Teramenes: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m Wycofano edycje użytkownika 87.207.27.26 (dyskusja). Autor przywróconej wersji to AlohaBOT. |
poprawa linków do ujedn. i przek., WP:SK, drobne redakcyjne, drobne techniczne |
||
Linia 1:
[[Plik:Pnyx.jpg|thumb|350px|| Trybuna mówców na wzgórzu [[Pnyks]] w Atenach, na której podczas przemówień stali Teramenes i inni politycy. W tle widać [[Akropol ateński|Akropol]].]]
'''Teramenes''',
Teramenes był czołową postacią czterech ważniejszych epizodów w historii Aten. Pojawia się w 411 r. p.n.e. jako jeden z przywódców oligarchicznego [[Zamach stanu|zamachu stanu]], ale jego poglądy odbiegają od zapatrywań innych organizatorów przewrotu, sprzeciwia się ich rozkazom i podejmuje działania mające na celu zastąpienie narzuconej przez nich wąskiej oligarchii liczniejszą. Następnie przez kilka lat zajmuje stanowisko [[Strateg (Grecja)|stratega]], jednak w 407 r. p.n.e. nie zostaje ponownie wybrany na ten urząd. Po [[bitwa pod Arginuzami|bitwie pod Arginuzami]], w której wziął udział jako trierarcha, wyznaczono go do ratowania marynarzy z tonących okrętów, jednakże burza uniemożliwiła mu wykonanie zadania. Zajście to wywołało wśród ateńczyków falę niezadowolenia. Teramenes musiał uwolnić się od odpowiedzialności za nieudaną misję ratunkową. Egzekucja sześciu strategów, którzy dowodzili podczas bitwy, położyła kres kontrowersjom. Po zwycięstwie Spartan nad Ateńczykami w [[bitwa u ujścia Ajgospotamoj|bitwie u ujścia Ajgospotamoj]] w 405 r. p.n.e., Teramenes wynegocjował warunki poddania się Aten. Następnie został członkiem, narzuconego Atenom przez [[Sparta|Spartę]], nielicznego rządu oligarchicznego, znanego jako [[Trzydziestu Tyranów]]. Również tym razem, tak jak w 411 r. p.n.e., Teramenes niebawem wszedł w konflikt z bardziej radykalnymi członkami rządu. Jego protesty przeciwko wprowadzonym przez Tyranów rządom terroru, skłoniły czołowych oligarchów do zawiązania przeciw niemu spisku. Został potępiony przed zgromadzeniem oligarchicznym, a następnie, gdy organ ten nie kwapił się z jego ukaraniem, wykreślono go z listy obywateli i stracono bez procesu.
Linia 19:
=== Konflikt wewnątrzpartyjny ===
[[Plik:Hoplite1.gif|thumb|left|100px|Grecki [[hoplici|hoplita]]. Teramenes opowiadał się za rządem, do którego mieliby być dopuszczeni wszyscy mężczyźni posiadający co najmniej status hoplity.]]
Wraz z przejęciem władzy zaczęły się pojawiać konflikty zagrażające przyszłości nowego rządu. Po pierwsze, nie doszedł do skutku planowany zamach stanu na Samos, któremu przeciwstawili się samijscy demokraci wspomagani przez przebywających na wyspie Ateńczyków<ref>Tukidydes, ''Wojna peloponeska'', 8.73</ref>. Kiedy do stacjonujących na Samos wojsk dotarła wiadomość o przewrocie w Atenach (towarzyszyły jej wyolbrzymione relacje o aktach przemocy, których miały dopuszczać się nowe władze) żołnierze zadeklarowali swoją lojalność wobec demokracji i wrogość w stosunku do nowego rządu<ref>Tukidydes, ''Wojna peloponeska'', 8.74–76</ref>. Tymczasem w Atenach narastał podział pomiędzy umiarkowanymi i radykalnymi oligarchami. Na czele frakcji umiarkowanej stali Teramenes i [[Arystokrates (oligarcha)|Arystokrates]], syn Skeliasa. Do frakcji radykalnej, której przewodził [[Frynichos (oligarcha)|Frynichos]], należeli prominentni przywódcy zamachu stanu, jak Pejsander i Antyfon, a nadto większość członków Rady Czterystu, przeciwna poszerzeniu składu oligarchii i gotowa zawrzeć pokój ze Spartą w zasadzie na każdych warunkach<ref>Hornblower, ''The Greek World'', 147</ref>. Umiarkowany odłam oligarchii, mimo że dążył do pokoju ze Spartą na warunkach umożliwiających zachowanie rządów w Atenach, nie był gotowy poświęcać władzy nad sprzymierzeńcami i floty, ponadto zamierzał poszerzyć oligarchię, aby liczyła pięć tysięcy osób, prawdopodobnie obejmując wszystkich mężczyzn posiadających co najmniej status [[
