Jurgów: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
rozszerzenie |
drobne redakcyjne, drobne techniczne |
||
Linia 27:
'''Jurgów''' ([[język słowacki|słow.]] ''Jurgov'', [[język węgierski|węg.]] ''Szepesgyörke'', [[język niemiecki|niem.]] ''Jurkau/Jörg'') – wieś [[Spisz|spiska]] w [[województwo małopolskie|województwie małopolskim]], [[powiat tatrzański]] w [[gmina Bukowina Tatrzańska|gminie Bukowina Tatrzańska]]. Jest to niewielka wieś na południu [[Polska|Polski]], na [[Spisz]]u (w regionie [[Zamagurze]]). Liczba mieszkańców wynosi 860.<ref>[http://www.gmina.bukowinatatrzanska.pl/?strona,menu,pol,glowna,0,0,1408,jurgOw,ant.html Jurgów na stronie gminy Bukowina Tatrzańska</ref>
Do czasu wejścia Polski do strefy [[Układ z Schengen|Schengen]] w Jurgowie działało całodobowe [[Przejścia graniczne Polski|przejście graniczne]] na [[Słowacja|Słowację]] w ciągu [[droga krajowa|drogi krajowej]] {{AS-droga|K|49}} (dla pojazdów o masie do 7,5 tony). Znajduje się tutaj szkoła podstawowa i jedyne w [[gmina|gminie]] [[Bukowina Tatrzańska|''Bukowina Tatrzańska'']] przedszkole [[samorząd]]owe.
== Położenie ==
Miejscowość znajduje się na [[Pogórze Spiskie|Pogórzu Spiskim]] na prawym brzegu [[Białka (dopływ Dunajca)|Białki]]. Zajmuje jej dno oraz zbocza wzniesień: [[Średni Wierch]] (881 m), [[Bryjów Wierch]] (942, 999 m<ref>[http://z-ne.pl/t,haslo,2954.html Wielka Internetowa Encyklopedia Górska: Magura Spiska].</ref>) i [[Górków Wierch]] (985 m). Odległości do ważniejszych miejscowości:
[[Białka Tatrzańska]] – 6 km, [[Łapsze Niżne]] - 15 km, [[Bukowina Tatrzańska]] – 3 km, [[Zakopane]] – 19 km, [[Nowy Targ]] – 19 km, [[Poprad (miasto)|Poprad]] – 47 km, [[Kraków]] – 100 km.
Linia 37:
Położenie Jurgowa zapewnia panoramy widokowe na [[Tatry]], [[Tatry Wysokie]] i [[Tatry Bielskie|Bielskie]].
== Gospodarka ==
Położenie wsi, surowy klimat, niekorzystny dla uprawy roślin sprawiało, że rolnictwo tu się nie rozwinęło. Podstawę gospodarki stanowiło pasterstwo. Uprawiano także tkactwo. W XIX wieku zaczęto gospodarczo wykorzystywać siłę wody. Wykopano w tym celu przebiegający bliżej wsi kanał Przkopa, odnogę rzeki [[Białka]]. Nad nim stanęły w sumie trzy młyny, tartak i [[folusz(budynek)|folusz]]. W 1937 roku zbudowano także niewielką elektrownię wodną. Z obiektów tych obecnie działa jedynie tartak.
Pasterstwo traciło na znaczeniu od początku XX wieku. Później upadły młyny i folusz, elektrownia działała do 1968 r., a w początku lat osiemdziesiątych spłonęła. Pozostał jedynie tartak, który (podobnie jak wcześniej także elektrownia) jest własnością Leśnej Wspólnoty Urbarialnej w Jurgowie. Chcąc go utrzymać przy życiu, boryka się ona z wieloma problemami.
Obecnie największą rolę odgrywa turystyka. Część mieszkańców tradycyjnie okresowo pracuje w Słowacji przy wyrębie.
