Ustrój polityczny Francji: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m drobne redakcyjne |
WP:SK, drobne techniczne |
||
Linia 1:
{{Polityka Francji}}
'''Ustrój polityczny Francji''' opiera się na [[Konstytucja Francji|konstytucji Francji]], która głosi, że [[państwo]] [[Francja|francuskie]] jest niepodzielną, [[Laicyzm|laicką]] ([[język francuski|fr.]] ''laïcité''), [[demokracja|demokratyczną]] oraz [[socjalizm|socjalną]] [[republika|republiką]], zgodnie ze zdaniem:
: ''La France est une République indivisible, laïque, démocratique et sociale.''(fr.)
[[Plik:Politics-france pl.png|thumb|left|300px|Struktura najwyższych organów państwowych we Francji]]
[[Władza wykonawcza]] we Francji jest dwuczłonowa i należy zarówno do rady ministrów, na czele której stoi [[Premierzy Francji|premier]], jak i do [[Prezydenci Francji|prezydenta]]. Prezydent, wybierany bezpośrednio przez wszystkich obywateli na 5-letnią (zgodnie z konstytucją kadencja prezydenta powinna trwać 7 lat, lecz na mocy referendum konstytucyjnego z roku 2000 została skrócona do lat 5) kadencję ma prawo powoływania i odwoływania premiera, którego jednak musi również zatwierdzić [[Zgromadzenie Narodowe (Francja)|Zgromadzenie Narodowe]], niższa izba francuskiego parlamentu. Prezydent odpowiada za politykę międzynarodową, jest formalnym głównym dowódcą wojska i ma prawo wydawać [[dekret]]y oraz [[kontrasygnata|kontrasygnować]] [[ustawa|ustawy]].
[[Władza ustawodawcza]] we Francji należy do dwuizbowego parlamentu, w którym głos decydujący ma Zgromadzenie Narodowe liczące 577 deputowanych, wybieranych bezpośrednio przez obywateli na 5-letnią kadencję. Senat liczy 343 członków, którzy są wybierani na 6-letnią kadencję przez elektorów powoływanych wg skomplikowanego klucza przez lokalne władze departamentów Francji i niektóre instytucje centralne. Senat jest ciałem doradczym z bardzo ograniczonymi prerogatywami. Inicjatywa ustawodawcza we Francji należy niemal w całości do rady ministrów i prezydenta, aczkolwiek muszą oni stosować się do złożonej procedury legislacyjnej, obejmującej konieczność akceptacji projektów ustaw przed złożeniem w parlamencie przez [[Rada Stanu Francji|Radę Stanu Francji]].
[[Władza sądownicza]] opiera się na prawie stanowionym. Sądy dzielą się na powszechne, wojskowe, administracyjne i rozrachunkowe. Wszystkie cztery piony sądowe są trójinstancyjne. Na szczycie sądów powszechnych i wojskowych znajdują się odpowiednie sądy kasacyjne. Na czele systemu sądów administracyjnych znajduje się wydział kasacyjny Rady Stanu Francji. Naczelny Sąd Rozrachunkowy jest ostatnią instancją sądów rozrachunkowych. Sędziowie wszystkich pionów sądownictwa Francji są państwowymi urzędnikami powoływanymi przez ministra sprawiedliwości. Konstytucja i ustrój sądów zapewnia jednak raz powołanym sędziom wysoki stopień niezależności od władzy wykonawczej. [[Rada Konstytucyjna]] jest organem o cechach [[sąd konstytucyjny|sądu konstytucyjnego]].
Linia 13:
== Władza wykonawcza ==
W swym założeniu konstytucja utrzymuje dwuczłonową [[Władza wykonawcza|egzekutywę]]. Szef rządu otrzymał inną nazwę niż w IV Republice, zamiast prezesa rady ministrów
▲W swym założeniu konstytucja utrzymuje dwuczłonową [[Władza wykonawcza|egzekutywę]]. Szef rządu otrzymał inną nazwę niż w IV Republice, zamiast prezesa rady ministrów - [[Premierzy Francji|premier]]. Głową państwa jest [[Prezydenci Francji|prezydent Republiki]]. On to, a nie premier, przewodniczy posiedzeniom rządu. Prezydent, jako arbiter, posiadający pewne uprawnienia osobiste został usytuowany ponad partiami politycznymi. [[Charles de Gaulle]] sam przekonywał, że zapewni to normalne funkcjonowanie władz. Dlatego też ustrój V Republiki zyskał nazwę „semiprezydencki”.
