Wersja z 10:26, 24 lis 2011 edytuj Bogomolov.PL (dyskusja \| edycje) Redaktorzy 5876 edycji Kuźnieckie Zagłębie Węglowe nie ma nic do Ałtaju ← poprzednia edycja		Wersja z 21:41, 24 lis 2011 edytuj anuluj edycję Khan Tengri (dyskusja \| edycje) Redaktorzy 92 352 edycje drobne merytoryczne następna edycja →
Linia 1: {{disambigR\|systemu górskiego\|[[Ałtaj (ujednoznacznienie)\|pozostałe znaczenia tego słowa]]}} [[Plik:Berg Belucha.jpg\|thumb\|300px\|Biełucha -– najwyższy szczyt Ałtaju]] '''Ałtaj''' – system górski w [[Azja Środkowa\|Azji Środkowej]], na terytorium [[Rosja\|Rosji]], [[Kazachstan]]u, [[Chińska Republika Ludowa\|Chin]] i [[Mongolia\|Mongolii]]. Rozciąga się na długości ponad 2000 km od równin pustyni [[Gobi]] ku północnemu zachodowi, rozszerzając się w części zachodniej. Ałtaj dzieli się na trzy części: {{Commons\|Altay_Mountains}}▼ * Ałtaj właściwy – część północno-zachodnia rozczłonkowana na nieregularne pasma o układzie palczastym ([[Ałtaj Południowy]], [[Góry Kałbińskie]], [[Góry Katuńskie]], [[Ülby (góry)\|Ülby]], [[Sajlugiem]], [[Góry Czujskie]], [[Góry Kurajskie]], [[Iołgo]] i inne) poprzedzielane wyżynami (m.in. [[Step Czujski]]) i dolinami rzek. Wznosi się średnio na wysokość 3,5–4 tys. m n.p.m. Najwyższy szczyt, [[Biełucha]], osiąga wysokość 4506 m n.p.m. ~~'''Ałtaj''' – system górski w [[azja]]tyckiej części [[Rosja\|Rosji]] oraz w części [[Kazachstan]]u, [[Mongolia\|Mongolii]] i [[Chińska Republika Ludowa\|Chin]].~~ * ~~'''~~[[Ałtaj Mongolski]]~~'''~~ – część środkowa, złożona z równoległych pasm, obniżających się ku południowemu wschodowi i przechodzących w słabo rozczłonkowany i na ogół niski Ałtaj Gobijski. ~~Wysokość~~Wznosi się średnio ~~2-4~~na wysokość 2–4 tys. m n.p.m. Najwyższy szczyt –, [[Chujten]], oosiąga ~~wysokości~~wysokość 4374 m n.p.m.▼ * ~~'''~~[[Ałtaj Gobijski]]~~'''~~ – ~~najwyższe~~część wschodnia. Najwyższe partie posiadają rzeźbę alpejską, w niższym przeważają niewysokie, płaskie grzbiety o stromych stokach, pociętych wąwozami. Najwyższy szczyt –, [[Ich Bogd uul]], oosiąga ~~wysokości~~wysokość 3957 m n.p.m.▼ Ałtaj zbudowany jest głównie ze skał paleozicznych – łupków chlorytowych, wapieni, piaskowców, a także granitów i granidiorytów. Wszystkie te skały są silnie zdyslokowane w wyniku ruchów górotworczych kaledońskich i hercyńskich. W następnych okresach dzięki procesom denudacyjnym powierzchnia została silnie zrównana. Odmłodzenie rzeźby nastąpiło dzięki wypiętrzeniu blokowemu w orogenezie alpejskiej oraz zlodowaceniu i silnej erozji. ~~Długość wynosi około 2000 km.~~ Klimat dość surowy, górski i wysokogórski; mroźne zimy i krótkie, chłodne lata. Część wysokogórska (powyżej 1700–2400 m n.p.m.) pokryta łąkami i górską [[Tundra\|tundrą]], niżej występują bogate lasy (około 70% powierzchni Ałtaju), które przechodzą w [[step]]y, a na wschodzie w półpustynie. W najwyższych partiach pojawiają się liczne lodowce (ok. 800). W górach występuje ponad 3000 jezior (głównie pochodzenia glacjalnego), a także liczne rzeki (obszar źródłowy [[Ob]]u i [[Irtysz]]a) o znacznych zasobach energii wodnej (ok. 13 mln kW). Nazwa gór pochodzi z języka mongolskiego od słowa "altan" (złoto) i formanta zaimkowego (-taj) - Altantaj, Alttaj, Altaj: "złotodajny", "tam gdzie jest złoto"; nazwa mongolska została zapożyczona w języku chińskim (阿尔泰山脉 Ā'ěrtài Shānmài). Również rozpowszechniona jest opinia o pochodzeniu nazwy z języków tureckich ("alatau" - "pstre góry") dlatego, że szczyty gór stanowią kompozycję białych lodowców, czarnych osypisk, zielonych łąk oraz szarych skał granitowych. Dawniej istniała opinia o pochodzeniu nazwy z tureckiego ("al" - "wysoka" i "taj" - "góra"), ale współczesne badania odrzucają tę wersję<ref>Географические названияя мира. Топонимический словарь. Поспелов Е.М. 2002 ISBN 5-17-001389-2</ref>.