Aarhus: Różnice pomiędzy wersjami

| Miasto = Aarhus

| dopełniacz_miasta = Aarhus

| flaga_miasta =

| herb_miasta = Århus våben 1423.png

| amt = Jutlandia Środkowa

| kommune = Aarhus

| założone = ok. [[750]] r.

| prawa_miejskie =

| zarządzający = burmistrz

| prezydent = Nicolai Wammen

| powierzchnia = 91

| stopniN = 56

| minutN = 09

| stopniE = 10

| minutE = 12

| wysokość =

| rok = 2009

| populacja = 239 865

| gęstość = 2 635,9

| nr_kier =

| kod_poczt = 8000

| www = http://www.aarhus.dk/

| zdjęcie =

| opis_zdjęcia = ''Aarhus z lotu ptaka''

| galeria_commons = Aarhus

'''Aarhus''' (od [[1948]] do [[1 stycznia]] [[2011]]<ref>J. Hvid, M. Johansen, [http://jp.dk/indland/aar/politik/article2195164.ece ''Å'et er ude når året er omme''], 2010-09-26, Jpaarhus.dk [dostęp: 2011-01-18]</ref> obowiązywał zapis '''Århus'''; {{wymowa|Århus.ogg|[ˈɒːhus, ˈɒːhuːˀs]}}) – drugie pod względem wielkości miasto [[Dania|Danii]]. Ważny port morski i węzeł kolejowy. Aarhus położony jest na [[Półwysep Jutlandzki|Półwyspie Jutlandzkim]] w regionie [[Jutlandia Środkowa]] (d. [[podział administracyjny Danii|okręg]] [[Århus Amt]]). Siedziba [[gmina Århus|gminy Aarhus]], a także polskiego [[konsulatkonsul honorowy|konsulatu honorowego]]. Miasto leży na trasie [[Europejski Szlak Gotyku Ceglanego|Europejskiego Szlaku Gotyku Ceglanego]].

Pierwotna nazwa Aarhus brzmiała ''Aros'' (ujście rzeki) i pochodziło od umiejscowienia późniejszego Aarhus przy ujściu przepływającej przez osadę rzeki do zatoki. Wykopaliska archeologiczne potwierdzają, że w czasach wikingów istniała tutaj osada otoczona wałem obronnym, usytuowana na przesmyku pomiędzy morzem, a lokalną rzeką, Aarhus Å. Od [[948]] miasto było siedzibą [[diecezja Aarhus|diecezji Aarhus]]. Splądrowane i spalone podczas najazdu norweskiego króla [[Harald III Surowy|Haralda III]] w 1050 r. Od [[XI wiek|XI]] w. istniał tutaj ośrodek menniczy, przeniesiony w 1535 r. do [[Roskilde]]. W [[Średniowiecze|średniowieczu]] Aarhus stał się ważnym centrum handlowym. Z roku [[1441]] pochodzi najstarszy znany przywilej handlowy dla miasta<ref>''VerdVærd at se i Danmark. Seværdigheder fra A-Å'', Høst & Søn, Kopenhaga 1998, str. 282</ref>. Rozwój miasta zahamowała [[reformacja]], po której nastąpił okres stagnacji. Wcześniej miasto zostało dwukrotnie nawiedzone przez zarazę (1487, 1529) oraz wielki pożar w 1471 r. Ok. 1570 r. Aarhus liczył blisko 4500 mieszkańców, lecz po zarazie w 1600 r. liczba ta spadła do ok. 4000<ref>J. P. Trap: ''Danmark. Århus Amt'', Gads Forlag 1963, str. 162</ref>. W [[XVII wiek|XVII]] w., podczas wojen duńsko-szwedzkich, miasto zostało okupowane i splądrowane przez wojska szwedzkie (1644). W latach 1657-1659 stacjonowały tutaj sprzymierzone z Danią wojska polskie i brandenburskie<ref>J. P. Trap: ''Danmark. Århus Amt'', Gads Forlag 1963, str. 163</ref>. Ponowny rozwój miasto zaczęło przeżywać na przełomie XVII i [[XVIII wiek|XVIII]] w., a był on oparty w głównej mierze na handlu zagranicznym. W 1794 r. miasto otrzymało swoją pierwszą gazetę "Aarhuus Stiftstidende". W latach [[1784]]-[[1802]] zarządcą miasta ([[amtmand]]) był [[Ove Høegh-Guldberg]].

W [[XIX wiek|XIX]] w. Aarhus stał się drugim co do wielkości miastem Danii. Budowa połączenia kolejowego z resztą kraju i industrializacja w znaczący sposób wpłynęły na rozwój tego portowego miasta. W 1817 zbudowano tutaj cukrownię, a następnie zakłady odzieżowe. W [[I wojna o Szlezwik|wojnie duńsko-pruskiej]] miejsce pomyślnej dla [[Duńczycy|Duńczyków]] bitwy z Prusakami (którzy okupowali miasto w latach 1848-1849), stoczonej [[31 maja]] [[1849]]. W 1861 r. zakończono rozbudowę portu, co przyczyniło się do ożywienia lokalnej gospodarki. Podczas [[Wojna duńska 1864 roku|wojny duńsko-pruskiej]] w 1864 r. Aarhus został okupowany przez Prusaków. W [[1880]] miasto liczyło 24 831 mieszkańców, w dużej części rybaków. W [[1930]] miasto liczyło już 101 423 mieszkańców<ref name = Århus>[http://www.byhistorie.dk/koebstaeder/befolkning.aspx?KoebstadID=74 Danmarks købstæder: Århus - Historiske befolkningstal]</ref>. Główne zajęcia ludności w tym czasie to handel, żegluga, przemysł stalowy (odlewnie żelaza), włókienniczy (zakłady bawełniane), spożywczy (browary, fabryki spirytusowe i tytoniowe). Modernizacja miasta postępowała od pocz. XX w.: w 1901 r. miasto otrzymało elektryczność, a w 1903 r. tramwaje. W [[1928]] założono tutaj [[Uniwersytet Aarhus|drugi duński uniwersytet]] i powiązane z nim instytucje, co uczyniło Aarhus najważniejszym ośrodkiem naukowo-kulturalnym Jutlandii. W latach [[1940]]-[[1945]] miasto znalazło się pod okupacją niemiecką. We wrześniu 1942 r. lotnicy [[Royal Air Force|RAF]] zbombardowali urządzenia rafinerii ropy naftowej na terenie portu w Aarhus, a w 1944 r. siedzibę [[gestapo]]. Doszło również do wielu akcji sabotażowych skierowanych przeciw interesom niemieckim. W okresie powojennym nastąpiła znacząca rozbudowa podmiejskich osiedli. W [[1960]] Aarhus liczył 177 234 mieszkańców, a w [[1990]] liczba mieszkańców przekroczyła 200 tysięcy<ref name = Århus/>. W styczniu [[2009]] liczba mieszkańców wzrosła do niemal 240 tys.

* '''Stare Miasto''' ''(Den Gamle By)'' – skansen prezentujący rozwój duńskiego budownictwa miejskiego od [[Renesans|renesansurenesans]]u do lat 30. XX w.

* [[AGF Århus|Aarhus GF]]

* ''VerdVærd at se i Danmark. Seværdigheder fra A-Å'', Høst & Søn, Kopenhaga 1998, ISBN 87-14-29436-2

{{Linklink GA|da}}