Muzeum Zamkowe w Malborku: Różnice pomiędzy wersjami

|nazwa=Muzeum Zamkowe w Malborku

|grafika=Plik:Panorama of Malbork Castle, part 4.jpg

|opis_zdjęcia=<small>Widok Pałacu Wielkich Mistrzów i Zamku Wysokiego od strony Nogatu</small>

|ojczysta=

|angielska=

|oddział=[[Zamek w Kwidzynie]]

|filie=

|miasto=[[Malbork]]

|kraj={{państwo|POL}}

|zakres_zbiorów=XIII-XX w.

|wielkość_zbiorów=

|powierzchnia_ekspozycji=

|dzień_założenia=1 styczeń

|rok_założenia=1961

|tytuły_dyrektora=Dr

|dyrektor=Mariusz Mierzwiński

|adres=Starościńska 1<br />

82-200 Malbork

|telefon=+48 55 647 09 78

|e-mail=info[a]zamek.malbork.pl

|www=http://www.zamek.malbork.pl

|mapa=

|commons=Category:Castle Museum in Malbork

|}}

'''Muzeum Zamkowe w Malborku''' -– [[muzeum]] o charakterze historyczno-artystycznym oraz placówka kulturalno-naukowa powołana dnia [[1 stycznia]] [[1961]] roku. Mieści się w historycznym [[Zamek w Malborku|zamku krzyżackim]] w [[Malbork]]u, w którym zgromadzono ponad 40 000 muzealiów, głównie dzieł rzeźby, malarstwa i rzemiosła artystycznego.

=== Historia zamku= ==

Dzieje zamku związane są ściśle z [[Zakon krzyżacki|Zakonem Niemieckim Szpitala Najświętszej Marii Panny]], [[zakon rycerski|zakonem rycerskim]], którego działalnośc miała związek z opieką nad [[Ziemia Święta|Ziemią Świętą]] w okresie [[wyprawy krzyżowe|wypraw krzyżowych]], a także misjami i chrystianizacją ludów pogańskich, w tym [[Prusowie|Prusów]]. Dnia [[14 września]] [[1309]] roku [[Siegfried von Feuchtwangen]] [[wielki mistrz]] Zakonu przeniósł do Malborka swój ośrodek władzy, Malbork stał się stolicą państwo zakonnego, które w [[XIV wiek]]u stało się jednym z najpotężniejszych krajów nie tylko południowego wybrzeża [[BałtykMorze Bałtyckie|Bałtyku]]u, lecz także [[Europa Środkowa|Europy Środkowej]]. Podczas I połowy XIV wieku wzniesiono na miejscu niewielkiego domu konwentualnego silnie umocniony Zamek Wysoki będącym swojego rodzaju warownym konwentem z kościołem NMP i kaplicą Św. Anny -– miejscem pochówku wielkich mistrzów. W kolejnych latach wzniesiono Zamek Średni, pełniący funkcje mieszkalne i reprezentacyjne oraz Pałac Wielkich Mistrzów. Jeszcze w XIV wieku rozpoczęto budowę Zamku Niskiego -– Przedzamcza, mieszczącego obiekty gospodarcze i militarne, stanowiące bogate zaplecze dla rycerzy-zakonników. Od [[1457]] roku pieczę nad zamkiem przejął polski starosta królewski i podległego mu burgrabia. Przez kolejne stulecia znaczenie zamku malało, po rozwiązaniu konwentu nie pełnił żadnej reprezentacyjnej funkcji. Ze względu na ogromne koszty utrzymania wielkiej warowni i zaniedbania zamku, miały miejsce liczne uszkodzenia architektury, które naprawiano wbrew formom historycznym. W [[1772]] roku zamek przejęli [[Prusy|Prusacy]], którzy następnie przekształcili go na koszary i magazyny wojskowe co wiązało się z dalszą destrukcją zabytkowego kompleksu.

