Gimnazjum Polskie im. Adama Mickiewicza w Kownie: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
Warschauer (dyskusja | edycje) |
Warschauer (dyskusja | edycje) utworzenie od podstaw hasła o Gim. Pol. w Kownie |
||
Linia 1:
{{Szkoła infobox
|nazwa = Gimnazjum Polskie<br />im. Adama Mickiewicza w Kownie
|logo =
|typ =
|patron = [[Adam Mickiewicz]]
|dzień_założenia =
|rok_założenia = 1918
|miasto = [[Kowno]]
|państwo = LIT
|liczba_uczniów =
|dyrektor =
|wicedyrektor =
|adres = ul. Leśna 1 (do 1930 – Majronisa 8).
|członkostwo =
|zdjęcie =
|opis =
|mapa =
|www =
|stopniN =
|minutN =
|sekundN =
|stopniE =
|minutE =
|sekundE =
|kod mapy=
}}
'''Gimnazjum Polskie im. Adama Mickiewicza w Kownie'''<ref>Do 1929: Gimnazjum Polskie w Kownie, imię Mickiewicza nadano mu z okazji jubileuszu 10-lecia szkoły.</ref> – polska szkoła średnia istniejąca w [[Dwudziestolecie międzywojenne na świecie|dwudziestoleciu międzywojennym]] na [[Litwa|Litwie]]. Kształciła członków polskiej mniejszości narodowej zamieszkującej na tzw. Litwie Kowieńskiej. Działała w latach 1919–1940. Mieściła się przy ulicy Maironisa (1919–1930), następnie zaś na rogu Leśnej i Prospektu Witolda Wielkiego (1930–1940).
== Historia ==
Po liberalizacji politycznej na tzw. Ziemiach Zabranych będącej skutkiem rewolucji 1905 pojawiły się w [[Kowno|Kownie]] plany powołania do życia szkoły żeńskiej, które jednak nigdy nie zostały zrealizowane. W czasie niemieckiej okupacji miasta (1915–1918) polscy działacze podjęli próbę utworzenia polskiej placówki oświatowej. Odpowiednia zgoda została wydana przez Niemców w ostatnim roku [[I wojna światowa|I wojny światowej]] na skutek działań M. Junowicza, Marii Micewicz oraz doktora Grodeckiego. W związku z faktem, że środowisko polskie nie było w stanie pokryć kosztów powołania do życia szkoły, została ona otwarta dopiero 10 lutego 1919, w przeddzień pierwszej rocznicy powstania niepodległego państwa litewskiego (16 lutego 1918). Na czele dyrekcji szkoły stanęła Maria Micewicz, jednak po krótkim czasie została w tej roli zastąpiona przez księdza [[Bronisław Laus|Bronisława Lausa]], ten zaś przez Leona Przemienieckiego.
Gimnazjum Polskie było jedną z czterech szkół średnich z wykładowym [[Język polski|językiem polskim]] w ówczesnej [[Litwa|Republice Litewskiej]] (1918–1940). Oprócz gimnazjum kowieńskiego istniały jeszcze gimnazja w [[Wiłkomierz]]u i [[Gimnazjum Polskie w Poniewieżu|Poniewieżu]] oraz polskojęzyczne gimnazjum kowieńskie utrzymywane przez państwo litewskie. Do szkoły kowieńskiej uczęszczali młodzi Polacy – członkowie polskiej mniejszości narodowej na Litwie, z Kowna i spoza obszaru stolicy<ref>Wg oficjalnych danych litewskich w Kownie mieszkało 4,54% Polaków, jednak dane te uznawane były za niewiarygodne przez polskich działaczy na Litwie oraz badaczy Litwy w Polsce. Wg szacunków opartych na wynikach wyborów parlamentarnych w 1923 roku Polacy stanowili w Kownie 31,5% ludności. Zob. m.in. [[Władysław Wielhorski]], ''Litwa współczesna'', Sekcja Geograficzna Towarzystwa Wiedzy Wojskowej, Warszawa 1938, s. 241; [[Stanisław Tarasiewicz]], [http://kurierwilenski.lt/2011/02/25/polacy-wygrali-wybory-samorzadowe-w-kownie/ ''Polacy wygrali wybory samorządowe w Kownie!''], kurierwilenski.lt z 25 lutego 2011 (tu dane szacunkowe określono błędnie jako dane pochodzące ze spisu powszechnego)</ref>, bez względu na płeć<ref>Z tym zastrzeżeniem, że do 1930 lekcje w szkole odbywały się w systemie dwuzmianowym: rano dla dziewcząt, po południu dla chłopców.</ref>, wyznanie czy pozycję społeczną rodziców. Gimnazjum było prywatne, utrzymywane częściowo z pieniędzy Towarzystwa Oświatowego "Pochodnia"<ref>Bohdan Paszkiewicz, ''Pod znakiem "Omegi"'' (przygotował do druku i indeks osób oprac. Adam Gałkowski; słowem wstępnym opatrzył i całość krytycznie przejrzał [[Piotr Łossowski]]), Instytut Historii PAN, Warszawa 2003, s. 297</ref>.