[[Plik:Jurgow view.jpg|thumb|
== Historia ==
Miejscowość została założona w [[1546]] roku na [[prawo wołoskie|prawie wołoskim]] w dobrach klucza zamku niedzickiego. W tym czasie całe [[Zamagurze]], w którego obrębie jest położona, należało do [[państwo niedzickie|państwa niedzickiego]], stanowiącego część [[Królestwa Węgier]]. Właścicielem tego państwa był [[Olbracht Łaski]]. Według legendy zasadźcą wsi, a zarazem jej pierwszym sołtysem był zbójnik Jurko, od którego pochodzi nazwa miejscowości, a który wraz ze swoją dwunastoosobową drużyną przybył tu z migracją podkarpacką. W dokumentach z lat 1589-1595 dotycząycych sprzedaży klucza dunajeckiego przez Olbrachta Łaskiego na rzecz [[György Horváth]]a wieś wspomniana jest tam pod węgierską nazwą ''Gyurgow''<ref name=Figiel>{{Cytuj książkę |nazwisko=Figiel |imię=Stanisław |tytuł=Polski Spisz |wydawca=PTTK „Kraj” |miejsce=Warszawa |rok=1999
Po rozpadzie [[Austro-Węgry|Austro-Węgier]] wieś decyzją [[Rada Ambasadorów|Rady Ambasadorów]] z 28. lipca [[1920]] r. została przyznana Polsce. W okresie drugiej wojny światowej (1939-1945) była włączona do [[Pierwsza Republika Słowacka|Republiki Słowackiej]], a po jej zakończeniu wróciła do Polski.
[[Podział administracyjny Polski 1975-1998|W latach 1975-1998]] miejscowość położona była w [[województwo nowosądeckie|województwie nowosądeckim]].
==Kultura==▼
[[Plik:Bialka river near Jurgow.jpg|thumb|300px|Białka pod Jurgowem]]▼
▲== Kultura ==
Miejscowość zamieszkiwana jest przez ludność przeważnie dwujęzyczną, większość mieszkańców mówi po polsku i słowacku (niedzielne Msze Św. w lokalnym kościele odprawiane są w języku polskim i słowackim. Liczne są również wpływy węgierskie w lokalnej gwarze spiskiej.
Linia 58 ⟶ 62:
Wieś opisywana jest w literaturze, np. w wierszu [[Jerzy Liebert|Jerzego Lieberta]] „Jurgowska karczma”, który spopularyzował [[Leszek Długosz]] albo też w limeryku [[Wisława Szymborska|Wisławy Szymborskiej]] z "Rymowanek dla dużych dzieci".
[[Plik:Stacja Narciarska Jurgów - dolna stacja wyciągu.JPG|thumb|
== Sport ==
Na południe od Jurgowa znajduje się [[Stacja Narciarska Jurgów]] oferująca narciarzom ponad 4 km [[Trasa narciarska|tras zjazdowych]] o różnym [[Skala trudności tras narciarskich|stopniu trudności]]. Ponadto w ofercie stacji są narciarskie trasy biegowe, planowana jest budowa tras do indywidualnego zjazdu rowerem na czas ([[downhill]]). Trasa zjazdu będzie miała długości około 2000 m. Będzie uzbrojona w mega hopy, odcinki techniczne, drewniane i ziemne bandy
Górska rzeka [[Białka (dopływ Dunajca)|Białka]] nadaje się do uprawiania [[sporty ekstremalne|sportów ekstremalnych]] m.in. [[Kajakarstwo|kajakarstwa górskiego]] i spływów pontonowych. Okoliczne wzgórza wykorzystywane są przez [[paralotniarstwo|paralotniarzy]].
== Zabytki ==
[[Plik:Church in Jurgow.jpg|thumb|
W miejscowości znajdują się trzy obiekty leżące na [[Szlak Architektury Drewnianej|Szlaku Architektury Drewnianej]]: kościół, zagroda i szałasy.