Punktem zwrotnym w dziejach zamku było wystąpienie Maxa von Schenkendorfa, który postulował zaprzestanie naruszania zabytkowej substancji. Atmosfera [[romantyzm]]u sprzyjała rozwojowi działalności muzealno-konserwatorskiej w rezultacie czego, po upadku kampanii [[Napoleon IBonaparte|Napoleona]] powołano w [[1816]] roku Zarząd Odbudowy Zamku w Malborku (''Schloßbauverwaltung Marienburg''), mający na celu restaurację warowni, która trwała przez całą resztę XIX wieku i początek kolejnego stulecia. Opiekę konserwatorską nad zamkiem sprawowali m.in. [[Karl Friedrich Schinkel]], [[Alexander Ferdinand von Quast]] i [[Conrad Steinbrecht|Konrad Emmanuel Steinbrecht]]. Ten ostatni dokonał trwającej cztery dekady gruntownej restauracji i regotycyzacji, w ramach której przywrócono mu średniowieczny charakter. w 1872 powołano Komitet do Odbudowy Zamku Wysokiego. Po Steinbrechcie najważniejsze kompetencje przejął Bernhard Schmid.

W okresie międzywojennym odbudowany i [[neogotyk|zregotycyzowany]] zamek mieścił muzeum. Zgromadzono tam m.in. militaria z kolekcji Theodora von Blell, numizmatów dra Jaqueta, a także dzieła sztuki gotyckiej. W salach zamkowych eksponowano m.in. dawny ołtarz główny z 1499 z [[Katedra Mariacka w Hamburgu|katedry NMP]] w [[Hamburg]]u (zburzonego w XIX wieku), XIV-wieczny [[Poliptyk Grudziądzki]], ołtarz z [[TenkityLetnoje|Tenkit]] etc. Ponadto urządzono muzeum poświęcone kulturze regionalnej.

=== Historia Muzeum= ==

Nowym rozdziałem w historii zamku malborskiego było powołanie w tym miejscu placówki muzealnej, mającej na celu przywrócenie dawnej świetności zamku, który pod koniec II wojny światowej uległ poważnym zniszczeniom, a następnie był celem licznych szabrowników. Początkowo zamek malborski był pod opieką [[Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie|Muzeum Wojska Polskiego]], następnie [[PTTKPolskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze|Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego]]. Pod koniec lat 50-tych powołano Społeczny Komitet Odbudowy Zamku, który planował założenie wewnątrz odbudowanego zamku muzeum.

Muzeum Zamkowe założono 1 stycznia 1961 roku, jako placówka centralna podlegająca bezpośrednio [[MKiDNMinisterstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego|Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego]]. W czasie założenia Muzeum zespół zamkowy w Malborku przechodził odbudowę i gruntowną konserwację, która trwa do dnia dzisiejszego. Powołanie muzeum wiązało się z odpowiednim zagospodarowaniem powierzchni pomieszczeń zamkowych, z zachowaniem ocalałych wnętrz z okresu średniowiecza.

Początkowo Muzeum Zamkowe dysponowało skromną ilością zbiorów, których rdzeniem były wydobyte z gruzów detale architektoniczne, działa rzeźby i rzemiosła artystycznego. W ciągu następnych dekad systematycznie wzbogacano zbiory co przyniosło efekt w postaci około 40 tysięcy muzealiów (według najnowszego oszacowania zbiorów), w których oprócz bogatej kolekcji plastyki gotyckiej znalazła się zbrojownia, kolekcja [[numizmatyka|numizmatów]] czy wyrobów z [[bursztyn]]u.