Początkowo szkoła mieściła się w wynajmowanej kamienicy przy ul. Maironisa 8 (wg innych źródeł – 12<ref>''Internat'', "[[Chata Rodzinna]]", nr 38 z 23 września 1928, s. 8</ref>), jednak w 1929 rozpoczęto jej przenosiny do wybudowanego z polskich składek dwupiętrowego budynku na rogu ulicy Leśnej (Miškų gatvė) i Prospektu Witolda (Vytauto prospektas)<ref>Do 1940 r. adres gimnazjum: Leśna 1. Kamień węgielny pod budowę obiektu położono 28 lipca 1928 – jego poświęcenia w zastępstwie ks. Bronisława Lausa dokonał ks. Adam Hlebowicz. W uroczystości wzięli udział m.in. prezes "Dompolu" inż. [[Bolesław Lutyk]], b. lider frakcji polskiej w Sejmie [[Wiktor Budzyński (1888-1976)|Wiktor Budzyński]], Stanisław Montwiłł, Tomasz Giżyński i Władysław Stomma. Zob. ''Gmach Gimnazjum Polskiego w Kownie. Poświęcenie kamienia węgielnego'', "Chata Rodzinna", nr 33 z 9 sierpnia 1928, s. 1–3. Egzaminy wstępne dla rocznika 1929/1930 odbyły się już w budynku przy ul. Leśnej. Zob. ''W Kownie'', "Chata Rodzinna", nr 31 z 28 lipca 1929, s. 5.</ref>. Budynek był bardzo nowoczesny jak na owe czasy, został zbudowany przez Towarzystwo Akcyjne "Dompol" wg projektu [[Stanisław Kimont|Stanisława Kimonta]] i [[Edmundas Frykas|Edmunda Fryka]]. Na parterze mieściły się dwie klasy szkoły podstawowej. Gimnazjum wynajmowało w godzinach popołudniowych lokal dwóm litewskich szkołom: dla dorosłych związku zawodowego nauczycieli oraz "pawasarininkom"<ref>''Przeciwpolskie demonstracje w Kownie w piątek 23 maja r.b.'', "Chata Rodzinna", nr 21 z 1 czerwca 1930, s. 2–3</ref>. Okazyjnie sale gimnazjum były również wynajmowane organizacjom społecznym i partiom politycznym<ref>''Litewskie socjaldemokratki wypowiadają bojkot Niemcom'', "[[Dzień Kowieński]]", nr 228 z 14 października 1933, str. 3; ''Zakazany wiec partii socjaldemokratycznej'', "Dzień Kowieński", nr 255 z 13 listopada 1933, str. 4</ref>. W ciągu 22 lat niepodległej Litwy liczba uczniów podlegała wahaniom – początkowo w szkole kształciło się 60 uczniów, w roku szkolnym 1919/1920 – 334; 1922/1923 – 547, zaś w 1938/1940 – jedynie 195. W 1921 mury placówki opuścili pierwsi absolwenci w liczbie 17 osób. Do roku 1929 szkołę ukończyło 265 uczniów. W 1939 szkoła miała jedynie 12 maturzystów. Przy Gimnazjum działało stowarzyszenie "Ognisko", biblioteka, orkiestra szkolna, a także harcerstwo. Szkoła posiadała własnych prefektów w osobach ks. Maciejowskiego, Siekluckiego i Władysława Wołłowicza (1925–1940). Przy szkole istniała organizacja "Bratnia Pomoc" zajmująca się pomocą materialną dla uboższych uczniów<ref>Kryt., ''Loterja fantowa w Gimnazjum Polskim'', "Chata Rodzinna", nr 19 z 18 maja 1930, s. 7</ref>. W Gimnazjum odbywały się uroczystości i przedstawienia w języku polskim<ref>''Przedstawienie i wieczór dnia 4 maja w Sali Gimnazjum Polskiego na Leśnej Nr 1'', "Chata Rodzinna", nr 18 z 11 maja 1930, s. 7</ref>, prowadzono aktywną działalność kulturalną<ref>''Działalność kulturalna Gimnazjum Polskiego im. A. Mickiewicza w Kownie'', w: [[Mieczysław Jackiewicz]], ''Polskie życie kulturalne w Republice Litewskiej 1919-1940'', Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Olsztynie, Olsztyn 1997, s. 225–227</ref>.
Pierwotnie gimnazjum miało profil ogólny, jednak w 1929 wyodrębniono dwa kierunki: humanistyczny z [[łacina|łaciną]] i handlowy z elementami matematyki.
