Wysiedlenia Polaków podczas II wojny światowej: Różnice pomiędzy wersjami

[[Plik:Bundesarchiv R 49 Bild-0705, Polen, Herkunft der Umsiedler, Karte.jpg|thumb|250px|Lokalizacje, z których niemiecka organizacja [[Hauptamt Volksdeutsche Mittelstelle|VoMi]] przesiedlała [[Volksdeutsche|volksdeutschów]] na teren Kraju Warty i [[Pomorze NadwiślańskieGdańskie|Pomorza Nadwiślańskiego]] w miejsca po wysiedlonych Polakach i Żydach]]

[[Plik:Plaque commemorating the expulsion of Gdynia citizens during the German war occupation.jpg|thumb|Tablica upamiętniająca [[GotenhafenHistoria Gdyni pod okupacją niemiecką|wypędzenie Gdyniangdynian]]]]

Wysiedlenia Polaków przez Niemców odbywały się praktycznie od momentu rozpoczęcia wojny do czasu pobytu armii niemieckiej na terenach Polski. Przeprowadzane tych wysiedleń wiązało się z koncepcją planu "poszerzania„poszerzania przestrzeni życiowej"życiowej” dla Niemców na wschodzie [[Drang nach Osten]]. Stanowiły one jeden z ważnych punktów zawartych w generalnym planie wschodnim tzw. [[Generalny Plan Wschodni|Generalplan Ost]] opracowanym przez dra E. Wetzla – kierownika Wydziału Polityki Rasowej w Ministerstwie Rzeszy. Generalsiedlungsplan przewidywał docelowo m.in. przesiedlenie 80-85% ludności polskiej na Syberię. "Plan„Plan przewiduje wysiedlenie 80-85% Polaków, tzn. (...) miałoby zostać wysiedlonych 16-20,4 miliona Polaków, podczas gdy 3–43-4,8 miliona Polaków miałoby pozostać na niemieckim terenie osiedleńczym."”<ref>Dok. norymb. NG-2325, Odpis z: "Biuletyn„Biuletyn GKBZH w Polsce"Polsce”, t. 5, s. 211 nn. za "Okupacja„Okupacja i Ruch Oporu w Dzienniku Hansa Franka 1939–1945"1939–1945” Tom I 1939–1942, KiW, Warszawa 1972.</ref> Jednym z pierwszych dekretów wydanych przez Hitlera po zakończeniu [[Kampania wrześniowa|wojny z Polską]] był dekret "„... o umocnieniu niemieckości"niemieckości” polecający Himmlerowi przeprowadzenie masowych przesiedleń ludności polskiej datowany na 7 października 1939 roku<ref>IMT, t. 26, dok. 686-PS, s. 255-257.</ref>.

Dnia 25 listopada 1939 r. w Urzędzie do Spraw Polityki Rasowej [[Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników|NSDAP]] powstał memoriał [[Erhard Wetzel|Erharda Wetzela]] i [[Günther Hecht|Günthera Hechta]] pt. "Traktowanie„Traktowanie ludności byłych obszarów Polski z punktu widzenia polityki rasowej"rasowej”, który poruszał kwestie wysiedleń oraz strategii okupantów w tym względzie. Memoriał ten różnicował traktowanie ludności z podziałem na tereny wcielone do III Rzeszy oraz te, z których utworzyć miano GeneralnąGeneralne GubernięGubernatorstwo. W pierwszej kolejności miano wysiedlić z terenów wcielonych do Rzeszy – Pomorza, Śląska, Wielkopolski wszystkich Polaków i Żydów. Punkt drugi memoriału dotyczy w całości tej problematyki. Dokument szacował liczbę Polaków przeznaczonych do wysiedlenia z zaanektowanych terenów na liczbę 6 636 000<ref>''Okupacja i ruch oporu w Dzienniku Hansa Franka 1939–1945.'' Książka i Wiedza, Warszawa 1972.</ref> Pozostałą część Polaków wykazujących sympatie wobec okupantów oraz Kaszubów, Mazurów i Ślązaków określonych jako [[Wasserpolen]] szacował na około 1,2 mln i przeznaczał do tzw. [[Germanizacja|procesu całkowitego zniemczenia]]. Memoriał wyszczególniał także 530 000 tys. Żydów mających zostać wysiedlonych wraz z Polakami. ''Zdecydowanie polska ludność – o ile nie nadaje się do zasymilowania – powinna zostać wysiedlona, a pozostała zniemczona<ref> UrzędUrząd do Spraw Polityki Rasowej, "Traktowanie„Traktowanie ludności byłych obszarów Polski z punktu widzenia polityki rasowej"rasowej” Berlin 1939 .</ref>.

