r. otrzymał od króla za zasługi w służbie [[Jan Olbracht|Jana Olbrachta]] i kardynała [[Fryderyk Jagiellończyk|Fryderyka]] wieś [[Rakowice (Kraków)|Rakowice]] pod Krakowem.
 
Darzony zaufaniem przez szlachtę małopolską wybrany został przez sejmik nowokorczyński dla przeprowadzenia nadzwyczajnego poboru w [[Małopolska|Małopolsce]] i na ziemiach ruskich, a później w czasie bezkrólewia tenże sejmik wybrał go jednym z sześciu prowizorów skarbu królewskiego.
 
Rozwój jego kariery przyspieszył z chwilą objęcia tronu przez [[Zygmunt Stary|Zygmunta Starego]]. Przeprowadził on dla władcy szereg udanych operacji finansowych, dostarczających mu potrzebną gotówkę. W krótkim czasie uzdrowił finanse królewskie i doprowadził do znacznego zwiększenia dochodów Korony. W odpowiedzi na te działania władca obsypywał go zaszczytami i godnościami. Otrzymał wówczas szereg starostw małopolskich oraz prestiżowych godności dworskich. Ok. [[1510]] r. skumulował w swoim ręku urzędy bezpośrednio związane z finansami państwa.
 
W [[1507]] r. otrzymał bogate starostwo [[Spisz|spiskie]] i wraz z Mikołajem Jordanem z Zakliczyna i [[Jan Boner|Janem Bonerem]] z Krakowa zarząd [[Żupa krakowska|żup krakowskich]]. Wkrótce został kasztelanem, [[Wielkorządca krakowsko-sandomierski|wielkorządcą krakowskim]], a w maju [[1508]] jedynym zarządcą [[Żupa krakowska|żup krakowskich]] (formalnie został nim w kwietniu [[1509]] r.) W [[1509]] r. był już kasztelanem wiślickim i starostą [[oświęcim]]skim. 26 grudnia [[1509]] r. otrzymał nominację na [[Podskarbi wielki koronny|podskarbiego wielkiego koronnego]]. Zrezygnował wtedy z kasztelanii wiślickiej i urzędu [[Burgrabia krakowski|burgrabiego krakowskiego]]. Pozostałe urzędy zachował, jak również posiadane starostwa, do których doszło jeszcze starostwo [[inowrocław]]skie ([[1511]]). W latach następnych w jego ręce przeszły kolejne starostwa: sądeckie ([[1512]]) i zatorskie ([[1513]]) oraz kasztelania wojnicka ([[1513]]).
 
Andrzej Kościelecki brał czynny udział w życiu politycznym. W [[1491]] r. posłował na Węgry i ponownie w latach [[1501]]-[[1503]] i [[1505]]-[[1506]].
Po nominacji na [[żupnik]]a i [[Podskarbi wielki koronny|podskarbiego wielkiego koronnego]] przebywał na stałe w [[Małopolska|Małopolsce]]. Porządkował skarbiec królewski oraz nadzorował [[Żupa krakowska|żupę krakowską]]: kopalnie soli w [[Kopalnia soli Wieliczka|Wieliczce]] i [[Kopalnia soli Bochnia|Bochni]].
Podczas pożaru kopalni soli, gdy nikt już nie chciał ratować, spuścił się osobiście wraz z rajcą miejskim Bethmanem w podziemia i pożar ugasił. Scena ta stała się inspiracją dla obrazu [[Jan Matejko|Jana Matejki]].
 
Będąc w poselstwie u [[Maksymilian I Habsburg|Maksymiliana Austriackiego]] odrzucił oferowany sobie tytuł hrabiowski. Zmarł w drodze towarzysząc królowi [[Zygmunt Stary|Zygmuntowi Staremu]] w podróży na kongres w Wiedniu.
W marcu [[1515]] r. towarzyszył [[Zygmunt Stary|Zygmuntowi Staremu]] w podróży do [[Preszburg]]a (Bratysławy), a następnie na [[Zjazd wiedeński|zjazd monarchów]] do [[Wiedeń|Wiednia]]. Odrzucił wówczas ofiarowany mu przez cesarza [[Maksymilian I Habsburg|Maksymiliana Austriackiego]] tytuł hrabiowski. Wracając do kraju ciężko zachorował na [[dyzenteria|dyzenterię]]. Zmarł 6 września [[1515]] r. w [[Kraków|Krakowie]]. Jego pamięć uczcił król Zygmunt I uroczystym pogrzebem. Pochowano go w [[Bazylika archikatedralna św. Stanisława i św. Wacława w Krakowie|katedrze na Wawelu]]. Jego olbrzymi majątek odziedziczył m.in. brat [[Stanisław Kościelecki]].
 
