|
'''Markos Wafiadis''', gr. Μάρκος Βαφειάδης; (ur. [[1906]] w Theodosiopolis dziś [[Erzurum]], [[Anatolia|Azja Mniejsza]], zm. [[23 lutego]] [[1992]], w [[Ateny]], [[Grecja|Atenach]]) -– działacz polityczny [[Komunistyczna Partia Grecji|Komunistycznej Partii Grecji]] (KKE). Dowódca [[Macedonia (Grecja)|Macedońskiego]] Zgrupowania Partyzantów ELAS<ref>ELAS (gr.: Ελληνικός Λαϊκος Απελευθεροτικός Στρατός - Greckie Ludowe Wyzwoleńcze Wojsko) - organizacja partyzancka, stanowiąca główną siłę greckiego [[Ruch oporu|Ruchu Oporu]], w okresie okupacji Włosko-Niemieckiej. W jej skład weszło ponad 140 ugrupowań partyzanckich, głównie centro-lewicy. Rozwiązana w lutym 1945 r., porozumieniem z Warkizy </ref>, w trakcie walk II Wojny Światowej. Celem wojska ELAS było wyzwolenie kraju spod okupacji oraz przywrócenie w nim [[demokracja|demokracji]] i ogólnego poczucia [[Sprawiedliwość#Sprawiedliwość społeczna|sprawiedliwości społecznej]]</ref>, w trakcie walk podczas [[II wojna światowa|II wojny światowej]]. Pierwszy Naczelny Dowódca [[Demokratyczna Armia Grecji (DSE)|DSE]]<ref>Celem DSE była walka o utworzenie w Grecji państwa komunistycznego</ref>, podczas [[Wojna domowa w Grecji|greckiej wojny domowej]] toczonej w latach [[1946]]-[[1949]]. Celem DSE była walka o utworzenie w Grecji państwa komunistycznego. Dwukrotnie [[poseł]] do [[Parlament Grecji|Parlamentu Republiki Grecji]], pod koniec swego życia.
== Życie przed wojną domową ==
Od młodości Wafiadis związał się z ruchem [[leninizm|komunistycznym]]. W wyniku [[Wymiana ludności między Grecją i Turcją|wymiany ludności pomiędzy Grecją i Turcją]] w [[1922]] roku jako uchodźca Wafiadis udał się do [[Saloniki|Salonik]]. W Salonikach w [[1928]] roku związał się z Federacją Komunistycznej Młodzieży Greckiej. W [[1932]] roku został aresztowany za działalność komunistyczną. Zwolniony w październiku [[1933]] podjął pracę instruktora partyjnego w wielu regionach Grecji.
Po dojściu do władzy [[dyktatura|dyktatora]], generała [[Joanis Metaksas|Joanisa Metaksasa]] w [[1936]] roku, zesłano go na wyspę [[Ajos Efstratios]], skąd uciekł. Pracował następnie w podziemnej organizacji na [[Kreta|Krecie]] i był jednym z przywódców powstania w [[Chania]], w lipcu [[1938]]. Po powstaniu udał się do Aten, gdzie aresztowano go i zesłano na wyspę [[Gawdos]].