W okresie późniejszym po wysiedleniach z terenów IIRPII RP, które zostały wcielone do III Rzeszy przewidywano także usunięcie Polaków oraz wszelkich [[Słowianie|Słowian]] (głównie Ukraińców) także z terenów Generalnej Guberni. [[HansGeneralne FrankGubernatorstwo|Generalnego Gubernatorstwa]]. gubernatorGubernator GG [[GeneralneHans Gubernatorstwo|Generalnego GubernatorstwaFrank]] na posiedzeniu rządu 11 marca 1942 w [[Kraków|Krakowie]] stwierdził: "„... celem naszym (...) winno być opróżnienie dla osadnictwa niemieckiego całego Kraju Wisły (niem. ''Weichselland'') włącznie z [[Galicja|Galicją]]. Będzie to oczywiście możliwe tylko wówczas, jeśli się z biegiem czasu usunie stąd obce narodowości – Polaków i Ukraińców. Nie ulega wątpliwości, że przeprowadzenie takich zmian potrwa dziesiątki lat; jest to jednakże jedynie słuszna linia postępowania; każda inna jest błędna"błędna”<ref>Protokół posiedzenia rządu GG – Fragmenty wypowiedzi na temat jedności administracji, polityki w sprawach narodowościowych, wyżywienia oraz wykorzystania siły roboczej"roboczej” 11 marca 1942 Kraków, "Okupacja„Okupacja i Ruch oporu w dzienniku Hansa Franka 1939–1945"1939–1945”, Tom I 1939–1942, KIW Warszawa 1972.</ref>.

=== Wysiedlenia "dzikie"„dzikie” ===

Wysiedlenia Polaków były początkowo przeprowadzane spontanicznie z inicjatywy niemieckich władz lokalnych, bez zgody centralnych urzędów administracji Rzeszy. "Dzikie"„Dzikie” wypędzenia rozpoczęły się w pierwszych tygodniach okupacji i trwały aż do końca listopada 1939 r.<ref name="Wypędzenia z Pomorza">{{cytuj książkę | nazwisko = Chrzanowski | imię = Bogdan | autor link = | tytuł = Wypędzenia z Pomorza | wydawca = Biuletyn IPN nr 5/2004| miejsce = | rok = maj 2004| strony = | isbn =}}</ref> Polegały na wzywaniu imiennie poszczególnych osób (głównie posiadaczy ziemskich, kupców i rzemieślników) przez lokalne nowo powołane władze okupacyjne i nakazywaniu im opuszczenia w ciągu 24 godzin miejsca zamieszkania. Innym sposobem było otaczanie całych dzielnic miast kordonami wojska i policji, a następnie usuwanie ich mieszkańców<ref name="Wypędzenia z Pomorza"/>. Wzywani mogli zabrać jedynie niezbędną odzież, podręczne przedmioty oraz żywność na drogę. Cały swój majątek, nieruchomości, meble, urządzenia musieli pozostawić do dyspozycji władz niemieckich, które przekazywały je osadnikom niemieckim. Ze względu na to, że często wysiedleń tych dokonywano na wniosek miejscowych Niemców, dotychczasowych sąsiadów wysiedlanych należących do [[mniejszośćNiemcy niemiecka(naród)|mniejszości niemieckiej]] majątki te przechodziły na ich własność. W niektórych powiatach wysiedlono w ten sposób kilkaset osób, w powiecie bydgoskim ok. 1000, a w [[Gdynia|Gdyni]] kilka tysięcy osób. W sumie liczbę wysiedlonych oraz zbiegłych, po wybuchu wojny, których zmuszono do porzucenia swoich majątków niemieckie władze oszacowały na liczbę od 30 do 40 tys.