Wkrótce po przejęciu władzy radykalni liderzy przewrotu rozpoczęli budowę fortyfikacji na Eetionei, stanowiącej główny punkt u wejścia do portu w [[Pireus]]ie, rzekomo dla obrony portu przed atakiem floty z Samos. Wśród narastających sporów, połączyli te nowe fortyfikacje z już istniejącym murem, tworząc redutę, której można było bronić zarówno przed atakiem z morza, jak i z lądu. Znajdowały się tam duże składy, w których radykałowie zgromadzili większość miejskich zapasów zboża<ref>Tukidydes, ''Wojna peloponeska'', 8.90</ref>. Teramenes ostro protestował przeciwko budowie tych fortyfikacji, twierdząc, że nie zostały wzniesione w celu powstrzymania demokratów, lecz mają zostać przekazane armii spartańskiej. Tukidydes twierdzi, że jego oskarżenia nie były całkowicie bezpodstawne, gdyż radykałowie liczyli się z taką ewentualnością<ref> Tukidydes, ''Wojna peloponeska'', 8.90–91</ref>. Początkowo Teramenes i jego stronnicy zachowywali ostrożność, jako że osoby, które wcześniej wystąpiły przeciwko reżimowi, zostały stracone, jednak rozwój wypadków ośmielił ich i zdopingował do działania. Po pierwsze, wzdłuż wybrzeży [[Peloponez]]u wolno przemieszczała się nieprzyjacielska flota, rzekomo wysłana, aby wesprzeć antyateńskie siły na [[Eubea|Eubei]]. Teramenes utrzymywał, że jej prawdziwym celem jest zajęcie fortyfikacji na Eetionei i udzielenie pomocy radykałom<ref>Tukidydes, ''Wojna peloponeska'', 8.91</ref>. Po drugie, jeden z funkcjonariuszy ateńskiej straży granicznej, najwyraźniej działając z umocowania wysoko postawionych członków rządu, zamordował Frynichosa, przywódcę frakcji radykalnej. Sprawca uciekł, ale udało się schwytać jego wspólnika, mieszkańca [[Argos (miasto)|Argos]]. Poddany torturom, nie wskazał jednak nazwiska zleceniodawcy. Zważywszy na to, że radykałowie nie byli w stanie podjąć w tej sprawie skutecznych działań, jak również na to, że okręty peloponeskie zarzuciwszy kotwicę koło [[Epidauros]] dokonały stamtąd wypadu na [[Egina (wyspa)|Eginę]] (logiczne miejsce postoju przed przybyciem do Pireusu), Teramenes i jego frakcja postanowili działać.
Dowodzący oddziałem hoplitów w Pireusie Arystokrates aresztował oddanego ekstremistom stratega Aleksyklesa. Rozwścieczeni tym radykalni przywódcy Rady Czterystu domagali się podjęcia odpowiednich działań i wygrażali frakcji Teramenesa, ale ku ich zaskoczeniu, Teramenes podjął się uwolnienia Aleksyklesa. Uzyskawszy ich zgodę wyruszył do Pireusu dzieląc się dowództwem z jednym strategiem o umiarkowanych poglądach i jednym radykałem, Arystarchem. Po przybyciu do Pireusu, Arystarch w gniewie wezwał swoich ludzi do zaatakowania hoplitów, którzy uwięzili Aleksyklesa. Teramenes również udawał gniew, ale zapytany przez hoplitów, czy jego zdaniem fortyfikacje na Eetionei były dobrym pomysłem, odpowiedział, że jeżeli chcą je zburzyć, on nie ma nic przeciwko temu. Usłyszawszy to, hoplici przystąpili do dzieła, wykrzykując, że każdy, kto chce rządów Pięciu Tysięcy zamiast Rady Czterystu powinien się do nich przyłączyć<ref> Opis pełnego przebiegu tych zdarzeń znajduje się u Tukidydesa – ''Wojna peloponeska'', 8.92.</ref>. Zdaniem Donalda Kagana, to prawdopodobnie partia Teramenesa wznosiła takie okrzyki, gdyż to oni chcieli rządów Pięciu Tysięcy, natomiast hoplici burząc fortyfikacje liczyli na powrót demokracji<ref>Kagan, ''The Peloponnesian War'', 395</ref>. Kilka dni później flota peloponeska zbliżyła się do Pireusu, ale znajdując fortyfikacje zburzone, a port dobrze broniony, wzięli kurs na Eubeę<ref>Tukidydes, ''Wojna peloponeska'', 8.94</ref>. Niedługo potem usunięto Radę Czterystu zastępując ją rządem Pięciu Tysięcy, a najbardziej radykalni oligarchowie uciekli z miasta<ref> Tukidydes, ''Wojna peloponeska'', 8.97-98</ref>.