#<li value=2
▲[[Plik:Jurgów - Zagroda Soltysów.jpg|thumb|300px|Zagroda Sołtysów]]
[[Plik:Jurgovdrev.png|thumb|245px|Szałasy pasterskie]]
▲2. ''Zagroda Sołtysów'' (nazwa od nazwiska ostatnich właścicieli), zbudowana w [[1861]] r., stanowi przykład niegdyś typowej, obecnie niespotykanej ubogiej, drewnianej, chłopskiej chałupy spiskiej. Zagroda była zamieszkiwana do lat 70. XX wieku, a w roku 1982 została zakupiona przez [[Muzeum Tatrzańskie im. dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem|Muzeum Tatrzańskie]] w [[Zakopane]]m z przeznaczeniem na ekspozycję etnograficzną, i po wyposażeniu jej w sprzęty rozpoczęła działalność jako jego oddział. Zagroda składa się z domu mieszkalnego i zabudowań gospodarczych w jednym ciągu i pod jednym dachem. Część mieszkalna składa się z zaledwie trzech pomieszczeń: sieni, izby i komory. Centralne pomieszczenie – izba – było wielofunkcyjne tutaj spano, gotowano, przebywano w ciągu dnia i podejmowano gości. Zabudowania gospodarcze obejmują drewutnię (zwaną tu jatą), owczarnię, boisko (pomieszczenie do młócki przy pomocy cepów i innych prac gospodarczych) i stajnię. Zagroda jest wyposażona w najrozmaitsze sprzęty i przedmioty stosowane w spiskim gospodarstwie chłopskim z przełomu XIX i XX wieku. Można tu też obejrzeć dawną jurgowską odmianę stroju spiskiego w kilku waraintach.
#<li value=3
[[Plik:
▲3. Za wsią w stronę granicy na [[Polana Podokólne|Polanie Podokólne]] znajduje się unikatowy zespół kilkudziesięciu drewnianych [[szałas]]ów [[pasterstwo|pasterskich]]. Szałasy należą do mieszkańców Jurgowa. Pierwotnie znajdowały się na polanach tatrzańskich należących do rodziny Horváthów, jednak kiedy Jurgowianie w roku 1879 na skutek zakupu dóbr jaworzyńskich przez księcia [[Christian Hohenlohe|Christiana Hohenlohego]] utracili prawo wypasu, zostały przeniesione i umieszczone na polanie ''Podokólne''. Niestety część przeniesionych szałasów uległa całkowitej lub częściowej dewastacji, a obecnie – mimo statusu zabytku – nie są prowadzone żadne działania zabezpieczające.
* Ciągle jeszcze działa ''[[tartak]]'' napędzany [[koło wodne|kołem wodnym]], umiejscowiony nad Przykopą – kanałem Białki. Tartak jest wiekowy, ale jego wiek nie jest dokładniej znany. Przetrwał już kilka pożarów.
:Kilka metrów za tartakiem znajduje się niepozorny metalowy ''słupek graniczny'' pochodzący z okresu Austro-Węgier. Dzielił on Węgry od [[Galicja|Galicji]]. Obecnie jest to wielka rzadkość.
* Naprzeciwko Zagrody Sołtysów znajdudje się dawna ''remiza strażacka''. Niewielka budowla z 1943 r., zbudowana za czasów [[Pierwsza Republika Słowacka|Republiki Słowackiej]] i zaopatrzona w słowackie napisy, brana jest często przez przybyszów za kaplicę. Obecnie budynek wykorzystywany jest na małe wystawy.
[[Plik:Pogórze Bukowińskie MS1.1.JPG|thumb|
[[Plik:Jurgów 1.jpg|thumb|
{{Przypisy
==
{{bibliografia start}}
*
*
*
*
*
* {{cytuj książkę |autor = ks. Zbigniew Pytel
{{bibliografia start}}
==
{{Linki do map Polski
| stopniN=49
Linia 108:
* [http://www.jurgow.pl Strona wsi]
* [http://zespol.jurgow.pl/pl Zespół Cepelia-Podhale, Grupa Spiska z Jurgowa]
* [http://www.muzeumtatrzanskie.com.pl/index.php?strona,menu,pol,glowna,1385,0,1393,ant.html Zagroda Sołtysów – oddział Muzeum Tatrzańskiego]
* [http://www.hawran.pl Wyciągi narciarskie – Hawrań Jurgów]
| |||