Wysiedlenia te rząd III Rzeszy planował jeszcze przed rozpoczęciem wojny jako konsekwencje planu "poszerzania„poszerzania przestrzeni życiowej"życiowej” dla Niemców na wschodzie [[Drang nach Osten]]. 21 września 1939 r. na konferencji odbytej w Berlinie u szefa policji bezpieczeństwa i służby bezpieczeństwa [[Reinhard Heydrich|Reinharda Heydricha]] nakazano dowódcom [[Einsatzgruppen]] przesiedlenie ludności żydowskiej do Polski centralnej. Z kolei [[11 października]] 1939 r. – po wcześniejszym uzgodnieniu sprawy z [[Adolf Hitler|Hitlerem]] – [[Reichsführer-SS]] [[Heinrich Himmler]], już jako Komisarz Rzeszy dla Umocnienia Niemczyzny, upoważnił policję bezpieczeństwa i służbę bezpieczeństwa do rozpoczęcia wysiedleń ludności polskiej i żydowskiej z Gdańska, Gdyni i Poznania<ref name="Wypędzenia z Pomorza"/>.

Na temat zasięgu i kierunków wysiedleń toczyły się dyskusje w kierowniczych kręgach III Rzeszy. 30 października 1939 r. rozporządzeniem wykonawczym do dekretu Hitlera z 7 października r. "O„O umocnieniu Niemczyzny"Niemczyzny” wyznaczono kryteria wysiedleń. W pierwszym rzędzie objąć miały one ludność napływową, czyli urodzoną poza terenem dawnego [[Zabór pruski|zaboru pruskiego]], oraz ludność żydowską. W kolejnym rozporządzeniu z 3 listopada 1939 r. Himmler zezwolił na dalsze przesiedlenia w Poznańskiem i na Pomorzu, wiążąc je z osadnictwem Niemców z [[Kraje bałtyckie|Krajów nadbałtyckich]] oraz innych obszarów anektowanych przez ZSRR<ref name="Wypędzenia z Pomorza"/>. Z terenów II Rzeczypospolitej wcielonych do Niemiec planowano przesiedlić do [[Generalne Gubernatorstwo|GeneralnejGeneralnego GuberniGubernatorstwa]] docelowo 8 mln osób, tj. ok. 80% zamieszkałej tam ludności polskiej. W pierwszym rzucie zamierzano w okresie od listopada 1939 do lutego 1940 roku wysiedlić ok. 1 mln osób. Reszta Polaków przesiedlona miała być do końca wojny.

Wysiedlenia planowe rozpoczęły się formalnie w drugiej połowie listopada 1939 r., w praktyce jednak – w początkach 1940 r.<ref name="Wypędzenia z Pomorza"/> Ostatecznie wysiedlenia przybrały mniejsze rozmiary od planowanych. Ludność polską przymuszano do podpisania [[volkslista|volkslisty]] oraz starano się ją zgermanizować. Wyjątkiem był [[Kraj Warty]] gdzie namiestnik Rzeszy [[Arthur Greiser]], który uznając Polaków za "element„element niegodny do włączenia w społeczeństwo niemieckie"niemieckie”, zarządził masowe wysiedlenia.