Linia 28:
== Dowództwo ==
[[Plik:Battle of Cyzicus.svg|thumb|Ateńska strategia pod Kyzikos. Stanowiąca przynętę eskadra Alcybiadesa odciąga Spartan, a Trazybulos i Teramenes, nadpływając z tyłu odcinają im drogę odwrotu.]]
Pod rządami Pięciu Tysięcy, jak i później, gdy w 410 r. p.n.e. rządy te zostały zastąpione demokracją, Teramenes przez kilka lat służył jako strateg, dowodząc flotą na morzu egejskim i na wodach [[
== Arginuzy ==
Linia 43:
W następstwie kapitulacji Ateńczyków długie mury zostały zburzone, a rozmaite wojska oblegające miasto powróciły do swych ojczyzn. W Atenach prawdopodobnie pozostał garnizon Spartan, którzy mieli nadzorować rozbiórkę murów. Lizander odpłynął na Samos, aby dokończyć tam oblężenia<ref name="fine519">Fine, ''The Ancient Greeks'', 519</ref>. Inne z postanowień traktatu pokojowego przewidywało, że wszystkie osoby, które zostały wygnane będą mogły powrócić do Aten. Ludzie ci, a wśród nich wielu orędowników oligarchii, których wypędzono w okresie demokracji, stanęli w miesiącach następujących po zawarciu traktatu przed trudnym zadaniem<ref name="fine519"/>. Członkowie środowisk oligarchicznych wyznaczyli pięciu „nadzorców”, którzy mieli zaplanować przejście do oligarchii<ref>Lizjasz, ''Przeciw Eratostenesowi'', [http://tst.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=Lys.+12+1#anch17 43] (ang.)</ref>. W lipcu 404 r. p.n.e., wezwano Lizandra, aby powrócił do Aten i nadzorował zmianę rządów. Oligarchiczny polityk, Drakontides, zaproponował na zgromadzeniu, powierzenie władzy w ręce trzydziestu wybranych osób. Wniosek poparł Teramenes<ref>Chociaż Diodor, [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=Diod.+14.3.1 14.3.6–7] (ang.), utrzymuje, że Teramenes sprzeciwiał się temu wnioskowi, dopóki Lizander nie zmusił go do porzucenia swych obiekcji, wydaje się jednak, że opis ten jest wytworem propagandy stronników Teramenesa, rozpowszechnianym w latach, które nastąpiły po jego śmierci; zobacz: Harding, The Theramenes Myth, 107.</ref>, a groźba Lizandra, że jeśli nie zostanie przyjęty, ukarze Ateńczyków za nie dość szybkie rozebranie murów, skłoniła zgromadzenie do jego uchwalenia<ref>Lizjasz, ''Przeciw Eratostenesowi'', [http://tst.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=Lys.+12+1#anch31 73–75] (ang.)</ref>. Wybór Trzydziestu polegał na tym, że dziesięciu wskazali „nadzorcy”, dziesięciu zgłosił Teramenes (w tym samego siebie), a dziesięciu wyznaczył Lizander<ref>Lizjasz, ''Przeciw Eratostenesowi'', [http://tst.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=Lys.+12+1#anch31 76] (ang.)</ref>.