== Lata II wojny światowej i wojny domowej ==
W maju roku [[1941]], po [[Plan Marita|inwazji armii niemieckiej]] na Grecję, uciekł z Gawdos i rozpoczął podziemną działalność przeciw okupacji niemieckiej, początkowo na Krecie, później w Atenach i Salonikach. W [[1942]] r. wybrano go do Centralnego Komitetu partii i wyznaczono opiekunem organizacji partyjnej KPG w lewicowej, republikańskiej Greckiej Ludowej Armii Wyzwoleńczej (ELAS), w greckiej prowincji Macedonia. W maju [[1944]] roku Wafiadisa wybrano delegatem z Salonik na krajowy zjazd w miejscowości Koryschades, jednak nie mógł w nim uczestniczyć. W listopadzie 1944, wszedł w spór z legendarnym założycielem ELAS i także jednym z głównych dowódców partyzanckich, także komunistą, Arisem Weluchiotisem, nie ufającym [[Alianci|Aliantom]]. Welouchiotis podkreślał, jako najważniejszy cel ELAS, walkę o [[suwerenność]] Grecji i rzeczywistą, ludową demokrację, ale jeszcze nie o [[leninizm|komunizm]], którego wprowadzanie byłoby przedwczesne<ref>Przemówienie A.Velouchiotisa w trakcie wiecu EAM, w mieście Larisa, w/g książki C. M. Woodhouse "The Struggle for Greece 1941-1949". C.M.W. sprawował wtedy obowiązki dowódcy Brytyjskiej Misji Wojskowej przy greckim Ruchu Oporu.</ref>. Toteż Velouchiotis postulował przegotowanie się ELAS do walk z wojskami brytyjskimi, czemu Markos Wafiadis stanowczo sprzeciwił się. W rezultacie owych sporów, w trakcie 35-dniowych walk w Atenach, toczonych od grudnia 1944<ref>Wydarzenia te, znane jako ''Dekemvriana'', opisują hasła [[Historia Grecji]] oraz [[Wojna domowa w Grecji]]</ref>, oddziały ELAS w prowincji Macedonia nie walczyły z siłami zbrojnymi Wielkiej Brytanii.
W listopadzie 1944, wszedł w spór z legendarnym założycielem ELAS i także jednym z głównych dowódców partyzanckich, także komunistą, Arisem Weluchiotisem, nie ufającym [[Alianci|Aliantom]]. Welouchiotis podkreślał, jako najważniejszy cel ELAS, walkę o [[suwerenność]] Grecji i rzeczywistą, ludową demokrację, ale jeszcze nie o [[leninizm|komunizm]], którego wprowadzanie byłoby przedwczesne<ref>Przemówienie A.Velouchiotisa w trakcie wiecu EAM, w mieście Larisa, w/g książki C. M. Woodhouse "The Struggle for Greece 1941-1949". C.M.W. sprawował wtedy obowiązki dowódcy Brytyjskiej Misji Wojskowej przy greckim Ruchu Oporu.</ref>. Toteż Velouchiotis postulował przegotowanie się ELAS do walk z wojskami brytyjskimi, czemu Markos Wafiadis stanowczo sprzeciwił się. W rezultacie owych sporów, w trakcie 35-dniowych walk w Atenach, toczonych od grudnia 1944<ref>Wydarzenia te, znane jako ''Dekemvriana'', opisują hasła [[Historia Grecji]] oraz [[Wojna domowa w Grecji]] </ref>, oddziały ELAS w prowincji Macedonia nie walczyły z siłami zbrojnymi Wielkiej Brytanii.<br /> Układem z Warkizy<ref>wybór fragmentów umowy z Varkizy przedstawiony jest m.in. w pracy C.M. Woodhouse'a "The Apple of Discord: A Survey of Recent Greek Politics in Their International Setting (London 1948) str.308-310, co przytacza m.in. Richard Clogg, rozdział 5.6 str.188 [http://books.google.com/books?id=0veZdS654aQC&pg=PA188&lpg=PA188&dq=varkiza+agreement+state+dept&source=bl&ots=_1fTiXoPC_&sig=Ngegt-tafusdHnYK1sJ9iVkD-RI&hl=el&ei=6niaS86XF9Cy4Qab3K1S&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3&ved=0CBEQ6AEwAg#v=onepage&q=&f=false]</ref>, w