|
[[Plik:Jarmark sztuki w ramach I Międzynarodowego Festiwalu Sztuki Naiwnej NIKISZ - FOR.jpg|thumb|Podcienia zabytkowych budynków przy pl. Wyzwolenia (budynek dawnego konsumu)]]
[[Plik:Nikiszowiec 015.JPG|thumb|Zabytkowy obiekt Szkoły Podstawowej nr 53 (budynek dawnej cechowni)]]
'''Plac Wyzwolenia w Katowicach''' − plac położony w [[Dzielnice Katowic|katowickiej dzielnicy]] [[Janów-Nikiszowiec]], powstały około 1907/1908. Jest to centralny plac<ref name=autonazwa2>{{cytuj stronę|url=http://bip.um.katowice.pl/dokumenty/2009/12/30/1262693839.pdf|tytuł=''Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego'', Cz. 1, ''Uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego''|data dostępu=2011-0709-1803|język=pl|autor=Urząd Miasta Katowice|opublikowany=www.bip.um.katowice.pl}}</ref><ref>{{cytuj stronę| url = http://www.katowice.eu/en/guide-to-the-city/nikiszowiec---or-the-nikisz.htm| tytuł = Route 4. Nikiszowiec – or the "Nikisz"| data dostępu = 2011-0709-1803| autor = | język =en | opublikowany = www.katowice.eu}}</ref> historycznego założenia urbanistycznego osiedla górniczego [[Nikiszowiec]], popularnie nazywany „rynkiem nikiszowieckim”. Z placem sąsiaduje skwer Emila i Georga Zillmannów.
== Historia ==
Plac powstał wraz z budową osiedla [[Nikiszowiec]], rozpoczętą w 1907, zgodnie z założeniem projektantów − [[Zillmannowie|Georga i Emila Zillmannów]]<ref>{{cytuj stronę|url= http://katowice.gazeta.pl/katowice/1,75700,3724962.html|tytuł=Osiedle Nikiszowiec w Katowicach|data dostępu=2011-0709-1803|język=pl |autor= |opublikowany=www.katowice.gazeta.pl}}</ref>. Jego południowo-wschodnią część miał zamykać budynek kościoła parafialnego<ref>{{cytuj książkę |nazwisko =Tofilska | imię = Joanna | autor = Joanna Tofilska|tytuł = Katowice Nikiszowiec. Miejsce, ludzie, historia| wydawca = Muzeum Historii Katowic| miejsce =Katowice | rok =2007 | strony = 9| isbn = 978-83-87727-68-0}}</ref>. Do 1921 nosił nazwę Kirchplatz<ref>{{cytuj książkę |nazwisko =Tofilska | imię = Joanna | autor = Joanna Tofilska|tytuł = Katowice Nikiszowiec. Miejsce, ludzie, historia| wydawca = Muzeum Historii Katowic| miejsce =Katowice | rok =2007 | strony = 49| isbn = 978-83-87727-68-0}}</ref>, od 1921 − pl. Kościelny (w dwudziestoleciu międzywojennym także pl. Marszałka Józefa Piłsudskiego)<ref name="tofilnazwy">{{cytuj książkę |nazwisko =Tofilska | imię = Joanna | autor = Joanna Tofilska|tytuł = Katowice Nikiszowiec. Miejsce, ludzie, historia| wydawca = Muzeum Historii Katowic| miejsce =Katowice | rok =2007 | strony = 136, 137| isbn = 978-83-87727-68-0}}</ref>. W budynku mieszkalnym przy placu znajdował się konsum − restauracja z szynkiem i salą widowiskową<ref>{{cytuj stronę|url= http://nikiszowiec.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=6&Itemid=15&lang=pl|tytuł=Dlaczego wybudowano to osiedle|data dostępu=2011-0709-1803|język=pl|autor= |opublikowany= www.nikiszowiec.pl}}</ref>. W 1914 na centralnym placu rozpoczęto budowę [[Parafia św. Anny w Janowie|kościoła]], jednak prace przerwała [[I wojna światowa]]. Ukończono go w 1927<ref>{{cytuj książkę |nazwisko =Szaraniec | imię = Lech | autor = Lech Szaraniec|tytuł = Osady i osiedla Katowic| wydawca = Wydawnictwo Naukowe "Śląsk"| miejsce =Katowice | rok =2010 | strony = 269| isbn = 978-83-7164-636-2}}</ref>.