Rząd ten, wkrótce nazwany rządem Trzydziestu Tyranów, z uwagi na nadużycia i okrucieństwa jakich się dopuszczał, szybko przystąpił do objęcia miasta swoją kontrolą. Oligarchowie, na czele których stanął [[Krycjasz|Kritias]], jeden z „nadzorców” i były wygnaniec, zwrócili się do garnizonu spartańskiego o zapewnienie im bezpieczeństwa. Następnie zapoczątkowali rządy terroru. Stracony mógł być każdy, kto w ich oczach jawił się jako osoba niepoddająca się naciskom lub posiadająca dostateczne poparcie, aby się im przeciwstawić<ref>Ksenofont, ''Historia grecka'', 2.3.11–14</ref>. Wydarzenia te stały się źródłem rozdźwięku pomiędzy Teramenesem i liderami Trzydziestu. Wskazywał on bowiem, że nie jest sprawiedliwym pozbawienie kogoś życia jedynie z tego powodu, że w czasie demokracji cieszył się popularnością ludu, jeżeli obecnie w żaden sposób nie okazywał chęci zaszkodzenia oligarchii<ref>Ksenofont, ''Historia grecka'', 2.3.15</ref>. Protest ten nie doprowadził do zmniejszenia liczby egzekucji, dlatego Teramenes podnosił, że jeżeli oligarchia chcę rządzić przy pomocy siły, musi przynajmniej dopuścić do władzy więcej osób<ref>Arystoteles, ''Ustrój polityczny Aten'', [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0046&layout=&loc=36.1 36] (ang.)</ref>. Z obawy, że Teramenes mógłby stanąć na czele ruchu społecznego przeciwko rządzącym, Kritias i protagoniści Trzydziestu sporządzili listę trzech tysięcy osób, które miały wchodzić w skład nowego rządu. Kiedy jednak Teramenes w dalszym ciągu zgłaszał obiekcje, wskazując, że jest to zbyt mała liczba, przywódcy zarządzili przegląd wojskowy, podczas którego rozkazali obywatelom złożyć przyniesioną przez nich broń na stos, aby następnie, przy pomocy garnizonu spartańskiego, zarekwirować ją (nie dotyczyło to jednak broni należącej do osób znajdujących się na liście trzech tysięcy)<ref>Ksenofont, ''Historia grecka'', 2.3.17–20</ref>. To wydarzenie, z kolei zapoczątkowało jeszcze większe nadużycia. W celu pozyskania pieniędzy, którymi mogliby opłacić Spartan, Kritias i przywódcy zarządzili, że każdy spośród Trzydziestu ma aresztować i stracić jednego z [[
W obliczu takiej postawy Teramenesa, Kritias i jego towarzysze uznali, że stanowi on zbyt poważne zagrożenie dla ich rządów. W związku z tym, przemawiając przed zgromadzeniem trzech tysięcy, Kritias potępił Teramenesa jako „zdrajcę z natury”, oportunistę gotowego w każdej chwili zmienić swoją polityczną lojalność<ref>Ksenofont, ''Historia grecka'', 2.3.23–34</ref>. Zręcznie określił go przezwiskiem „kotornos”, nazwą butów noszonych przez aktorów na scenie, które pasowały na każdą stopę. Według Kritiasa, Teramenes był gotów służyć zarówno interesom demokracji, jak i oligarchii, o ile mogło mu to przynieść korzyść. W żarliwej odpowiedzi, Teramenes nie zgodził się z zarzutem, jakoby jego polityka była kiedykolwiek niekonsekwentna<ref>Treść przemowy przytacza Ksenofont w ''Historii greckiej'', 2.3.35–49.</ref>. Twierdził, że zawsze popierał umiarkowaną politykę, nie stając po stronie ani radykalnych demokratów, ani też skrajnych oligarchów, opowiadał się natomiast za rządem osób posiadających co najmniej status hoplity, a więc takich, które mogą być użyteczne dla państwa. Widząc jak dobre wrażenie wywarło na publiczności przemówienie Teramenesa, Kritias zrozumiał, że jeśli sprawa zostanie poddana pod głosowanie, Teramenes zostanie uniewinniony<ref>Wydarzenia, które nastąpiły po zakończeniu procesu opisuje Ksenofont w ''Historii greckiej'', 2.3.50–56.