lutym [[1945]] roku ELAS rozwiązano oraz rozbrojono jego oddziały z okolic Aten. Wbrew zawartemu porozumieniu, a zgodnie z obawami Arisa Welouchiotisa w kraju zapanował wtedy niczym nie krępowany [[terror]] [[prawica|prawicy]]. Dziesiątki tysięcy byłych partyzantów aresztowano, ponieważ ich wcześniejszą walkę z okupantami, prawicowe sądy kwalifikowały jako pospolite, ciężkie przestępstwo kryminalne. Sam Aris Weluchiotis został zdradzony, otoczony przez prawicowych nieprzyjaciół i albo zamordowany, albo (wg relacji towarzyszy broni) popełnił samobójstwo. Wg informacji Ministra Sprawiedliwości Królestwa Grecji z dnia 10 grudnia 1945, tylko do tego czasu aresztowano już ponad 80 tysięcy byłych partyzantów ELAS i osób wspierających je, z czego znaczną część torturowano oraz skazano na wyroki więzienia<ref>więcej danych w tej sprawie podają hasła [[Demokratyczna Armia Grecji (DSE)|DSE]] oraz Wojna Domowa w Grecji.</ref>. Aresztowano i ineternowano większą część z dobrowolnie stających do dyspozycji Sztabu Generalnego oficerów przedwojennej armii greckiej, którzy w czasie II Wojny Światowej walczyli w szeregach ELAS, wśród nich naczelnego dowódcę ELAS [[Stefanos Sarafis|Stefanosa Sarafisa]]. W rezultacie greckie góry i lasy znów zapełniły się uciekinierami przed falą terroru, jak było to w czasach minionej, hitlerowskiej okupacji. ▼
▲W listopadzie 1944, wszedł w spór z legendarnym założycielem ELAS i także jednym z głównych dowódców partyzanckich, także komunistą, Arisem Weluchiotisem, nie ufającym [[Alianci|Aliantom]]. Welouchiotis podkreślał, jako najważniejszy cel ELAS, walkę o [[suwerenność]] Grecji i rzeczywistą, ludową demokrację, ale jeszcze nie o [[leninizm|komunizm]], którego wprowadzanie byłoby przedwczesne<ref>Przemówienie A.Velouchiotisa w trakcie wiecu EAM, w mieście Larisa, w/g książki C. M. Woodhouse "The Struggle for Greece 1941-1949". C.M.W. sprawował wtedy obowiązki dowódcy Brytyjskiej Misji Wojskowej przy greckim Ruchu Oporu.</ref>. Toteż Velouchiotis postulował przegotowanie się ELAS do walk z wojskami brytyjskimi, czemu Markos Wafiadis stanowczo sprzeciwił się. W rezultacie owych sporów, w trakcie 35-dniowych walk w Atenach, toczonych od grudnia 1944<ref>Wydarzenia te, znane jako ''Dekemvriana'', opisują hasła [[Historia Grecji]] oraz [[Wojna domowa w Grecji]] </ref>, oddziały ELAS w prowincji Macedonia nie walczyły z siłami zbrojnymi Wielkiej Brytanii.<br /> Układem z Warkizy<ref>wybór fragmentów umowy z Varkizy przedstawiony jest m.in. w pracy C.M. Woodhouse'a "The Apple of Discord: A Survey of Recent Greek Politics in Their International Setting (London 1948) str.308-310, co przytacza m.in. Richard Clogg, rozdział 5.6 str.188 [http://books.google.com/books?id=0veZdS654aQC&pg=PA188&lpg=PA188&dq=varkiza+agreement+state+dept&source=bl&ots=_1fTiXoPC_&sig=Ngegt-tafusdHnYK1sJ9iVkD-RI&hl=el&ei=6niaS86XF9Cy4Qab3K1S&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3&ved=0CBEQ6AEwAg#v=onepage&q=&f=false]</ref>, w lutym [[1945 ]] roku ELAS rozwiązano oraz rozbrojono jego oddziały z okolic Aten. Wbrew zawartemu porozumieniu, a zgodnie z obawami Arisa Welouchiotisa w kraju