Zęby: Różnice pomiędzy wersjami

'''Zęby''' ([[Łacina|łac.]] ''dentes'') – złożone, twarde twory [[anatomia|anatomiczne]] występujące u większości [[Kręgowce|kręgowców]], z wyjątkiem współczesnych [[Ptaki|ptaków]] i, [[Żółwie|żółwi]], ropuch oraz niektórych ssaków. Stanowią element [[Układ pokarmowy|układu trawienia]]. Znajdują się w [[jama ustna|jamie ustnej]]. Służą do chwytania i zabijania ofiary oraz rozdrabniania pożywienia, a ponadto u wielu gatunków zwierząt również do obrony, przenoszenia młodych, czyszczenia futra (usuwania pasożytów skórnych). Zęby są zróżnicowane pod względem budowy, kształtu, liczby oraz pełnionych funkcji. Nauka zajmująca się budową, rozwojem, fizjologią i patologią zębów to [[odontologia]]. [[Odontogeneza]] jest procesem rozwoju zębów<ref>{{cytuj książkę|autor=redaktor naczelny Zdzisław Otałęga|tytuł=Encyklopedia biologiczna tom VII Mo-Oś|wydawca=OPRES|miejsce=Kraków|rok=1999|strony = 282-283|isbn=83-85909-46-X}}</ref><ref name="Otałęga136">{{cytuj książkę|autor=redaktor naczelny Zdzisław Otałęga|tytuł=Encyklopedia biologiczna tom XIII Ws-Ż|wydawca=OPRES|miejsce=Kraków|rok=1999|strony = 136-137|isbn=83-85909-62-1}}</ref>. Zespół wszystkich zębów występujących u jednego osobnika nazywany jest uzębieniem.

[[Kręgouste]] mają zęby rogowe. U [[Ryby chrzęstnoszkieletowe|ryb chrzęstnoszkieletowych]] pochodzą od [[Łuski (ryby)|łusek plakoidalnych]]. Roślinożerne nie posiadają zębów. Drapieżne mają zęby na szczękach i na podniebieniu w postaci ostrych, stożkowych, o piłowatych krawędziach<ref name="Otałęga136"/>, pochylonych doogonowo tworów. Niekiedy połączone są z kością więzadłami<ref name="Otałęga136"/>. Mogą występować w postaci płaskich płytek jeśli ryba żywi się [[skorupiaki|skorupiakami]] lub [[mięczaki|mięczakami]]<ref name="Otałęga136"/>. U [[Karpiokształtne|karpiokształtnych]] występują [[zęby gardłowe]]. Jedynym [[rodzaj (biologia)|rodzajem]] ryb, u których wykształciły się [[zęby jadowe]] jest ''[[Meiacanthus]]''. U [[dwudyszne|dwudysznych]] zrastają się w płyty<ref name="Otałęga136"/>. [[Polifiodontyzm]] występuje powszechnie<ref name="Otałęga136"/>.

Rogowe ząbki występujące u [[Kijanka|kijanek]] otaczają otwór gębowy. Służą do ścierania pokarmu roślinnego. U dorosłych zęby w postaci niewielkich, stożkowatych<ref name="Otałęga136"/> wyrostków przyrośnięte do [[Szczęka|kości szczękowych]] i międzyszczękowych oraz na podniebieniu do [[Lemiesz|kości lemieszowych]]. Na [[Żuchwa|żuchwie]] płazów brak zębów. [[Ropuchowate|Ropuchy]] wcale nie posiadają zębów<ref name="Otałęga136"/>. [[Polifiodontyzm]] występuje powszechnie<ref name="Otałęga136"/>.

{{fakt|Ostre, liczne}}, stożkowate<ref name="Otałęga136"/>, [[homodontyzm|homodontyczne]], [[Polifiodontyzm|polifiodontyczne]]<ref name="Otałęga136"/>. Mogą być osadzone na wszystkie trzy sposoby: [[akrodontyzm]], [[pleurodontyzm]], [[tekodontyzm]] (u [[krokodyle|krokodyli]])<ref name="Otałęga136"/>. Żółwie zamiast zębów mają listwy rogowe na szczęce i żuchwie<ref name="Otałęga136"/>. U [[Węże|węży]] wykształciły się specyficzne [[ząb jadowy|zęby jadowe]]<ref name="Otałęga136"/>.

Po raz pierwszy ewolucyjnie [[polifiodontyzm]] (który wyjątkowo obserwujemy u [[Manatowate|manatów]]<ref>[http://www.eko.uj.edu.pl/gbk/pl/bl/biol_low.doc Dokument tekstowy ze strony Uniwersytetu Jagielońskiego]</ref> i częściowo u [[Mamut|mamutów]]<ref>[http://www.kwbbelchatow.bot.pl/index.php?dzid=152&did=1655], 6 generacji zębów policzkowych</ref>) zostaje zastąpiony przez [[difiodontyzm]] lub rzadziej występujący [[monofiodontyzm]] (u [[Zębowce|zębowców]]<ref name="Otałęga136"/>). [[Tekodontyzm]] jest powszechny. Zwykle występuje [[heterodontyzm]] (poza [[szczerbaki|szczerbakami]] i [[walenie|waleniami]]). Zęby niektórych gatunków ulegają znacznym przekształceniom:

* u [[Drapieżne|drapieżnych]] – [[łamacz]]e<ref name="Otałęga136"/>

* u [[narwal]]a – pojedynczy cios (siekacz) dorastający do 2 m występuje u samców<ref name="Otałęga136"/>