Jednocześnie od założenia Muzeum placówka ta stała się ważnym centrum kultury i nauki. Działalność naukową Muzeum prowadzi w zakresie archeologii, historii i historii sztuki. Przedmiotem zainteresowań archeologów są pradzieje terenów wokół delty Wisły, badania historyczne oscylują wokół tematyki zakonu krzyżackiego, dziejów miasta Malborka i zamku. Przedmiotem badań historyków sztuki jest nie tylko bogata kolekcja zamkowych muzealiów, ale również sztuka i kultura dawnych Prus i problematyka konserwatorska. Celem działalności kulturalnej Muzeum Zamkowego jest nie tylko organizowanie wystaw związanych z historią zamku i Krzyżaków, ale także organizacja rozmaitych koncertów, prezentacji, imprez i widowisk plenerowych wykorzystujących gotycką architekturę zamku. Tradycję sięgającą początku lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku ma [[Międzynarodowe Biennale Ekslibrisu Współczesnego]]. Ważnymi dla dziejów muzeum są lata 2010 (rocznica bitwy grunwaldzkiej) i 2011 (pięćdziesięciolecie muzeum), podczas których zorganizowano szereg dużych wystaw czasowych m.in. "Fundacje„Fundacje Artystyczne Państwa Zakonu Krzyżackiego"Krzyżackiego” i "„''Crème de la crème''. Najcenniejsze z cennych malborskiego muzeum"muzeum”.

=== Zbiory= ==

[[Plik:Malbork, Muzeum Zamkowe 1619.jpg|thumb|250px|Kolekcja Rzeźby: Chrystus modlący się w Ogrojcu -– figura z kościoła Św. Jana w Malborku, ok. 1390 r.]]

* Pracownia Archeologiczna

* Kolekcja Detalu Architektonicznego

* Kolekcja Rzeźby

* Płyty i Pomniki Nagrobne

* Kolekcja Militariów

* Kolekcja Metali Zabytkowych

* Kolekcja Bursztynu

* Kolekcja Ceramiki

* Kolekcja Kafli

* Kolekcja Szkła Artystycznego

* Kolekcja Tkanin

* Kolekcja Mebli

* Zabytki Techniki

* Gabinet Numizmatyczny

* Kolekcja Malarstwa

* Kolekcja Witraży

* Gabinet Rycin

* Dokumentacja Historyczna

* Albumy Odbudowy Zamku

* Kolekcja Ekslibrisu

* ''Malboriana''