zapanował wtedy niczym nie krępowany [[terror]] [[prawica|prawicy]]. Dziesiątki tysięcy byłych partyzantów aresztowano, ponieważ ich wcześniejszą walkę z okupantami, prawicowe sądy kwalifikowały jako pospolite, ciężkie przestępstwo kryminalne. Sam Aris Weluchiotis został zdradzony, otoczony przez prawicowych nieprzyjaciół i albo zamordowany, albo (wg relacji towarzyszy broni) popełnił samobójstwo. Wg informacji Ministra Sprawiedliwości Królestwa Grecji z dnia 10 grudnia 1945, tylko do tego czasu aresztowano już ponad 80 tysięcy byłych partyzantów ELAS i osób wspierających je, z czego znaczną część torturowano oraz skazano na wyroki więzienia<ref>więcej danych w tej sprawie podają hasła [[Demokratyczna Armia Grecji (DSE)|DSE]] oraz Wojna Domowa w Grecji.</ref>. Aresztowano i ineternowano większą część z dobrowolnie stających do dyspozycji Sztabu Generalnego oficerów przedwojennej armii greckiej, którzy w czasie II Wojny Światowej walczyli w szeregach ELAS, wśród nich naczelnego dowódcę ELAS [[Stefanos Sarafis|Stefanosa Sarafisa]]. W rezultacie greckie góry i lasy znów zapełniły się uciekinierami przed falą terroru, jak było to w czasach minionej, hitlerowskiej okupacji.
Poczynając od zimy 1945/46, sytuacja bytowa uciekinierów stała się bardzo trudna. Gotowość udzielenia pomocy zgłosiły Bułgaria, Jugosławia i Albania, wiążąc ją jednak z warunkami politycznymi i ideologicznymi.
Wafiadis, jako były dowódca partyzantów północnej Grecji, doszedł wtedy do porozumienia z Nikolaosem Zachariadisem, sekretarzem generalnym w Komunistycznej Partii Grecji, w sprawie utworzenia ideowo-komunistycznej Demokratycznej Armii Grecji (DSE), która jako "formalne" wojsko partyzanckie, mogłaby stać się odbiorcą zagranicznej pomocy. ▼Formalnie nastąpiło to jednak dopiero 28 października [[1946]] r., tj. wobec niesłabnącej fali prześladowań i dopiero po [[referendum]] ustrojowym, odbytym 1 września 1946 r. Referendum zdecydowało o ustroju monarchistycznymi i powrocie do Grecji króla Jerzego II. ▼
▲Poczynając od zimy 1945/1946, sytuacja bytowa uciekinierów stała się bardzo trudna. Gotowość udzielenia pomocy zgłosiły Bułgaria, Jugosławia i Albania, wiążąc ją jednak z warunkami politycznymi i ideologicznymi. Wafiadis, jako były dowódca partyzantów północnej Grecji, doszedł wtedy do porozumienia z Nikolaosem Zachariadisem, sekretarzem generalnym w Komunistycznej Partii Grecji, w sprawie utworzenia ideowo-komunistycznej Demokratycznej Armii Grecji (DSE), która jako "formalne" wojsko partyzanckie, mogłaby stać się odbiorcą zagranicznej pomocy.
Po utworzeniu DSE, KC KPG mianował Wafiadisa przywódcą tej nowej formacji partyzanckiej. W latach 1947-48 partyzanci osiągali duże sukcesy militarne i propagandowe, faktycznie kontrolując znaczną część terytorium kraju. W grudniu [[1947]] roku Wafiadis został też mianowany premierem i ministrem wojny tymczasowego demokratycznego rządu (potocznie określanego przez ludność, jako "Rzad z Gór").
▲Formalnie nastąpiło to jednak dopiero 28 października [[1946 ]] r., tj. wobec niesłabnącej fali prześladowań i dopiero po [[referendum]] ustrojowym, odbytym 1 września 1946 r. Referendum zdecydowało o ustroju monarchistycznymi i powrocie do Grecji króla Jerzego II.