Wysiedlano z [[Kraj Warty|Kraju Warty]] do Generalnego Gubernatorstwa w szczególności Żydów oraz Polaków – ziemian i przedsiębiorców, którym bez rekompensat odbierano majątki. Do końca 1939 r. wysłano do GG ok. 80 transportów – ogółem 87 883 osób. Do końca 1940 r. wysiedlenia objęły już ponad 250 000 osób. W 1941 r. nasilono politykę wysiedlania Żydów z Kraju Warty do dowolnego z blisko 200 gett utworzonych na terenie GG. Z samego Poznania przesiedlono do GG ok. 70 000 osób. Setki tysięcy ludzi, głównie młodych, czasem nastolatków, wysiedlono jako robotników przymusowych w głąb Rzeszy. Na miejsce Polaków i Żydów napływały grupy Niemców ze Wschodu, z terenów zajętych przez ZSRR. W 1939 r. przesiedlono 87 rejsami ponad 60 000 Niemców z krajów bałtyckich, z których większość trafiła do Kraju Warty. Dalszymi grupami byli Niemcy z [[Wołyń|Wołynia]] – ponad 50 000, z [[Galicja|Galicji]] – ponad 50 000, z [[Podlasie|Podlasia]] – prawie 10 000. Zgodnie z porozumieniem z ZSRR, rozpoczęto w 1940 r. politykę "repatriacji"„repatriacji” dziesiątek tysięcy Niemców z [[Besarabia|Besarabii]], [[Bukowina (kraina historyczna)|Bukowiny]] i innych części Rumunii. Istniały plany sprowadzenia na te tereny Niemców zamieszkujących obie Ameryki.

Masowe wysiedlenia dotknęły również wcielone do [[III Rzesza|Rzeszy]] obszary [[Pomorze Gdańskie|Pomorza]]. W pierwszym rzędzie objęły one Polaków z południowej części Pomorza (z racji dużych skupisk ludności polskiej w tych rejonach), mieszkańców [[Gdynia|Gdyni]], a także rodziny osób zamordowanych jesienią 1939 r. Celem było usunięcie tzw. „elementów stanowiących zagrożenie dla Rzeszy”, w tym osób mogących prowadzić działalność niepodległościową. Generalnie jednak wysiedlenia na Pomorzu nie przybrały tak wielkich rozmiarów jak w Kraju Warty, gdyż tamtejszy [[gauleiter]] – [[Albert Forster]] – preferował raczej zniemczanie polskiej ludności poprzez masowe wpisywanie na [[Volkslista|volkslistę]] i niechętnie przyjmował niemieckich przesiedleńców z Europy Wschodniej<ref name="Wypędzenia z Pomorza"/>. Jesienią 1940 roku akcję wysiedleńczą na Pomorzu przeprowadzano w zorganizowany sposób tworząc Centralną Komórkę Przesiedleń w Gdyni. Urząd ten nawiązał współpracę z rządem okupacyjnym w GeneralnejGeneralnego GuberniiGubernatorstwa. Wyższy dowódca SS i policji w gdańsku [[Richard Hildebrandt]] w swoim raporcie do Forstera raportował, że "od„od marca 1940 roku wysiedlono do GG bądź umieszczono w obozach dla przesiedleńców ponad 120 000 Polaków i Żydów"Żydów”<ref name=autonazwa1>"Albert„Albert Forster"Forster” Marian Podgóreczny, Wyd. Morskie, Gdańsk 1977.</ref>. Deportacje ludności polskiej odbywały się w czasie surowych mrozów w zimie przełomu 1939/40 w zaplombowanych bydlęcych wagonach bez ogrzewania, z których nie było możliwości wychodzenia nawet w celu załatwienia potrzeb fizjologicznych. [[Hans Frank]] wspominając te transporty powiedział na posiedzeniu rządu 9 grudnia 1942 roku, że "dzień„dzień po dniu przybywały do Generalnego Gubernatorstwa pociągi towarowe obładowane ludźmi. Niektóre wagony były po brzegi wypełnione trupami"trupami”<ref name=autonazwa1 />.