=== Prezydent Republiki ===
[[Plik:
Zgodnie z [[Konstytucja Francji|konstytucją]] [[prezydenci Francji|prezydent Republiki]] (fr. ''Président de la République'') miał być wybierany na siedem lat, jednak obecnie jego [[kadencja (politologia)|kadencję]] skrócono do pięciu lat w wyniku [[referendum]] konstytucyjnego z [[2000]] roku. To prezydent desygnuje kandydata na premiera, przewodzi Radzie Ministrów, jest zwierzchnikiem sił zbrojnych oraz ma prawo parafowania [[traktat międzynarodowy|traktatów międzynarodowych]]. Prezydent ma prawo poddawania różnych kwestii politycznych pod referendum oraz może rozwiązać [[Zgromadzenie Narodowe (Francja)|Zgromadzenie Narodowe]]. W sytuacjach nadzwyczajnych prezydent może przejąć pełnię władzy w państwie.
Zgodnie z systemem stworzonym przez [[Charles de Gaulle|de Gaulle'a]] prezydent ma dużą władzę. Jeżeli w parlamencie dominuje jego frakcja polityczna, to on decyduje kto będzie premierem oraz określa cele polityczne rządu. Jednak gdy frakcja prezydencka stanowi mniejszość parlamentu, prezydent musi wyznaczyć premiera wywodzącego się z [[opozycja (polityka)|opozycyjnej]] wobec siebie większości. Zjawisko względnej współpracy pomiędzy premierem i prezydentem wywodzącymi się z przeciwnych obozów politycznych nosi miano [[koabitacja|koabitacji]] i po raz pierwszy opisano je właśnie we Francji.
W takiej sytuacji dwukrotnie znalazł się [[Jacques Chirac]]
: Zobacz też: [[prezydenci Francji|chronologiczne zestawienie prezydentów Francji]].
=== Rząd ===
Francuski rząd (fr. ''gouvernement''), któremu przewodniczy [[Premierzy Francji|premier Francji]] (fr. ''Premier ministre''), wykonuje swoje uprawnienia konstytucyjne z pomocą [[Służba Cywilna Francji|służby cywilnej]] oraz [[Siły Zbrojne Francji|sił zbrojnych]].
Gabinet jest odpowiedzialny przed parlamentem. Zgromadzenie Narodowe ma prawo przegłosowania [[wotum nieufności]], co powoduje [[dymisja|dymisję]] rządu. Ministrowie muszą udzielać odpowiedzi na pytania zadawane przez członków parlamentu zarówno na piśmie jak ustnie, co określa się po francusku jako ''questions au gouvernement''. Jednocześnie ministrowie mają obowiązek stawiać się na posiedzeniach komisji dotyczących kierowanych przez nich resortów.
Zgodnie z tradycją rada ministrów składa się z następujących urzędników
* [[Minister (urząd)|ministrów]],
* [[wiceminister|wiceministrów]] (''ministres délégués''),
Linia 51 ⟶ 49:
W zwyczaju jest, że gabinet zbiera się raz w tygodniu (rano w środę) w [[Pałac Elizejski|Pałacu Elizejskim]] (fr. ''Palais d'Élysée'') odpowiadając na zaproszenie prezydenta.
Od [[Maj 2005#31 maja 2005|31 maja 2005]] do [[Maj 2007#15 maja 2007|15 maja 2007]] funkcje premiera Francji pełnił [[Dominique de Villepin]] wywodzący się z [[Prawica|prawicowej]] [[partia polityczna|partii]] [[Union pour un Mouvement Populaire|UMP]]. Uprzednio był on ministrem spraw zagranicznych. Villepin objął funkcję po tym, jak jego poprzednik [[Jean-Pierre Raffarin]] podał się do dymisji na skutek klęski w [[Europejskie referendum konstytucyjne we Francji|referendum]] dotyczącym ratyfikacji [[Konstytucja dla Europy|traktatu konstytucyjnego]]. Rząd cieszył się małym poparciem społeczeństwa, które odrzuca próby przeprowadzenia niezbędnych reform socjalnych. Francuzi obwiniają całą klasę polityczną o przyczynienie się do wzrostu [[bezrobocie|bezrobocia]] powyżej 10%.