W latach 1939−1945, podczas [[II wojna światowa|II wojny światowej]], placowi przywrócono niemiecką nazwę Kirchplatz<ref>{{cytuj książkę |nazwisko =Tofilska | imię = Joanna | autor = Joanna Tofilska|tytuł = Katowice Nikiszowiec. Miejsce, ludzie, historia| wydawca = Muzeum Historii Katowic| miejsce =Katowice | rok =2007 | strony = 72| isbn = 978-83-87727-68-0}}</ref>; od 1945 funkcjonuje obecna nazwa<ref name="tofilnazwy"/>.
W latach 1952−1962 w budynku przy pl. Wyzwolenia funkcjonowała świetlica zakładowa, prowadząca działalność kulturalno-oświatową<ref>{{cytuj książkę |nazwisko =Tofilska | imię = Joanna | autor = Joanna Tofilska|tytuł = Katowice Nikiszowiec. Miejsce, ludzie, historia| wydawca = Muzeum Historii Katowic| miejsce =Katowice | rok =2007 | strony = 104| isbn = 978-83-87727-68-0}}</ref>.
W 2010 plac zmodernizowano<ref>{{cytuj stronę| url = http://www.katowice.eu/pl/aktualnosci/spotkania-prezydenta/spotkania-prezydenta-katowic-z-mieszkancami-2.htm| tytuł = Spotkania z mieszkańcami| data dostępu = 2011-0709-1803| autor = | język =pl | opublikowany = www.katowice.eu}}</ref><ref>{{cytuj stronę|url=http://www.katowice.eu/pl/nasze-miasto/inwestycje/wieloletni-plan-inwestycyjny/rewitalizacja-miasta---budowa-oddzialu-muzeum-historii-katowic-przy-ul-rymarskiej-4.htm|tytuł=Rewitalizacja miasta − budowa oddziału Muzeum Historii Katowic przy ul. Rymarskiej 4|data dostępu=2011-0709-1803|język=pl|autor=|opublikowany=www.katowice.eu}}</ref><ref>{{cytuj stronę|url=http://katowice.gazeta.pl/katowice/1,73139,8717422,Po_wybrukowanym_rynku_na_Nikiszowcu_hula_tylko_wiatr.html|tytuł=Po wybrukowanym rynku na Nikiszowcu hula tylko wiatr|data dostępu=2011-0709-1803|język=pl|autor=|opublikowany=www.katowice.gazeta.pl}}</ref>. Został wyłączony z ruchu kołowego dla samochodów, przejeżdżają natomiast przez niego autobusy [[Komunikacyjny Związek Komunalny Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego|KZK GOP]] (zlokalizowany jest tu przystanek Nikiszowiec Kościół<ref>{{cytuj stronę|url=http://rozklady.kzkgop.pl/index.php?co=linie_przystanku&id_przystanku=323|tytuł=Kursy dla przystanku Nikiszowiec Kościół|data dostępu= 2011-0709-1803|język= pl|autor KZK GOP|opublikowany= www.rozklady.kzkgop.pl}}</ref>). Na placu ułożono granitową kostkę<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.dziennikzachodni.pl/fakty24/312013,rynek-w-katowickim-nikiszowcu-juz-na-ukonczeniu,id,t.html?cookie=1|tytuł=Rynek w katowickim Nikiszowcu już na ukończeniu| data dostępu=2011-0709-1803|język= pl|autor=|opublikowany=www.dziennikzachodni.pl}}</ref> w miejsce stuletniej kostki brukowej, znajdującej się wcześniej pod asfaltem<ref>{{cytuj stronę|url=http://katowice.gazeta.pl/katowice/1,73139,8024491,Stara_kostka_wroci_na_Nikiszowiec__Ale_nie_na_rynek.html|tytuł=Stara kostka wróci na Nikiszowiec. Ale nie na rynek|data dostępu=2011-0709-1803|język=pl |autor= |opublikowany=www.katowice.gazeta.pl}}</ref><ref>{{cytuj stronę|url= http://www.mmsilesia.pl/248872/2010/4/26/remont-rynku-w-nikiszowcu-bedzie-nowa-nawierzchnia?category=biznes|tytuł= Remont rynku w Nikiszowcu. Będzie nowa nawierzchnia|data dostępu=2011-0709-1803|język=pl|autor=|opublikowany= www.mmsilesia.pl}}</ref>. W 20102011 Nikiszowiec został uznany za [[pomnik historii]]<ref>{{cytuj stronę|url=http://nikiszowiec.pl/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=15&Itemid=66&lang=pl|tytuł=Pomnik Historii|data dostępu=2011-0709-1803|język=pl|autor=|opublikowany=www.nikiszowiec.pl}}</ref><ref>{{cytuj stronę|url=http://nikiszowiec.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=105%3Aremont-rynku-w-nikiszowcu&catid=1%3Acentrum-aktywnosci-lokalnej&Itemid=28&lang=pl|tytuł=Remont Rynku w Nikiszowcu|data dostępu=2011-0709-1803|język=pl|autor=|opublikowany=www.nikiszowiec.pl}}</ref>. Upamiętnia to tablica na fasadzie jednego z budynków przy pl. Wyzwolenia.