== Dyrektorzy szkoły ==
* Maria Micewicz (1919)
* Bronisław Laus (do lata 1919)
* A. Paszke (lato 1919)
* Leon Przemieniecki (1919–1920)
* Antoni Wojczulewicz (1920–1928)
* [[Ludwik Abramowicz (nauczyciel)|Ludwik Abramowicz]] (1928–1938)
* Ludwik Wialbutt (1938)
* Franciszek Dąbrowski (1938–1940)
* p. o. Ludwik Wialbutt (1940)
==
Języka polskiego uczyli w szkole m.in. Józefa Butkiewiczówna, Czesław Stefanowicz, Nora Bucewiczówna i Krystyna Szukszcianka, języka państwowego – R. Dobkiewicz, Józef Żugżda, Józef Galwitis i Irena Dąbrowska, francuskiego – Kamilla Drzniewiczówna, łaciny – Szymański i A. Dawidowicz, a niemieckiego A. Pasche (A. Paszke?) i Helena Dagis. Witold Syrunowicz nauczał fizyki i matematyki, Aleksander Ślendziński – biologii, Kazimierz Horbaczewski – matematyki. Wśród nauczycieli matematyki znaleźli się również architekt budynku Gimnazjum Stanisław Kimont, a także dyrektor Wialbutt i Franciszek Dąbrowski. Maria Alszleben (de domo: Ślendzińska) uczyła rysunków, śpiewu i ręcznych robót – Elżbieta Piotrowska, wychowania fizycznego – Leon Ślużyński. Historię Litwy wykładał po litewsku Jerzy Ochmański (1939–1940). Wśród kadry obecni byli również wychowankowie gimnazjum: Władysław Stomma (ekonomia polityczna, geografia gospodarcza i prawo), Helena Urniaż (łacina i historia), Irena Bielska (język litewski).
* [[Konrad Łapin]], ''Głos z Litwy'', Gdańsk 1998, ISBN 83-87291-17-X▼
* J. Mackiewiczowa, ''Polacy na Litwie w latach II wojny światowej'', ISBN 83-905279-1-x▼
Przełożoną gimnazjum była w latach 1926-1935 [[Joanna Narutowiczowa]]<ref>Bohdan Paszkiewicz, ''Pod znakiem "Omegi"'', (przygotował do druku i indeks osób oprac. Adam Gałkowski; słowem wstępnym opatrzył i całość krytycznie przejrzał Piotr Łossowski), Instytut Historii PAN, Warszawa 2003, s. 460</ref>.
Szkoła organizowała egzaminy maturalne, jednak nie były one honorowane przez władze litewskie i by dostać się na [[Uniwersytet Witolda Wielkiego|Uniwersytet Litewski]] (następnie: Witolda Wielkiego) należało złożyć maturę w języku litewskim<ref>Joanna Mackiewiczowa, ''Polacy na Litwie w latach II wojny światowej'', Towarzystwo Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej (oddział Bydgoszcz), Bydgoszcz 1996, str. 6. Matury gimnazjum na terenie RP były uznawane przy przyjmowaniu na studia.</ref>. W powszechnym odczucia polskiego środowiska na Litwie władze państwowe robiły wszystko, by utrudnić funkcjonowanie placówki<ref>[[Konrad Łapin]], ''Głos z Litwy'', Gdańsk 1998, s. 44</ref>. Podczas tzw. zajść antypolskich w Kownie 23 maja 1930 ich ofiarą padło m.in. polskie gimnazjum<ref>''Przeciwpolskie demonstracje w Kownie w piątek 23 maja r.b.'', "Chata Rodzinna", nr 21 z 1 czerwca 1930, s. 2–3</ref>.
Szkoła uległa likwidacji już w okresie [[Litewska Socjalistyczna Republika Radziecka|Litewskiej SRR]] we wrześniu 1940, gdy dyrektor Ludwik Wialbutt podpisał decyzję o jej przekazaniu rządowi Litwy Sowieckiej. Placówka została włączona do Litewskiego X Gimnazjum Państwowego. Wialbutt został jego inspektorem, a kadra nauczycielska rozpierzchła się po terytorium państwa litewskiego<ref>Joanna Mackiewiczowa, ''Polacy na Litwie w latach II wojny światowej'', str. 78</ref>.
Po [[II wojna światowa|II wojnie światowej]] polskojęzyczne szkolnictwo w Kownie, ani na terenie tzw. Litwy Kowieńskiej nie istniało. Również po odzyskaniu przez Litwę niepodległości nie powiodły się próby reaktywacji szkoły polskiej w Kownie.
W katedrze św. Jana w Warszawie znajduje się tablica pamiątkowa poświęcona pedagogom kowieńskiego gimnazjum<ref>[[Konrad Łapin]], ''Głos z Litwy'', Gdańsk 1998, str. 68</ref>.
{{Przypisy}}
== Źródła ==
{{Bibliografia start}}
* ''Nasze jubileusze'', "Chata Rodzinna", nr 7–8, 17 lutego 1929, s. 1–9 (artykuł poświęcony 10-leciu gimnazjów w Kownie i Poniewieżu oraz dziesięcioleciu prasy polskiej w stolicy Litwy).
▲*
* Ryszard Mackiewicz, [http://archiwum99.tripod.com/434/gimnazium.html 80. rocznica powstania Gimnazjum Polskiego im. A. Mickiewicza w Kownie], „Nasza Gazeta”, nr 49 (394), 1999 r.
{{Bibliografia stop}}
[[Kategoria:Kowno]]
| |||