Dane liczbowe dotyczące wysiedlonej ludności z Pomorza są rozbieżne. Według W. Jastrzębskiego do początków 1943 r. wysiedlono 121 765 osób, w tym 91 533 do Generalnego Gubernatorstwa i 30 232 wyrugowanych w ramach tzw. przesiedleń wewnętrznych, do obozów i prac przymusowych lub poddanych procesowi germanizacji. C. Łuczak wymienia liczbę 124 tys. osób. Z kolei J. Sziling pisał o ponad 170 tys. wysiedlonych, w tym 90 tys. do Polski centralnej<ref name="Wypędzenia z Pomorza"/>. Znaczna część wysiedlonych<ref>Piotr Szubarczyk (IPN Gdańsk): ''"Umacnianie„Umacnianie niemczyzny"niemczyzny” na polskim Pomorzu.'' Nasz Dziennik, 03.09.2009.</ref> (60 do 80 tys.) pochodziła z Gdyni<ref>Wysiedlenia z Gdyni wiązały się z koniecznością osadzenia w tym mieście, ważnym dla morskiego przemysłu zbrojeniowego, jak największej liczby Niemców.</ref>. Natomiast według niepełnych danych, podczas okupacji z różnych stron Europy przybyło na Pomorze około 130 tys. Niemców, w tym 57 tys. z Europy Wschodniej<ref name="Wypędzenia z Pomorza"/>.

=== Wysiedlenia po Powstaniupowstaniu Warszawskimwarszawskim ===

Po wybuchu Powstaniapowstania Hitler wydał rozkaz zniszczenia miasta oraz wymordowania wszystkich jego mieszkańców. W pierwszych dniach sierpnia 1944 r. realizacja tego rozkazu zaowocowała masakrami na skalę dotąd niespotykaną (tylko na warszawskiej Woli [[Rzeź Woli|zamordowano jednego dnia 45 tysięcy osób]]). Masowe egzekucje wstrzymał około 10 sierpnia rozkaz Hitlera, nakazujący wysyłanie zagarniętej ludności do obozów koncentracyjnych i zakładów pracy na terenie GG i Rzeszy. Odtąd ludność cywilna była wypędzana z miasta. Schemat wysiedleń wyglądał zazwyczaj podobnie. Najpierw cywilów spędzano wśród gwałtów i grabieży do prowizorycznych obozów przejściowych znajdujących się w obrębie miasta – takich jak [[Obóz przejściowy w kościele św. Wojciecha na Woli|kościół św. Wojciecha]] na [[Wola (dzielnica Warszawy)|Woli]], [[targowisko Banacha|targowisko Zieleniak]] na [[Ochota|Ochocie]], [[Więzienie w koszarach Stauferkaserne|koszary ''Stauferkasserne'']] i ''Flakkasserne'' na [[Mokotów|Mokotowie]] czy gmach [[Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie|CIWF]] na [[Bielany (dzielnica Warszawy)|Bielanach]]. Przetrzymywani w nieludzkich warunkach (bez żywności, wody i pomocy medycznej) i narażeni na coraz to nowe gwałty, szykany i grabieże Polacy byli następnie wywożeni poza miasto, głównie do zorganizowanego przez Niemców [[Dulag 121 Pruszków|obozu przejściowego w Pruszkowie]] (przeszło przezeń od 390 do 410 tysięcy warszawiaków)<ref name="Powstanie Zbrodnie">{{cytuj stronę| url = http://www.konflikty.pl/a,2235,II_wojna_swiatowa,Niemieckie_zbrodnie_w_trakcie_Powstania_Warszawskiego.html| tytuł = Niemieckie zbrodnie w trakcie Powstania Warszawskiego | data dostępu = 20 września 2009| autor = Maciej Konarski | opublikowany = | data = | język =}}</ref>.

Dalej los wypędzonych bywał różny. Około 90 tys. Polaków wysłano do pracy przymusowej w głąb Rzeszy, 60 tys. skierowano do [[Obozy niemieckie 1933-1945|obozów koncentracyjnych]], a około 100 tys. zwolniono względnie wyprowadzono z obozów przejściowych pod różnymi pretekstami. Resztę, to jest 300– 350 tys. ludzi, rozwieziono po całym Generalnym Gubernatorstwie (najwięcej do zachodniej części dystryktu warszawskiego, następnie radomskiego i krakowskiego) pozostawiając ich tam bez jakichkolwiek środków do życia<ref name="Getter">{{cytuj książkę |nazwisko = Getter | imię = Marek | autor link = | tytuł = Straty Ludzkie i materialne w Powstaniu Warszawskim| wydawca = BIULETYNBiuletyn Instytutu Pamięci Narodowej NR 8-9/2004 | miejsce = | rok =| strony = | isbn =}}</ref>.

