Żydzi chazarscy: Różnice pomiędzy wersjami

Od VII wieku liczni zbiegowie [[Żydzi|żydowscy]] z niedalekiego [[Starożytny Iran|perskiego]] imperium [[Sasanidzi|Sasanidów]] oraz [[Cesarstwo Bizantyńskie|Bizancjum]] osiedlali się na południu [[Kaganat Chazarski|Chazarii]], głównie na [[Krym]]ie, [[Półwysep Tamański|Półwyspie Tamańskim]] i [[Kaukaz (kraina historyczna)|Kaukazie]], mieszając się z tubylcami, co powodowało stopniowe zapominanie dawnych praw i obyczajów. W VIII wieku pozostało z nich jedynie [[obrzezanie]] oraz [[Szabat|świętowanie soboty]]. Ponadto przez to państwo przechodziły ważne [[szlak handlowy|szlaki handlowe]], po których poruszali się żydowscy [[Kupiec|kupcy]], korzystający z szerokiej sieci współwyznawców osiedlonych na ich trasie w [[Europa|Europie]]. Okoliczności i społeczny zasięg judaizacji [[Kaganat Chazarski|Kaganatu Chazarskiego]] są zagadkowe i dość zawikłane. Pierwszy etap konwersji odbył się w latach 786-809, za panowania [[Bulan (Chazar)|Bulana]]. Początkowo objął tylko warstwę przywódczą z otoczeniem [[kagan]]a, podobnie jak w innych państwach na podobnym poziomie rozwoju społeczno-politycznego, np. na [[Państwo wielkomorawskie|Morawach]] (833), w [[Historia Bułgarii (681-1018)|Bułgarii]] (681 – [[islam]], 1018 – [[chrześcijaństwo]]), w [[Chrzest Polski|Polsce]] (966), na [[Historia Węgier|Węgrzech]] (973) czy [[Chrzest Rusi|Rusi]] (988). Drugi etap przypada na lata 900-920, kiedy w procesie centralizacji państwa, organizowania nowego systemu rządów i [[Instytucjonalizacja|instytucjonalizowania]] religii, została ona wprowadzona przymusowo i spowodowała [[bunt]] prowincjonalnych władców (kaganat był [[federacja|federacją]] wielu plemion) oraz przedstawicieli innych wyznań: [[Pogaństwo|pogan]], [[Muzułmanin|muzułmanów]] i [[Chrześcijaństwo|chrześcijan]]. W latach 20. X w. rozgorzała okrutna [[wojna domowa]], która pomimo tego, że została wygrana przez kagana i skończyła się utwierdzeniem nowych porządków, była początkiem końca tego kraju. Niedobitki siedmiu [[plemię|plemion]] zbuntowanej części ludności chazarskiej (tzw. ''Kabarowie'', ''Chabarowie'' lub ''Kozarowie'') uszła do [[nomada|koczujących]] w granicach państwa chazarskiego [[Węgrzy|Madziarów]], a na północy rozpoczynała się ekspansja [[Rusini|Rusinów]]. Nie można jednoznacznie stwierdzić, czy Chazarowie to sturczeni Żydzi, czy też zjudaizowani [[Turcy]]<ref name=nagrodzka>{{cytuj książkę | autor = | tytuł = Hunowie europejscy, Protobułgarzy, Chazarowie, Pieczyngowie| rozdział = ''Chazarowie''| adres rozdziału = | autor r = Teresa Nagrodzka-Majchrzyk| autor r link = | wydawca = [[Zakład Narodowy im. Ossolińskich|Ossolineum]]| miejsce = Wrocław| rok = 1975| strony = 384–472| isbn = }}</ref><ref name=strzelczyk>{{cytuj książkę | autor = | tytuł = Zapomniane narody Europy| wydawca = [[Zakład Narodowy im. Ossolińskich|Ossolineum]]| rozdział = ''Chazarowie''| autor r = [[Jerzy Strzelczyk]]| miejsce = Wrocław| rok = 2006| strony = 191-222| isbn = 978-83-04-04769-3}}</ref><ref>{{cytuj książkę | autor = [[Adam Naruszewicz]]| tytuł = Tauryka czyli Wiadomości starożytne i późniejsze o stanie i mieszkańcach Krymu do naszych czasów| url = http://www.sbc.org.pl/dlibra/doccontent?id=21720| wydawca = | miejsce = Warszawa| data = 1805| strony = 35-46}}</ref><ref name=paszk>{{cytuj książkę|autor=[[Henryk Paszkiewicz]]|tytuł=Początki Rusi|wydawca=[[Polska Akademia Umiejętności|PAU]]|miejsce=Kraków|data=1996|strony=139-175, 322-323|isbn=83-86-95608-9}}</ref>.

Posługiwali się [[język chazarski|językiem chazarskim]] równocześnie z [[język hebrajski|hebrajskim]], czego dowodem jest odnaleziony w 1962 roku w [[Geniza kairska|genizie kairskiej]], tzw. ''List Kijowski'' lub ''List Golbena'' (od nazwiska profesora [[University of Chicago|Uniwersytetu w Chicago]] – Normana Golba), opublikowany w 1982 roku. To [[pergamin]]owe pismo rekomendacyjne, napisane po hebrajsku przez zwierzchników gminy żydowskiej w [[Kijów|Kijowie]], zostało oznaczone lub podpisane [[chazarowie|chazarskimi]] [[runy|runami]] oznaczającymi słowo ''przeczytałem'' lub ''czytałem'' (''hoqurüm''). Hipotetyczne imiona żydów podpisujących po hebrajsku dokument to: Gostata (GWSTT), Kyabar (KYBR), Manas, Manar i Kofin uważane są przez część naukowców za chazarskie w sensie językowym. Większość uczonych datuje jego napisanie na około 930 rok. Jest to jedyny istniejący zabytek piśmiennictwa chazarskiego, a jednocześnie dowód dość szerokiego zasięgu judaizmu wśród Chazarów<ref. name=nagrodzka/><refNie można jednoznacznie stwierdzić, czy name=strzelczyk/>.