'''Dział Archeologiczny''' gromadzi artefakty pochodzące z wykopalisk prowadzonych w obrębie zamku oraz obszarów dawnej [[Pomezania|Pomezanii]] i [[Pogezania|Pogezanii]] oraz [[Warmia|Warmii]]. Są to głównie wyroby codziennego użytku, uzbrojenie oraz biżuteria wczesnego średniowiecza, a także starszych epok po [[neolit]]. '''Kolekcja Detalu Architektonicznego''' ma historię sięgającą konserwacji zamku przez Conrada Steinbrechta, dzięki naukowym metodom renowacji zamku ocalały liczne fragmenty pochodzące z dawnego zamku. Podczas odbudowy zamku wydobyto kolejne elementy architektoniczne. Prezentowane są w dormitorium oraz utworzonym na zewnątrz lapidarium. Są to fragmenty filarów, kapitele, wsporniki, konsole, zworniki (m.in. z kościoła zamkowego NMP), a także figury wśród nich posągi apostołów z kościoła zamkowego, niektóre wraz z konsolami. Ponadto wyeksponowano detale pochodzące z późniejszych przebudów zamku. '''Kolekcja Rzeźby''' obejmuje głównie plastykę gotycką. Kamienne figury apostołów z kościoła zamkowego zestawione są z dziełami snycerstwa XV i XVI wiecznego, ale także starszymi wyrobami. Do najcenniejszych należy figura Chrystusa modlącego się w Ogrojcu, przykład stylu pięknego, z ok. 1390, relikwiarz hermowy z 1350 roku, tryptyk z Tenkit z 1504 roku, Grupa Świętej Anny, figura św. Jerzego zabijającego smoka. Ponadto fragmenty neogotyckiego ołtarza głównego z kościoła zamkowego. Kolekcja '''Płyty i Pomniki Nagrobne''' poświęcona jest plastyce sepulkralnej od średniowiecza po nowożytność. Dzieła zgromadzone są w lapidarium oraz ''in situ'' w kaplicy Św. Anny, która w okresie krzyżackim była miejscem pochówku wielkich mistrzów. Do dziś zachowały się płyty [[Dietrich von Altenburg|Dietricha von Altenburga]], [[Heinrich IV Dusemer von Arfberg|Heinricha Dusemera]] i [[Heinrich V von Plauen|Heinricha von Plauen]]. Ponadto nowożytne płyty nagrobne z XVI–XVIII w. z terenu Prus i Gdańska, oraz [[mennonici|mennonickie]] stele i epitafia z XVIII–XIX w. z terenu Żuław (m.in. z pobliskich Stogów). '''Kolekcję Militariów''' tworzą dzieła [[Płatnerstwo|płatnerstwa]]: uzbrojenia ochronnego, zaczepnego. Ponadto elementy [[Rząd koński|rzędów końskich]] i oporządzenia jeździeckiego. Ponadto zbiory elementów uposażenia strzeleckiego m.in. pociski, [[prochownica|prochownice]], [[ładownica|ładownice]], kule i formy do ich odlewania. Ze średniowiecznego uzbrojenia europejskiego, Muzeum Zamkowe prezentuje zespół XIV i XV wiecznych mieczy, hełmów etc. Ponadto XIX i XX wieczne rekonstrukcje uzbrojenia krzyżackiego, w tym repliki XV-wiecznych armat i chorągwi zdobytych przez Jagiełłę podczas wojny z Zakonem w latach 1409-11. '''Kolekcja Metali Zabytkowych''' gromadzi wyroby [[złotnictwo|złotnictwa]], [[ludwisarstwoLudwisarz|ludwisarstwa]] (dzwony, lufy armatnie), [[konwisarstwo|konwisarstwa]] (m.in. [[wilkom]] z 1657, wyrób [[szprotawa|szprotawski]], XVIII-wieczny wazonik ołtarzowy Christopha Grabau), [[ślusarstwo|ślusarstwa]] (m.in. neogotyckie zamki, klucze). Do najcenniejszych dzieł złotnictwa należy późnoromańska ''[[pyxis]]'' z [[emalia|emaliowaną]] dekoracją roślinną, zespół XVI-XVIII wiecznych kielichów, XVII-wieczna monstrancja (wyrób królewiecki) i krzyż relikwiarzowy (wyrób gdański). W oparciu o sięgającą czasów krzyżackich tradycję handlu bursztynem, od założenia w muzeum '''Kolekcji Bursztynu''' gromadzono wyroby z tego minerału od antyku po współczesność. Oprócz dzieł sztuki i przedmiotów codziennego użytku Muzeum Zamkowe posiada kolekcję bursztynów o charakterze czysto przyrodniczym, która liczy ponad 700 okazów, pokazująca walory tego minerału, niektóre bursztyny zawierają inkluzje roślinne i zwierzęce. Liczny zbiór biżuterii tworzą pierścienie, bransolety, liczne kolie i naszyjniki z bursztynowych koralików (najstarsze sięgają czasów Starożytnego Rzymu). Ponadto przedmioty codziennego użytku m.in. naczynia, fajki, szachy. O ekskluzywności tego minerału poświadcza zbiór dzieł sztuki, głównie XVII wiecznej. Są to głównie wyroby gdańskie z warsztatów [[Michel Redlin|Michela Redlina]] i [[Christopher Maucher|Christophera Mauchera]]. Przykładami są figurka Hermesa, z około 1600, relikwiarze, przenośne ołtarze i szkatuły m.in. gdański ołtarzyk domowy z XVII wieku, szkatuły warsztatu Redlina z 1680, czy szkatuła z dekoracją rzeźbiarską wykonana przez Mauchera pod koniec XVII wieku.