[[Deportacja (politologia)|Deportowanych]] na roboty przymusowe zatrudniano najczęściej w rolnictwie<ref>naNa ten rodzaj zatrudnienia przyjęło się w Polsce określenie "pracy„pracy u bauera"bauera” (z [[język niemiecki|niem.]] ''Bauer'' – rolnik, chłop).</ref>, leśnictwie, ogrodnictwie i rybołówstwie, nieco rzadziej w przemyśle i transporcie. Pewna część pracowała w innych gałęziach niemieckiej gospodarki, a także np. gospodarstwach domowych (jako służący). Z robotnikami przymusowymi nie zawierano umów pisemnych, a o czasie ich pracy decydował pracodawca, często nie respektując prawa do niedziel i świąt. Nie mieli praw urlopowych, nie mogli także bez przepustki oddalać się poza miejscowość, gdzie byli zatrudnieni, nie wolno im było uczestniczyć w imprezach kulturalnych ani przebywać w lokalach publicznych; nie wolno im było bez zezwolenia zawierać związków małżeńskich. Mieli obowiązek nosić na ubraniu wyróżniającą ich naszywkę (Polacy – trójkąt z literą "P"„P”). Młodociani zobowiązani byli do pracy w wymiarze identycznym jak dorośli, ale za mniejsze wynagrodzenie<ref>[http://www.kki.pl/pioinf/przemysl/dzieje/foldery/praca.html Praca przymusowa Polaków na rzecz III Rzeszy].</ref>.

|+ '''Liczba Polaków wysiedlonych oraz wyrugowanych z rodzinnych miejscowości przez Niemców w latach 1939–1944'''<ref>Czesław Łuczak: ''Polityka ludnościowa i ekonomiczna hitlerowskich Niemiec w okupowanej Polsce.'' Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1979, ISBN 832100010.</ref>

|Wysiedlenia "dzikie"„dzikie” (głównie Pomorze)

Zajęcie blisko połowy terytorium II RP przez współpracujący z III Rzeszą ZSRR spowodował zastosowanie wobec wszystkich zamieszkujących te obszary narodów zasady zbiorowej odpowiedzialności. Pierwszych obywateli polskich, blisko 55 000 uchodźców z centralnej i zachodniej Polski, wysiedlono już w październiku 1939 r. Przesiedlono ich do wschodnich obwodów Białoruskiej i Ukraińskiej SRR, w ramach tzw. rozładowywania miast kresowych. Przesunięcia „bieżeńców”, bo tak w terminologii [[NKWD]] określano polską ludność uchodźczą, głównie Żydów, która znalazła się w radzieckiej strefie okupacyjnej, odbyły się zanim oficjalnie podjęto uchwałę o przyłączeniu ziem tzw. Zach. Białorusi i Zach. Ukrainy do ZSRR. W grudniu 1939 władze radzieckie podjęły ostateczną decyzję o przystąpieniu do usuwania niepewnego politycznie elementu z zajętych obszarów. 5 grudnia 1939 [[Rada Komisarzy Ludowych|RKL]] ZSRR podjęła uchwałę nr 1001-558 ss o wysiedleniu osadników i służby leśnej z zach. obw. Białoruskiej i Ukraińskiej SRR. Kilka dni później dyrektywy [[Ławrientij Beria|Ł. Berii]] nałożyły na przyszłych szefów operacji Ł. Canawę (Lud. Kom. Spraw Wewn. BSRR) i [[Iwan Sierow|I. Sierowa]] (Lud. Kom. Spraw Wewn. USRR) obowiązek przeprowadzenia specjalnych spisów rodzin podlegających deportacji. 29 grudnia 1939 RKL ZSRR zatwierdziła Instrukcję LKSW ZSRR o porządku przesiedlania polskich osadników z zachodnich obwodów USRR i BSRR, oraz Regulamin osad specjalnych i zasady zatrudniania osadników wysiedlanych z zachodnich obwodów USRR i BSRR.