</ref>. Porozumiawszy się z Trzydziestoma, polecił ludziom uzbrojonym w sztylety uformować szereg z przodu publiczności i następnie wykreślił imię Teramenesa z listy trzech tysięcy, odbierając mu w ten sposób prawo do procesu<ref>[[Arystoteles]] (''Ustrój polityczny Aten'', 37) podaje odrobinę inny opis okoliczności skazania Teramenesa na śmierć. Twierdzi, że Teramenes został stracony po tym jak Trazybulos zajął Fyle i wskazuje, że Trzydziestu zmusiło radę Trzech tysięcy do przyjęcia dwóch praw. Zgodnie z pierwszym, Trzydziestu uzyskało nieograniczoną władzę stracenia każdego obywatela, który nie znajdował się na liście Trzech Tysięcy. Drugie z kolei odbierało prawa obywatelskie każdemu, kto uczestniczył w zburzeniu fortyfikacji na Eetionei lub w jakikolwiek sposób wystąpił przeciwko Czterystu, którzy doprowadzili do ustanowienia poprzedniej oligarchii. Ze względu na to, że Teramenesowi można było postawić obydwa powyższe zarzuty, z chwilą przyjęcia tych rozwiązań utracił on prawa publiczne, a Trzydziestu uzyskało możliwość skazania go na śmierć. Jednakże w ostatnim półwieczu historycy przyznawali pierwszeństwo relacji Ksenofonta.</ref>. Dowiedziawszy się o tym, Teramenes uskoczył do pobliskiego ołtarza Hestii, licząc, że miejsce to zapewni mu azyl, jednocześnie upominał zgromadzonych, aby nie dopuścili do jego zabójstwa, jednak na próżno. Wtedy pojawili się członkowie kolegium „jedenastu”, zarządzającego więzieniami oraz czuwającego nad wykonaniem wyroków, wyciągnęli Teramenesa i zmusili go do wypicia cykuty. Wypiwszy truciznę, resztkę wylał na podłogę, nawiązując w ten sposób do gry w kottabos, w której pijący wino wznosił toast drogiej mu osoby. Toast Teramenesa brzmiał: „Niech to będzie dla pięknego Kritiasa”<ref>Ksenofont, ''Historia grecka'', 2.3.56</ref>.
Linia 55:
W najnowszych pracach powszechnie przyjmowany jest obraz Teramenesa jako człowieka o umiarkowanych poglądach, oddanego idei oligarchii o poszerzonym składzie, obejmującym wszystkich hoplitów. Donald Kagan twierdzi, że cała kariera Teramenesa dowodzi, iż był on umiarkowanym politykiem, szczerze zaangażowanym w budowę ustroju powierzającego władzę klasie hoplitów, czy to w formie ograniczonej demokracji, czy też szeroko dostępnej oligarchii<ref>Kagan, ''The Peloponnesian War'', 379</ref>. Z kolei John Fine wskazuje, że tak jak wielu innych, którzy obrali pośrednią drogę, Teramenes był nienawidzony przez oba krańce sceny politycznej<ref name="fine521">Fine, ''The Ancient Greeks'', 521</ref>. Rząd Pięciu Tysięcy jest uznawany za jego polityczne arcydzieło<ref>Fine, ''The Ancient Greeks'', 506</ref>, jednak podobne starania podjęte w 404 r. p.n.e. w celu wprowadzenia umiarkowanych reform, stały się bezpośrednią przyczyną jego śmierci. Dramatyczne okoliczności śmierci Teramenesa sprawiły, że nadano jej rozgłos, a opis ostatnich chwil jego życia wielokrotnie pojawiał się w całej klasycznej historiografii. John Fine zauważa, że łatwo jest idealizować Teramenesa, ponieważ zmarł przeciwstawiając się tyranom<ref name="fine521"/>. W ciągu tysięcy lat od swojej śmierci, Teramenes był zarówno idealizowany, jak i potępiany. Jego krótką siedmioletnią karierę w centrum ateńskiego życia publicznego, pozostającą w związku z najbardziej kontrowersyjnymi wydarzeniami ostatnich lat wojny peloponeskiej, wiele razy interpretowano w odmienny sposób. Ze współczesnych prac o charakterze polemicznym poświęconych jego działalności, wyłania się obraz skomplikowanej postaci, która w chaosie ateńskiej sceny politycznej końca V w. p.n.e., obrała ryzykowną drogę. I chociaż od starożytności do czasów współczesnych historycy proponowali różne, dużo bardziej szczegółowe, portrety Teramenesa, to jednak być może już zawsze niewątpliwym pozostanie tylko taki zarys jego osoby.
{{przypisy|2}}▼
== Źródła ==
=== Źródła starożytne ===
* [[Arystoteles]], ''Ustrój polityczny Aten''
Linia 71 ⟶ 74:
* Peck, Harry Thurston (1898). ''Harper's Dictionary Of Classical Literature And Antiquities''.
* Perrin, Bernadotte, ''The Rehabilitation of Theramenes'', ''The American Historical Review'', Vol. 9 No. 4 (July 1904) s. 649–669
▲{{przypisy}}
[[Kategoria:Politycy starożytnej Grecji]]
| |||