Od [[Maj 2007#17 maja 2007|17 maja 2007]] funkcję premiera pełni [[François Fillon]].
=== Procedury legislacyjne władzy wykonawczej ===
Tylko prezydent i premier mają prawo podpisywania [[dekret]]ów (''décrets''):
* prezydent ma uprawnienie do wydawania dekretów zawierających [[nominacja|nominacje]] oraz dymisje wysokich urzędników cywilnych oraz dowódców wojskowych. Lista stanowisk obsadzanych w ten sposób jest wyszczególniona w konstytucji oraz ustawach regulujących funkcjonowanie poszczególnych instytucji.
Linia 73 ⟶ 70:
=== Stosunek ustaw parlamentu do rozporządzeń rządu ===
We francuskim systemie prawnym istnieje różnica pomiędzy ustawami (''loi'') i związanymi z nimi aktami wykonawczymi, czyli rozporządzeniami (''règlement'') stanowionymi dekretami (''décrets'') wydanymi przez premiera.
Linia 89 ⟶ 85:
* stosunki pracy, tworzenie [[związek zawodowy|związków zawodowych]], ubezpieczeń społecznych.
Parlament uchwala trzy rodzaje ustaw: konstytucyjne, organiczne i zwykłe. W drodze ustaw konstytucyjnych regulowany jest ustrój państwa. Ustawy organiczne są uchwalane w wyniku realizacji zapowiedzi konstytucyjnych. Stoją one wyżej w hierarchii niż ustawy zwykłe. Parlamentarzyści uczestniczą w głosowaniach osobiście. Jednak możliwe jest w wypadku nieobecności delegowanie głosu, zarówno na posiedzeniu plenarnym, jak i w komisjach.
Szczególną ustawą jest budżet państwa, który określa źródła finansowania oraz zobowiązania państwa.
Linia 96 ⟶ 92:
=== Procedury legislacyjne parlamentu ===
Inicjatywa ustawodawcza należy do rządu, a właściwie rady ministrów, jak również do odpowiednio licznej grupy parlamentarzystów. Projekt nowego prawa zgłoszony przez rząd określa się jako ''projet de loi'', a ten złożony przez członków [[Władza ustawodawcza|legislatywy]] jest nazywany ''proposition de loi''. Każdy projekt ustawy rządowej jest opiniowany przez [[Rada Stanu Francji|Radę Stanu]] (''Conseil d'État''), przed rozpoczęciem procesu ustawodawczego. Projekty ustaw proponowane przez grupę parlamentarzystów nie mogą zwiększać obciążenia budżetu bez podania źródła finansowania nowych wydatków.
Linia 104 ⟶ 99:
=== Zgromadzenie Narodowe ===
[[Zgromadzenie Narodowe (Francja)|Zgromadzenie Narodowe]] (fr. ''Assemblée Nationale'') jest niższą izbą parlamentu francuskiego. Składa się z 577 deputowanych (posłów) wybieranych na 5-letnią kadencję w systemie większości bezwzględnej. Podczas każdych wyborów głosowanie obejmuje cały skład Zgromadzenia Narodowego.
Linia 110 ⟶ 104:
=== Senat ===
[[Senat (Francja)|Senat]] składa się z 343 senatorów (rok 2008). Jego skład jest obierany przez około 145 tys. elektorów. Od [[1 lipca]] [[2004]] r. kadencja senatora trwa 6 lat, a co 3 lata lata połowa składu izby jest wymieniana. Do [[30 czerwca]] [[2004]] kadencja senatora trwała 9 lat, a co 3 lata odnawiano 1/3 składu izby.