Pierwsza deportacja miała miejsce 10 lutego, kolejne 13-14 kwietnia oraz na przełomie maja-lipca 1940 roku. Ostatnia odbyła się w maju i czerwcu 1941, tuż przed wybuchem wojny. Pierwsze trzy dzielił przedział dwóch miesięcy niezbędny na dojazd przygotowanych wcześniej składów z zesłańcami do miejsc przymusowego ich osiedlenia i powrót po nową grupę. W tym czasie przygotowywano wszystkie niezbędne rozkazy i plany odnośnie przebiegu akcji i miejsc rozlokowania kolejnych kontyngentów. Przeciętny skład składać się miał z 55 wagonów towarowych do przewozu ludności, 1 osobowego dla konwoju, 4 towarowych do przewozu cięższego bagażu, oraz 1 sanitarnego. W jednym wagonie (dwuosiowym) teoretycznie powinno jechać nie więcej niż 25-30 osób. Tak więc typowy transport obejmować winien ok. 1200-1500 osób. Z każdym transportem winien też jechać poza konwojem felczer i dwie pielęgniarki, zaś podczas drogi codziennie konwój winien wydać deportowanym jeden gorący posiłek i 800 gr.g chleba na osobę. Jednak wszystkie te zarządzenia pozostały jedynie na papierze, a warunki jazdy zależały wyłącznie od dobrej woli wojsk konwojujących.

W czasie drugiej deportacji (13-14 kwietnia 1940) wysiedleniu podlegały rodziny wrogów ustroju: urzędników państwowych, wojskowych, policjantów, służby więziennej, nauczycieli, działaczy społecznych, kupców, przemysłowców i bankierów, oraz rodziny osób aresztowanych dotychczas przez NKWD i zatrzymanych przy nielegalnej próbie przekroczenia granicy niemiecko-radzieckiej. Jednak akcja ta była dużo łagodniejsza od pierwszej. Złożyły się na to zarówno warunki termiczne (wiosna), jak i stopień winy wywożonych. O ile bowiem pierwsza wywózka klasyfikowała się wyłącznie do osad specjalnych, o tyle nowi zesłańcy, określani przez NKWD jako „administratiwno-wysłannyje” podlegali jedynie przymusowemu przesiedleniu na nowe, wyznaczone miejsca stałego pobytu. W ramach tej akcji zesłano ok. 61&nbsp;000 ososób. Wyjątkowo duży był w tym przypadku odsetek kobiet i dzieci, wynosił bowiem do 80% całości transportów. Ludność tę osadzono w Północnym Kazachstanie, w obwodach: aktiubińskim, akmolińskim, kustanajskim, pietropawłowskim, karagandzkim, semipałatyńskim, pawłodarskim i północno-kazachstańskim, kilka tysięcy skierowano też do obwodu czelabińskiego. W maju 1940, w ramach uzupełniania kontyngentów lutowego i kwietniowego, wywieziono niewielkie grupy Polaków, Żydów i Białorusinów z powiatu białostockiego, lidzkiego i grodzieńskiego.

Trzecia deportacja (maj-lipiec 1940) objęła głównie uchodźców z centralnej i zachodniej Polski przybyłych w czasie działań wojennych na tereny, które znalazły się potem pod okupacją radziecką. Większość deportowanych stanowili Żydzi (do 80% całości kontyngentu), Białorusini i Ukraińcy. Liczba zesłańców, których w dokumentach radzieckich określa się mianem „spiecpieriesielency-bieżency”, wyniosła ponad 80&nbsp;000 ososób. Zostali oni przesiedleni do Autonomicznych Republik Radzieckich: Jakuckiej, Komi i Maryjskiej, Ałtajskiego i Krasnojarskiego Kraju, oraz do następujących obwodów RFSRR: archangielskiego, czelabińskiego, gorkowskiego, irkuckiego, mołotowskiego, nowosybirskiego, omskiego, swierdłowskiego i wołogodzkiego. Wiele rodzin z racji tzw. jakości kontyngentu umieszczono, podobnie jak zesłańców z lutego 1940, w specjalnych osadach pod całkowitą kontrolą NKWD.