'''Kolekcję Ceramiki''' tworzą wyroby z [[porcelana|porcelany]] (gł. wyroby z [[manufaktura|manufaktur]] w [[Korzec|Korcu]] [[Nieborów|Nieborowie]] i [[Baranówka|Baranówce]]), [[fajans]]u (wyroby [[Ćmielów|ćmielowskie]], gdańskie i delfckie) oraz [[majolika|majoliki]] (m.in. włoskiej). W '''Kolekcja Kafli''' są zgromadzone wyroby [[zduństwo|zduństwa]]: pojedyncze fragmenty pieców i kafli dawne piece z XVIII-XIX wieku. Spośród tego typu dzieł wyróżniają się nowożytne kafle z wizerunkami [[Anna Jagiellonka|Anny Jagiellonki]] oraz [[Aleksander Macedoński|Aleksandra Macedońskim]] i [[Semiramida|Semiramidy]]. Ponadto zespół XVII-wiecznych kafli holenderskich z [[Delft]]. W '''Kolekcji Szkła Artystycznego''' prezentowane są współczesne wyroby m.im. [[Zbigniew Horbowy|Zbigniewa Horbowego]], [[Ludwika Kiczury|Ludwik Kiczura]], [[Ingeborga Glądała-Kizińska|Ingeborgi Glądały-Kizińskiej]] etc. Lwią część '''Kolekcji Mebli''' stanowią kopie gotyckich mebli z okresu historyzmu wykonane na polecenie Conrada Steinbrechta. Ponadto rzeźbione i intarsjowane renesansowe i barokowe skrzynie, komody, sekretarze etc. Z czasów krzyżackich zachowały się jedynie policzki gotyckich stalli z XIV wieku. '''Kolekcja Tkanin''' prezentuje dwie grupy dzieł sztuki tkackiej, [[tapiseria|tapiserie]] oraz [[pas kontuszowy|pasy kontuszowe]] od czasów nowożytnych do najnowszych. Spośród tapiserii wyróżniają się [[gobelinTapiseria|gobeliny]]y, z XVII wieku m.in. [[werdiura]] krajobrazowa wykonana w [[Audernade]], pochodząca z tej samego ośrodka tkackiego tapiseria "Jakub„Jakub z rodziną w drodze do Kanaan"Kanaan”, ponadto [[Antwerpia|antwerpski]] gobelin z przedstawieniem Wesela Samsona. W zbiorach pasów kontuszowych przeważają XVIII-wieczne wyroby ze [[Słuck]]a. Ponadto liczne współczesne gobeliny i [[kilim]]y artystów i artystek gdańskich. '''Zabytki Techniki''' są najmłodszym działem (2003 r.) w Muzeum Zamkowym, gromadzącym zabytki techniki lub rekonstrukcje. Są to m.in. młyn kaszowy, pozostałości po wiatraku z 1831 r. oraz [[Żarna|kamienie żarnowe]], w tym najstarszy z X/XI wieku. '''Gabinet Numizmatyczny''' tworzą kolekcje monet (gł. z czasów [[Rzeczpospolita Szlachecka|RzeczpospolitejRzeczypospolitej Szlacheckiej]]), medali oraz kopii i przedmiotów związanych z pieniądzem ([[notgeld]]y, [[ważka dukatowa|ważki dukatowe]], [[sakiewka|sakiewki]], [[portmonetkaPortfel|portmonetki]] oraz [[skarbonka|skarbonki]] gł. z XIX i XX wieku).