[[Plik:Katowice Nikiszowiec Tablica.JPG|thumb|Tablica upamiętniająca uznanie Nikiszowca za pomnik historii]]
== Obiekty zabytkowe ==
Plac sąsiaduje z neobarokowym [[Parafia św. Anny w Janowie|kościołem pw. św. Anny]]. Przy placu zlokalizowane są także budynki mieszkalne i usługowe, posiadające charakterystyczne podcienia. Plac to niewielki trójkątny ryneczek osiedla, przy którym ulokowano szereg obiektów użyteczności publicznej<ref name="bippdf">{{cytuj stronę|url=http://bip.um.katowice.pl/dokumenty/2007/11/21/5-17-324-07-z.pdf|tytuł=''Lokalny Program rewitalizacji miasta Katowice na lata 2007-2013''|autor=Urząd Miasta Katowice|data dostępu=2011-0709-1803|język=pl|opublikowany= www.bip.um.katowice.pl}}</ref>.
19 sierpnia 1978 osiedle robotnicze [[Nikiszowiec]] wpisano do [[rejestr zabytków|rejestru zabytków]] (nr rej.: A/1230/78)<ref name="autonazwa66">{{cytuj stronę| url = http://www.wkz.katowice.pl/documents/rejestr_zabytkow/gmina_katowice.doc| tytuł = Rejestr zabytków w Katowicach| data dostępu = 2011-0709-1803| autor = Śląski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach| język =pl | opublikowany = www.wkz.katowice.pl}}</ref><ref name="zabytek">{{zabytek|śląskie|data dostępu=2011-0709-1803}}</ref>. Granice ochrony obejmują cały układ przestrzenny osiedla między ulicami: [[Ulica Szopienicka w Katowicach|Szopienicką]], Z. Nałkowskiej, torami kolejowymi i ulicą Giszowiecką oraz zespół zabudowań dawnego szpitala wraz z najbliższym otoczeniem (ulice: księdza Ficka, Giszowiecka, Odrowążów, Czechowa, Janowska, św. Anny, Garbarska, Rymarska, Z. Nałkowskiej, Szopienicka, pl. Wyzwolenia)<ref name="bippdf"/>.
Obiekty zabytkowe, znajdujące się przy placu Wyzwolenia, pochodzące z lat 1908−1918<ref name="UMKtowicezabytk">{{cytuj stronę| url = http://bip.um.katowice.pl/dokumenty/2010/1/4/1262602983.pdf| tytuł = Wykaz obiektów chronionych poprzez wpis do rejestru zabytków| data dostępu = 2011-0709-1803| autor = Urząd Miasta Katowice | język =pl | opublikowany = www.bip.um.katowice.pl}}</ref>:
* budynki mieszkalne (pl. Wyzwolenia 1−16),
* zespół budynków szkolnych (pl. Wyzwolenia 17−19),
== Instytucje ==
Przy placu swoją siedzibę mają<ref>{{cytuj stronę| url = http://katalog.pf.pl/Katowice/pl-Wyzwolenia-W12P0R10A-m18.html| tytuł = Spis firm na ulicy pl. Wyzwolenia w mieście Katowice| data dostępu = 2011-0709-1803| autor =| język =pl | opublikowany = www.katalog.pf.pl}}</ref>: [[parafia św. Anny w Janowie]] (pl. Wyzwolenia 21), Szkoła Podstawowa nr 53 (pl. Wyzwolenia 18)<ref>{{cytuj stronę| url = http://bip.um.katowice.pl/index.php?s=16&id=1253883084| tytuł = Szkoła Podstawowa nr 53 przy Placu Wyzwolenia 18 w Katowicach| data dostępu = 2011-0709-1803| autor = Urząd Miasta Katowice | język =pl | opublikowany = www.bip.um.katowice.pl}}</ref>, Urząd Pocztowy Katowice 16 (pl. Wyzwolenia 4), firmy handlowo-usługowe oraz ośrodek szkolenia kierowców.
== Zobacz też ==
|