W późniejszej fazie wojny domowej, sytuacja partyzantów uległa gwałtownemu pogorszeniu, wskutek udzielenia rządowi Grecji decydującej pomocy militarnej przez rząd [[Stany Zjednoczone|USA]]. Ostro zarysowały się wtedy różnice zdań w kwestiach doktryny wojskowej, pomiędzy Markosem Wafiadisem, a nie posiadającym dostatecznej wiedzy wojskowej Nikosem Zachariadisem. W ich następstwie, w sierpniu [[1948]], Wafiadisa usunięto z kierownictwa wojsk i armia partyzantów poniosła wtedy serię krwawych, spektakularnych porażek, a następnie także ciężkie klęski. Niemniej w październiku [[1950]] roku Wafiadisa usunięto też z KKE (czyli Komunistycznej Partii Grecji). Przebywał już wówczas w [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]], gdzie schronił się po klęsce DSE w wojnie domowej. ▼
▲Po utworzeniu DSE, KC KPG mianował Wafiadisa przywódcą tej nowej formacji partyzanckiej. W latach 1947-1948 partyzanci osiągali duże sukcesy militarne i propagandowe, faktycznie kontrolując znaczną część terytorium kraju. W grudniu 1947 Wafiadis został też mianowany premierem i ministrem wojny tymczasowego demokratycznego rządu (potocznie określanego przez ludność, jako "Rzad z Gór"). W późniejszej fazie wojny domowej, sytuacja partyzantów uległa gwałtownemu pogorszeniu, wskutek udzielenia rządowi Grecji decydującej pomocy militarnej przez rząd [[Stany Zjednoczone|USA]]. Ostro zarysowały się wtedy różnice zdań w kwestiach doktryny wojskowej, pomiędzy Markosem Wafiadisem, a nie posiadającym dostatecznej wiedzy wojskowej Nikosem Zachariadisem. W ich następstwie, w sierpniu [[1948 ]], Wafiadisa usunięto z kierownictwa wojsk i armia partyzantów poniosła wtedy serię krwawych, spektakularnych porażek, a następnie także ciężkie klęski. Niemniej w październiku [[1950 ]] roku Wafiadisa usunięto też z KKE (czyli Komunistycznej Partii Grecji). Przebywał już wówczas w [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]], gdzie schronił się po klęsce DSE w wojnie domowej.
== Po wojnie domowej ==
Po zakończeniu epoki Stalina, Markos Wafiadis został przywrócony do KKE i został wybrany na członka jej Biura Politycznego Komitetu Centralnego partii. Jednakże spory z kierownictwem partii doprowadziło do jego usunięcia z urzędu w styczniu [[1958]] i do drugiego wykluczenia z KKE w czerwcu 1964. Po przewrocie wewnętrznym w 1968 roku, członkostwo w KKE zostało mu przywrócone.
Po 35 latach pozostawania na emigracji w ZSRR, w marcu [[1983]] roku Markos Wafiadis powrócił do Grecji. Później, opublikował swoje wspomnienia. Ukazał się też wywiad z nim, obciążający ZSRR i Wielką Brytanię winą, za obie wojny domowe, nieprzypadkowo wywołane i w Grecji i w Polsce<ref>Chodzi o wywiad, udzielony w 1984 roku. Jego fragmenty przytacza m.in. program "Reportaż bez Granic" Programu Pierwszego ERT (państwowej greckiej telewizji). Greckie źródło: [http://www.rwf.gr/interviews_senaria-new.php?id=187&interview=1&interview_id=646] </ref>.
W listopadzie roku [[1989]] oraz w kwietniu [[1990]] roku został wybrany honorowo do greckiego parlamentu z listy krajowej [[Panhelleński Ruch Socjalistyczny|PASOK]] (czyli niekomunistycznej, dużej partii centro-lewicy), podkreślając, że z przekonań pozostaje komunistą oraz, że komunizm jest (w jego przekonaniu) realnie możliwym do zbudowania systemem. Zmarł wieku 86 lat, w roku 1992.
{{Przypisy}}
|