Najstarsze obrazy gromadzone w '''Kolekcji Malarstwa''' sięgają XVI w. Znajdują się w niej dzieła malarstwa europejskiego, w tym ''Madonna z Dzieciątkiem i szczygłem'' nieznanego mistrza włoskiego z XVI wieku, prace nieznanych malarzy francuskich, niemieckich i holenderskich z XVII w. m.in. ''Afrodyta i Adonis'', ''Martwa natura z owocami'', ''Krajobraz alpejski'', ''Pokłon Trzech Króli'' pędzla [[Frans Francken II|Fransa Franckena]]. Ponadto dzieła malarstwa polskiego m.in. szkic do ''[[Bitwa pod Grunwaldem (obraz Jana Matejki)|Bitwy pod Grunwaldem]]'' [[Jan Matejko|Jana Matejki]]. '''Kolekcja Witraży''' obejmuje szkła z XIX i XX wieku, m.in. Johanna Baptista Haselbergera (z oszklenia kościoła zamkowego), Franza Lauterbacha (z oszklenia Wielkiego Refektarza), ponadto prace [[Fritz Burmann|Fritza Burmanna]], [[Władysław Kozioł|Władysława Kozioła]] etc. Ikonografia zamku malborskiego jest jednym z tematów przewodnich dzieł graficznych zgromadzonych w '''Gabinecie Rycin'''. Są to m.in. XIX-wieczne prace Johanna Carla Schultza, Hugona Ulbricha, akwatinty z XVII/XIX wieku tworzące cykl ''Schloss Marienburg in Preussen'' i wiele innych. Ponadto ryciny z wizerunkami królów polskich, widokami miast etc. Najstarsze dzieła graficzne w zbiorach muzealnycyh sięgają XVI w. '''Dział Dokumentacji Historycznej''' obejmuje dokumenty archiwalne (akta prawne, dokumenty cechowe, dokumenty parafialne), wyroby kartograficzne (mapy Prus, plany Malborka) ponadto dokumentację rysunkową (m.in. prace Conrada Steinbrechta) fotograficzną i zbiór pocztówek. '''Dział Albumów Odbudowy Zamku''' gromadzi sprawozdania i zdjęcia z zakresu prac nad odbudową i konserwacją zamku po 1945 roku. '''Kolekcja Ekslibrisu''' nierozerwalnie związany jest z najstarszym na świecie, cyklicznym konkursem na [[Ekslibris (znak)|ekslibris]] znanym jako [[Międzynarodowe Biennale Ekslibrisu Współczesnego]], którego organizatorem i patronem jest Muzeum Zamkowe. Od zorganizowania pierwszej edycji w 1963 roku do zbiorów napłynęło ponad 20 tys. prac tego typu w tym dzieła wielu znanych grafików z całego świata. '''''Malboriana''''' tworzą rozmaite wyroby codziennego użytku (m.in. kufle, puchary, zestawy naczyń), dokumenty, pamiątki pochodzące głównie z XIX i XX wieku. Są to wyroby o różnym poziomie artystycznym, ale o wysokich walorach poznawczych; ukazują historię zamku malborskiego jako znaku ikonicznego w świadomości społecznej

=== Bibliografia= ==

* Bogna Jakubowska, ''Zbiory i wystawiennictwo Muzeum Zamkowego w Malborku w latach 1961-1980'', "Studia„Studia Zamkowe"Zamkowe”, t. I, Malbork 2004

* Tadeusz Jurkowlaniec, ''Gotycka rzeźba architektoniczna w Prusach'', Wrocław 1989

* Maciej Kilarski, ''Odbudowa i konserwacja zespołu zamkowego w Malborku w latach 1945–2000'' , Malbork 2007

* Elżbieta Mierzwińska, Marek Żak, ''Wielka Księga Bursztynu'', Malbork 2001

* Mariusz Mierzwiński, ''Zamek Malborski w latach 1945-1960'', "Studia„Studia Zamkowe"Zamkowe”, t. I, Malbork 2004

* Mariusz Mierzwiński, Mariusz Aleksander Głowacki (red.), ''Bursztyn- Magiczny Kamień'', Kalmar Slott 1999

* Ewa Witkowicz Pałka, ''Crème de la crème. Najcenniejsze z cennych malborskiego muzeum.'', Malbork 2011

=== Linki zewnętrzne= ==

* [http://www.zamek.malbork.pl Oficjalna strona Muzeum Zamkowego w Malborku]