Elektorzy to zwykle przedstawiciele władzy lokalnej. 322 senatorów reprezentuje swoje [[Departament (Francja)|departamenty]] (fr. ''départements''), 9
Prerogatywy Senatu są bardzo ograniczone i zwykle rozstrzygający głos ma Zgromadzenie Narodowe. W historii Piątej Republiki izba wyższa zwykle była kierowana przez prawicową większość. Wynikało to z ordynacji wyborczej. Dziś wielu Francuzów uważa sposób obierania Senatu za zupełny [[anachronizm]].
=== Rada Społeczno-Ekonomiczno-Środowiskowa ===
Rada Społeczno-Ekonomiczno-Środowiskowa (fr. ''Conseil économique, social et environnemental''), składająca się z 233 członków, jest ciałem doradczym. Nie bierze udziału w procesie legislacyjnym, ale konsultuje tworzone prawo, szczególnie w kwestiach związanych z gospodarką i sprawami społecznymi. Rada publikuje raporty, które są przesyłane do rządu i parlamentu oraz publikowane w dzienniku ustaw.
Linia 127 ⟶ 119:
== Władza sądownicza ==
Francuski system prawny opiera się na prawie stanowionym, jednak wyroki sądów mają znaczenie w interpretacji niektórych przepisów. Sądownictwo jest podzielone na powszechne oraz administracyjne.
=== Sądy powszechne ===
Sądy powszechne zajmują się rozstrzyganiem spraw [[prawo cywilne|cywilnych]] oraz [[prawo karne|karnych]]. System sądowniczy składa się z sądów trzech instancji
Sędziowie są urzędnikami państwowymi, jednak posiadają szereg praw, które chronią ich niezależność. Sędziów nie można przenosić ani awansować bez ich zgody. Na straży niezależności sędziów i prokuratury stoi Naczelna Rada Niezawisłości Sądownictwa (fr. ''Conseil supérieur de la magistrature''). Członkami rady są prezydent, minister sprawiedliwości, przewodniczący sądów administracyjnych i kasacyjnych oraz sędziowie i prokuratorzy reprezentujący samorząd zawodowy. Rada decyduje o nominacjach sędziowskich i prokuratorskich, ma prawo do prowadzenia postępowań dyscyplinarnych przeciwko sędziom.
▲Sądy powszechne zajmują się rozstrzyganiem spraw [[prawo cywilne|cywilnych]] oraz [[prawo karne|karnych]]. System sądowniczy składa się z sądów trzech instancji - rejonowych, [[apelacja (prawo)|apelacyjnych]] oraz sądu kasacyjnego (''Cour de cassation'').
[[Prokuratura]] odpowiada przed Ministrem Sprawiedliwości. W przeszłości prowadziło to do wielu podejrzeń, dotyczących umarzania spraw niewygodnych dla rządzącej partii. Niektórym postępowaniom dotyczącym [[korupcja|skorumpowanych]] polityków próbowano ukręcić głowę, co wywoływało burzliwe debaty.
▲Sędziowie są urzędnikami państwowymi, jednak posiadają szereg praw, które chronią ich niezależność. Sędziów nie można przenosić ani awansować bez ich zgody. Na straży niezależności sędziów i prokuratury stoi Naczelna Rada Niezawisłości Sądownictwa (fr. ''Conseil supérieur de la magistrature''). Członkami rady są prezydent, minister sprawiedliwości, przewodniczący sądów administracyjnych i kasacyjnych oraz sędziowie i prokuratorzy reprezentujący samorząd zawodowy. Rada decyduje o nominacjach sędziowskich i prokuratorskich, ma prawo do prowadzenia postępowań dyscyplinarnych przeciwko sędziom.
▲[[Prokuratura]] odpowiada przed Ministrem Sprawiedliwości. W przeszłości prowadziło to do wielu podejrzeń, dotyczących umarzania spraw niewygodnych dla rządzącej partii. Niektórym postępowaniom dotyczącym [[korupcja|skorumpowanych]] polityków próbowano ukręcić głowę, co wywoływało burzliwe debaty.
[[ławnik (sądownictwo)|Ławnicy]] biorą udział tylko w sprawach dotyczących najcięższych zbrodni. Zgodnie ze standardem współczesnych państw demokratycznych, we Francji oskarżony jest niewinny, dopóki ponad wszelką wątpliwość nie udowodni mu się winy.