W czasie czwartej wywózki (maj-czerwiec 1941) na wschód pojechała głównie ludność ze środowisk inteligenckich, pozostali jeszcze uchodźcy, rodziny kolejarzy, rodziny osób aresztowanych przez NKWD w czasie drugiego roku okupacji, wykwalifikowanych robotników oraz rzemieślników. Dotknęła ona szczególnie mocno Białostocczyznę, Grodzieńszczyznę i Wileńszczyznę. Cała akcja odbyła się niejako w dwóch oddzielnych cyklach. W maju rozpoczęto wysiedlenie ludności z tzw. Zachodniej Ukrainy, w czerwcu z Zachodniej Białorusi i republik nadbałtyckich – Litwy, Łotwy i Estonii. W sumie deportowano ponad 85&nbsp;000 ososób. Nie są to jednak liczby do końca potwierdzone, bowiem wybuch wojny zaskoczył niektóre transporty jeszcze na ziemiach białoruskich, co spowodowało utknięcie pociągów i dość duże straty w ludziach – sięgające nawet kilkunastu procent całości transportu. Deportowanych tych przypisano do kategorii „ssylno-posielency”. Określono też czas trwania zsyłki na 20 lat. Rozmieszczeni oni zostali w Ałtajskim i Krasnojarskim Kraju, Kazachskiej SRR, obwodzie nowosybirskim, oraz dorzeczu Katuni i Biji.

W dniach 2–4 stycznia 1945 miały miejsce masowe aresztowania Polaków zamieszkałych we Lwowie<ref>Maria Kulczyńska: [http://www.lwow.home.pl/kulczynska.html ''Lwów-Donbas 1945.''].</ref>. Objęły one według szacunków AK około 17 tys. osób, w tym 31 pracowników naukowych Uniwersytetu i Politechniki. Część aresztowanych po kilkudniowym śledztwie została zwolniona, jednak większość deportowano w głąb Związku Radzieckiego. Zostali wówczas aresztowani następujący profesorowie Politechniki Lwowskiej: [[Włodzimierz Burzyński]], [[Edward Sucharda]], [[Marian Janusz]], [[Ewa Pilatowa]], których po pewnym czasie zwolniono z więzienia we Lwowie. Innych aresztowanych profesorów przewieziono do łagru ''Krasnodon'' ([[Tadeusz Kuczyński]], [[Stanisław Fryze]], [[Witold Minkiewicz]], [[Emil Łazoryk]], [[Kazimierz Przybyłowski]], [[Edwin Płażek]], [[Aleksander Kozikowski]]. Skazani na 5, 10, lub 15 lat, zostali oni skierowani do ciężkiej fizycznej pracy przy wyrębie lasów lub w kopalniach [[Antracyt (węgiel)|antracytu]] w Zagłębiu Donieckim. Dwóch profesorów nie przeżyło tych ciężkich warunków (Tadeusz Kuczyński i Emil Łazoryk), pozostałych zwolniono po ok. 6 miesiącach.

* {{cytuj książkę |nazwisko = Getter | imię = Marek | autor link = | tytuł = Straty Ludzkie i materialne w Powstaniu Warszawskim| wydawca = BIULETYNBiuletyn Instytutu Pamięci Narodowej NR 8-9/2004 | miejsce = | rok =| strony = | isbn =}}

* Piotr Szubarczyk (IPN Gdańsk): ''"Umacnianie„Umacnianie niemczyzny"niemczyzny” na polskim Pomorzu.'' Nasz Dziennik, 03.09.2009