== Rodzina ==
Andrzej Kościelecki w [[1509]] r. poślubił [[Katarzyna Telniczanka|Katarzynę Telniczankę]] - ulubienicę i byłą kochankę króla [[Zygmunt Stary|Zygmunta Starego]], matkę trojga królewskich, nieślubnych dzieci. Wywołało to niechęć senatorów i krewnych Kościeleckiego. Z tego związku miał syna niewiadomego imienia, zmarłego przed ojcem i córkę pogrobową [[Beata Łaska z Kościeleckich|Beatę]] (ur. [[1515]] r.), później żonę księcia [[Ilia Ostrogski|Ilii Ostrogskiego]], a następnie [[Olbracht Łaski|Olbrachta Łaskiego]].
 
== Zachowane wzmianki pisane z okresu starostwa bydgoskiego ==
Andrzej Kościelecki po osiedleniu w Bydgoszczy[[Bydgoszcz]]y w [[1491]] r. wywarł dość istotny wpływ na życie gospodarcze powierzonego mu terenu. Jako [[starostowie bydgoscy|starosta bydgoski]] zasłynął jako zdolny administrator i gospodarz. Troszczył się o handel lądowy i sprawny. Zatwierdzony przez niego cech szyprów bydgoskich był pierwszym na terenie [[Korona Królestwa Polskiego|Korony]] i znacznie wyprzedzał powstałe w innych miastach.
Starosta interweniował w sprawach mieszczan bydgoskich nawet przebywając z dala od miejsca swego zamieszkania. Zajmował się handlem spławnym z Gdańskiem[[Gdańsk]]iem – zbożem i suknem. W jego imieniu robili to zwykle mieszczanie bydgoscy<ref>mieszczanin Andrzej Dyrla</ref>. Wspierał finansowo prace wykończeniowe bydgoskiego [[Katedra św. Marcina i Mikołaja w Bydgoszczy|kościoła farnego p.w. św. Marcina i Mikołaja]], który ukończono w [[1502]] r.
 
Życie polityczne oraz zwiększające się z każdym rokiem obowiązki związane z pełnionymi urzędami absorbowały go, wobec czego często przebywał poza Bydgoszczą. Do zarządzania [[Starostowie bydgoscy|starostwem bydgoskim]] miał [[podstarości]]ego Bartłomieja Nieciszewskiego (od 1490 r.), wcześniej [[Burgrabia (urząd)|burgrabiego]] bydgoskiego.
 
Linia 27 ⟶ 56:
* 22-26 maja [[1501]] r. – Andrzeja Kościeleckiego odwiedził w Bydgoszczy król [[Jan Olbracht]]<ref>kilkanaście dni później nagle zmarł w Toruniu</ref>,
* 27 września [[1503]] r. - wysłał list z Bydgoszczy do Gdańska w sprawie handlu prowadzonego przez bydgoszczan,
* marzec [[1506]] r. – uzyskał prawo wykupu młynów w Bydgoszczy,
* [[1511]] r. – wykupił za zezwoleniem królewskim cło rzeczne na Brdzie.
 
 
{{władca|
kolor=blue|
grafika= POL Bydgoszcz COA.svg|
rozmiar=50|
poprzednik='''[[Mikołaj Kościelecki (zm. 1510)|Mikołaj Kościelecki]]'''<br /> ([[1482]] do [[1485]])|
lata=|
funkcja='''[[Starostowie bydgoscy|Starosta bydgoski]]''' <br/>([[1485]]–[[1515]])|
następca='''[[Stanisław Kościelecki]]''' <br /> ([[1515]] do [[1534]])}}
 
{{Przypisy}}
Linia 38 ⟶ 77:
 
== Bibliografia ==
{{Bibliografia start}}
* Błażejewski Stanisław, Kutta Janusz, Romaniuk Marek: Bydgoski Słownik Biograficzny. Tom VI. Bydgoszcz 2000. ISBN 83-85327-58-4, str. 49-57
* Podgóreczny Józef. ''Niepospolici ludzie Kujaw i Pomorza''. Kujawsko-Pomorskie Towarzystwo Kulturalne. Bydgoszcz 1967.
* Zyglewski Zbigniew. ''Późnośredniowieczne urzędy i urzędnicy w powiecie bydgoskim. Urzędnicy ziemscy – starostowie, burgrabiowie'' [w.] Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego. T.16. ''Bydgoszcz jako ośrodek administracyjny na przestrzeni wieków''. Zbiór studiów pod red. Zdzisława Biegańskiego i Włodzimierza Jastrzębskiego. Bydgoszcz 1998.
{{Bibliografia stop}}
 
{{Marszałkowie nadworni koronni}}
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Andrzej_Kościelecki_(podskarbi_wielki_koronny)”