=== Sądownictwo administracyjne ===
Sądy administracyjne zajmują się rozstrzyganiem spraw spornych pomiędzy obywatelami a instytucjami państwa oraz między różnymi urzędami. Każda decyzja urzędnika może zostać zaskarżona. Sądownictwo administracyjne podobnie jak powszechne zapewnia możliwość apelacji. Wyroki rejonowych trybunałów administracyjnych, mogą podlegać apelacji do administracyjnych sądów apelacyjnych, a najwyższą instancją, do której można się odwołać jest [[Rada Stanu Francji|Rada Stanu]] (fr. ''Conseil d'État'') a dokładnie jej wydział zajmujący się pozwami.
Rada Stanu jest organem rządowym, pełniącym dwie funkcje: doradczą (doradza rządowi w sprawie projektów ustaw i ordonansów) oraz sądowniczą (jest najwyższą instancją sądownictwa administracyjnego). Formalnie na czele Rady Stanu stoi Premier, lecz faktyczne kierownictwo sprawowane jest przez wiceprezesa, nominowanego dekretem Rady Ministrów. Bliskie powiązanie Rady Stanu z administracją rządową bywa przedmiotem kontrowersji co do jej niezależności przy rozpatrywaniu skarg na działania organów administracji publicznej. Zgodnie z francuską doktryną prawa administracyjnego, sędzia administracyjny sam jest administratorem.
Rada Stanu rozpatruje również skargi dotyczące decyzji rządu. Jeżeli rozporządzenia wykonawcze lub inne decyzje władzy wykonawczej są sprzeczne z ustawami lub ogólnymi zasadami państwa prawa, mogą zostać unieważnione na mocy wyroku tego ciała.
=== Rada Konstytucyjna ===
[[Rada Konstytucyjna]] (fr. ''Conseil Constitutionnel'') rozpatruje akty prawne i ocenia, czy są one zgodne z [[konstytucja|konstytucją]] oraz [[umowa międzynarodowa|traktatami międzynarodowymi]]. Wniosek o wszczęcie postępowania przed Radą Konstytucyjną mogą składać prezydent, przewodniczący Senatu (fr. ''président du Sénat''), przewodniczący Zgromadzenia Narodowego (fr. ''président de l'Assemblée nationale''), premier, 60 senatorów lub 60 posłów. Jednocześnie za niekonstytucyjne trybunał może uznać przepisy sprzeczne z [[Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela|Deklaracją Praw Człowieka i Obywatela]] (fr. ''Déclaration des Droits de l'Homme et du Citoyen'') oraz [[Europejska Konwencja Praw Człowieka|Europejską Konwencją Praw Człowieka]].
Linia 156 ⟶ 144:
=== Sądy rozrachunkowe ===
Sądownictwo rozrachunkowe zajmuje się [[audyt]]em finansów państwa oraz innych instytucji publicznych. Jego struktura opiera się na lokalnych sądach rozrachunkowych, a instytucją odwoławczą jest tutaj Naczelny Sąd Rozrachunkowy (fr. ''Cour des Comptes''). Ciało to publikuje coroczny raport, który czasami staje się wstępnym materiałem dla działań prokuratury.