▼ W Ałtaju, zwłaszcza w [[Ałtaj Kruszcowy\|Ałtaju Kruszcowym]], występują liczne bogactwa mineralne: rudy cynku, ołowiu, rtęci, żelaza, miedzi, złota, metali rzadkich a także węgla kamiennego. Powstałe w [[orogeneza\|fałdowaniu]] [[orogeneza kaledońska\|kaledońskim]] i [[orogeneza hercyńska\|hercyńskim]], odmłodzony w [[orogeneza alpejska\|alpejskim]] (zręby). Zbudowane z różnorodnych skał [[Era paleozoiczna\|paleozoicznych]] (granity, łupki, piaskowce), miejscami przykrytych utworami trzeciorzędowymi (gliny, piaski) i czwartorzędowymi (lessy na przedgórzu). W [[Republika Ałtaju\|Republice Ałtaju]] utworzono w 1932 roku [[Rezerwat Ałtajski]] (pow. 881 238 ha). W 1998 roku góry Ałtaj zostały wpisane na [[Lista światowego dziedzictwa UNESCO\|listę Światowego Dziedzictwa Przyrody]] [[UNESCO]], a w 2009 roku na listę [[rezerwat biosfery\|rezerwatów biosfery]]. ~~Ałtaj dzieli się na trzy części:~~ * '''Ałtaj Właściwy''' – część północno-zachodnia, jest rozczłonkowana na nieregularne pasma o układzie palczastym. Wysokość średnio 3,5-4 tys. m [[n.p.m.]] Najwyższy szczyt – [[Biełucha]], o wysokości 4506 m n.p.m. ▲* '''[[Ałtaj Mongolski]]''' – część środkowa, złożona z równoległych pasm, obniżających się ku południowemu wschodowi i przechodzących w słabo rozczłonkowany i na ogół niski Ałtaj Gobijski. Wysokość średnio 2-4 tys m n.p.m. Najwyższy szczyt – [[Chujten]] o wysokości 4374 m n.p.m. ▲* '''[[Ałtaj Gobijski]]''' – najwyższe partie posiadają rzeźbę alpejską, w niższym przeważają niewysokie, płaskie grzbiety o stromych stokach, pociętych wąwozami. Najwyższy szczyt – [[Ich Bogd uul]] o wysokości 3957 m n.p.m. ▲Nazwa gór pochodzi z języka mongolskiego od słowa "altan" (złoto) i ~~formanta~~formantu zaimkowego (~~-taj~~–taj) -– Altantaj, Alttaj, Altaj: "złotodajny", "tam gdzie jest złoto"; nazwa mongolska została zapożyczona wdo ~~języku~~języka ~~chińskim~~chińskiego (阿尔泰山脉, Ā'ěrtài Shānmài). ~~Również rozpowszechniona~~Rozpowszechniona jest również opinia o pochodzeniu nazwy z języków tureckich ("alatau" -– "pstre góry") ~~dlatego~~, żegdyż szczyty gór stanowią kompozycję białych lodowców, czarnych osypisk, zielonych łąk oraz szarych skał granitowych. Dawniej ~~istniała~~panowała opinia o pochodzeniu nazwy z tureckiego ("al" -– "wysoka" i "taj" -– "góra"), ale współczesne badania odrzucają tę wersję<ref>{{cytuj książkę \| imię = Поспелов \| nazwisko = Евгений Михайлович \| tytuł = Географические ~~названияя~~названия мира. Топонимический словарь. ~~Поспелов~~\| ~~Е.М.~~wydawca = АСТ \| miejsce = Mocква \| rok = 2002 ~~ISBN~~\| isbn = 5-17-001389-2}}</ref>. ~~Występują liczne kotliny tektoniczne: [[Step Czujski\|Czujska]], Kurajska, Kańska i inne.~~ Klimat górski i wysokogórski, około 800 lodowców o łącznej powierzchni około 600 km². Jest tu ponad 3000 jezior, a także liczne rzeki (obszar źródłowy [[Ob]]u i [[Irtysz]]a) o poważnych zasobach energii wodnej (ok. 13 mln kW). Część wysokogórska (powyżej 1700-2500 m n.p.m.) pokryta łąkami i górską [[Tundra\|tundrą]], niżej występują bogate lasy (około 70% powierzchni Ałtaju) przechodzące w [[step]]y, a na wschodzie w półpustynie. Występują tu znaczne zasoby surowców mineralnych, zwłaszcza na obszarze [[Ałtaj Kruszcowy\|Ałtaju Kruszcowego]]: cynk, ołów, miedź, złoto, żelazo, rtęć. Na północ od Ałtaju Właściwego występują złoża węgla kamiennego w [[Kuźnieckie Zagłębie Węglowe\|Kuźnieckim Zagłębiu Węglowym]]. W [[1998]] roku góry Ałtaj zostało wpisane na [[Lista światowego dziedzictwa UNESCO\|listę Światowego Dziedzictwa Przyrody]] [[UNESCO]], a w [[2009]] roku na listę [[rezerwat biosfery\|rezerwatów biosfery]]. ▲{{Commons\|Altay_Mountains}} {{Przypisy}} == Bibliografia == {{bibliografia start}} # * {{cytuj książkę \| imię = Roman \| nazwisko = Biesiada \| imię2 = Tadeusz \| nazwisko2 = Lenczkowski \| imię3 = Lech \| nazwisko3 = Ratajski \| tytuł = Słownik Geografii ZSRR \| wydawca = Wiedza Powszechna \| miejsce = Warszawa \| rok = 1974 \| strony = 45–49}} # * {{Cytuj stronę \| url = http://bse.sci-lib.com/article021456.html \| tytuł = Алтай \| opublikowany = Большая Советская Энциклопедия \| data dostępu = 2011-11-24 \| język = ru}} {{bibliografia stop}} [[Kategoria:Obiekty z listy dziedzictwa UNESCO w Rosji]]

Ałtaj: Różnice pomiędzy wersjami