* akty prawne (fr.)▼
** [http://www.legifrance.gouv.fr/WAspad/UnCode?commun=&code=CCIVILL0.rcv Kodeks Cywilny]▼
** [http://www.legifrance.gouv.fr/WAspad/UnCode?commun=&code=CPROCIV0.rcv Kodeks Cywilny – procedury]▼
** [http://www.legifrance.gouv.fr/WAspad/UnCode?commun=&code=CPENALLL.rcv Kodeks Karny]▼
** [http://www.legifrance.gouv.fr/WAspad/UnCode?commun=&code=CPROCPEL.rcv Kodeks Karny - procedury]▼
** [http://www.legifrance.gouv.fr/WAspad/UnCode?commun=&code=CJUSADML.rcv Kodeks Administracyjny]▼
* instytucje (fr.)▼
** [http://www.courdecassation.fr strona Naczelnego Sądu Kasacyjnego]▼
** [http://www.conseil-etat.fr strona Naczelnego Sądu Administracyjnego]▼
** [http://www.conseil-constitutionnel.fr/ strona Trybunału Konstytucyjnego]▼
** [http://www.ccomptes.fr/ strona Naczelnego Sądu Rozrachunkowego]▼
** [http://www.conseil-superieur-magistrature.fr/ strona Naczelnej Rady Niezawisłości Sądownictwa]▼
== Władze samorządowe ==
Francja jest państwem silnie scentralizowanym. Cały kraj jest podzielony na [[departament (Francja)|departamenty]] (fr. ''département''), odpowiadające polskim [[powiat]]om. W każdym z nich władzę za ramienia rządu sprawuje [[prefekt (administracja)|prefekt]]. Jednak w roku [[1982]] Francja rozpoczęła proces [[decentralizacja|decentralizacji]]. Część uprawnień administracyjnych oraz nadzór nad pewnym wycinkiem spraw podatkowych przekazano politykom lokalnym. W marcu [[1986]] roku pierwszy raz odbyły się bezpośrednie wybory do lokalnych rad regionalnych. Proces decentralizacji trwa do dnia dzisiejszego, jednak urzędy centralne zachowały jak dotąd sporą władzę.
Podział administracyjny opiera się na:
* około 36000 [[gmina (Francja)|gmin]] (fr. ''commune'') zarządzanych przez rady oraz [[Mer (urzędnik)|merów]],
* 100 [[departament (Francja)|departamentów]] (fr. ''département'') posiadających rady (fr. ''conseil général''),
* 26 [[region (Francja)|regionów]] (fr. ''région''), z tego 22 we Francji metropolitalnej i 4 regiony zamorskie, kierowanych przez rady regionalne (fr. ''conseil régional'').
Linia 190 ⟶ 163:
=== Inne organizacje polityczne ===
Związki zawodowe:
Linia 215 ⟶ 187:
== Bibliografia ==
▲''Konstytucja Republiki Francuskiej'', tłumaczenie i wstęp W. Skrzydło, Warszawa 2005. <br />
P. Sarnecki, ''Ustroje konstytucyjne państw współczesnych'', Kraków 2005 (wydanie II)<br />
E. Gdulewicz, ''Parlament a rząd w V Republice Francuskiej'', Lublin 1990<br />
Linia 225 ⟶ 196:
* [http://www.legifrance.gouv.fr Internetowa baza prawna]
* [http://www.service-public.fr Portal służby publicznej]
* [http://www.france-politique.net ''France Politique''
Strony w języku polskim:
* [http://www.staff.amu.edu.pl/~wroblew/html/pk_fr.htm Prawo konstytucyjne Francji: konstytucje, bibliografia, linki]
▲* akty prawne (fr.)
▲** [http://www.legifrance.gouv.fr/WAspad/UnCode?commun=&code=CCIVILL0.rcv Kodeks Cywilny]
▲** [http://www.legifrance.gouv.fr/WAspad/UnCode?commun=&code=CPROCIV0.rcv Kodeks Cywilny – procedury]
▲** [http://www.legifrance.gouv.fr/WAspad/UnCode?commun=&code=CPENALLL.rcv Kodeks Karny]
▲** [http://www.legifrance.gouv.fr/WAspad/UnCode?commun=&code=CPROCPEL.rcv Kodeks Karny
▲** [http://www.legifrance.gouv.fr/WAspad/UnCode?commun=&code=CJUSADML.rcv Kodeks Administracyjny]
▲* instytucje (fr.)
▲** [http://www.courdecassation.fr strona Naczelnego Sądu Kasacyjnego]
▲** [http://www.conseil-etat.fr strona Naczelnego Sądu Administracyjnego]
▲** [http://www.conseil-constitutionnel.fr/ strona Trybunału Konstytucyjnego]
▲** [http://www.ccomptes.fr/ strona Naczelnego Sądu Rozrachunkowego]
▲** [http://www.conseil-superieur-magistrature.fr/ strona Naczelnej Rady Niezawisłości Sądownictwa]
{{Ustroje polityczne Europa}}
[[Kategoria:Polityka
[[Kategoria:Ustroje polityczne państw|Francja]]
[[Kategoria:Byłe artykuły na medal]]
| |||