Wikipedia

Rewolucja irlandzka: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Luckas-bot (dyskusja | edycje)
520 554 edycje
m r2.7.1) (Robot dodał simple:Irish rebellion of 1798
Wiher (dyskusja | edycje)
Redaktorzy
24 569 edycji
m polskie znaki, lit., WP:SK
Linia 1:
wojna{{Wojna infobox▼
{{
▲ wojna infobox
|epoka = nowożytność
|nazwa = Rewolucja irlandzka [[1798]]
|konflikt =
|grafika = Theobald Wolfe Tone - Project Gutenberg 13112.png
|opis = Theobald Wolfe Tone
|data = [[12 października]] [[1798]]-[[5 grudnia]] [[1798]]
|miejsce = Irlandia
|wynik = klęska powstańców
|przyczyna =
|terytorium = [[Irlandia]]
|strona1 = [[Plik:Flag of Leinster.svg|40px]] powstańcy irlandzcy (United Irishmen)
{{flaga|Francja|rozmiar=40px}} Republika francuska
|strona2 = {{flaga|Wielka Brytania|rozmiar=40px}} Anglicy
[[Plik:St_PatrickSt Patrick's_saltires saltire.svg|40px]] lokalna milicja irlandzka
 
[[Plik:Flag of Hesse.svg|40px]] Hesi
Linia 27 ⟶ 26:
 
=== Tło historyczne ===
 
Wyznająca w większości katolicyzm ludność [[Irlandia|Irlandii]] w wielu dziedzinach życia spychana była na margines na skutek wprowadzonego ustawodawstwa karnego (Penal Laws). Katolik w Irlandii nie posiadał prawa skargi na urzędy państwowe ani też prawa wstępowania do armii, nie mógł też głosować w wyborach, jak również posiadać jakiejkolwiek broni. Prawa te wymierzone były również w protestantów, którzy opowiadali się przeciwko Kościołowi Irlandzkiemu. Korzystając z przywilejów Anglicy starali się umocnić swoją władzę w całym kraju.
 
Społeczeństwo irlandzkie, przede wszystkim najbardziej wykształcone warstwy wyznawało [[Francja|francuskie]] idee agitacyjne bądź też skupiało uwagę na amerykańskiej wojnie niepodległościowej, dzięki czemu w kraju coraz częściej do głosu dochodzić zaczęły hasła liberalne. Francuskie poparcie dla [[Stany Zjednoczone|Amerykanów]] w wojnie niepodległościowej zmusiło Koronę brytyjską do wysłania na kontynent amerykański licznych kontygnentówkontyngentów wojskowych. Chcąc równocześnie zabezpieczyć swoje posiadłości w Irlandii przed atakiem z zewnątrz, w roku [[1778]] rząd brytyjski powołał obronę cywilną tzw. Irish Volunteers.
 
=== Obrona cywilna (Irish Volunteers) ===
 
Do obrony cywilnej należeli zarówno protestanci jak i katolicy. Członkowie grupy otrzymali od Anglików broń, co było sprzeczne z ustawodawstwem karnym (Penal Law). Irish Volunteers szybko stało się ważnym czynnikiem politycznym w Irlandii, liczącym w roku [[1779]] około 100 000 członków. Organizacja stała się na tyle potężna, że wymogła na Koronie Brytyjskiej wprowadzenie wolnego handlu pomiędzy Irlandią a Anglią, a tym samym przywrócenie sprzedaży towarów irlandzkich.
 
W roku 1782 doszło do kolejnej próby sił pomiędzy Irish Volunteers a Koroną, zakończonego przyznaniem miejscowemu Parlamentowi większych pełnomocnictw. W roku [[1783]] po zakończeniu wojny w Ameryce Północnej, [[Anglia|Anglicy]] uznali obronę cywilną jako zbędną, jednak dopiero w roku [[1793]] w rok po wybuchu wojny z Francją organizacja została prawnie zakazana i rozwiązana. Część członków Irish Volunteers była zwolennikami rewolucji francuskiej. Ludzie ci po rozwiązaniu obrony cywilnej wstąpili do nowo powstałej Society of United Irishmen.
 
 
=== Society of United Irishmen ===
Organizacja była zrzeszeniem Irlandczyków niezadowolonych z sytuacji w kraju i przesiąkniętych ideami rewolucji francuskiej. Organizacja ta została założona w roku [[1791]] w celu rozwiązania problemów zwykłych Irlandczyków, problemu równouprawnienia pomiędzy katolikami i protestantami a także poprawy stosunków pomiędzy pańśtwempaństwem irlandzkim a Koroną Brytyjską. Wraz z wybuchem wojny przeciwko Francji w roku [[1793]], Society of United Irishmen stało się organizacją zakazaną. Członkowie grupy zeszli wówczas do podziemia, organizując tajemne spotkania. Równocześnie doszło do sojuszu z grupą politycznych przeciwników, z którą ustalono za główny cel polityczną i religijną wolność kraju. W tym celu organizacja nawiązała kontakt z rządem francuskim. W następstwie doszło do wybuchu niewielkich powstań, zdławionych jednak szybko przez Anglików i pomagającą im lokalną milicję. Przywódcy United Irishem zdawali sobie sprawę z faktu, że sukces odnieść mogą jedynie z pomocą poważnej siły militarnej, w związku z czym usilnie prosili o wsparcie rząd francuski. ▼
 
▲Organizacja była zrzeszeniem Irlandczyków niezadowolonych z sytuacji w kraju i przesiąkniętych ideami rewolucji francuskiej. Organizacja ta została założona w roku [[1791]] w celu rozwiązania problemów zwykłych Irlandczyków, problemu równouprawnienia pomiędzy katolikami i protestantami a także poprawy stosunków pomiędzy pańśtwem irlandzkim a Koroną Brytyjską. Wraz z wybuchem wojny przeciwko Francji w roku [[1793]], Society of United Irishmen stało się organizacją zakazaną. Członkowie grupy zeszli wówczas do podziemia, organizując tajemne spotkania. Równocześnie doszło do sojuszu z grupą politycznych przeciwników, z którą ustalono za główny cel polityczną i religijną wolność kraju. W tym celu organizacja nawiązała kontakt z rządem francuskim. W następstwie doszło do wybuchu niewielkich powstań, zdławionych jednak szybko przez Anglików i pomagającą im lokalną milicję. Przywódcy United Irishem zdawali sobie sprawę z faktu, że sukces odnieść mogą jedynie z pomocą poważnej siły militarnej, w związku z czym usilnie prosili o wsparcie rząd francuski.
 
=== Niepowodzenie rebelii 1796 r. ===
 
Napięta sytuacja w kraju sprawiła że, przywódca Society of United Irishmen [[Theobald Wolfe Tone]] powrócił ze swojego amerykańskiego azylu do Francji, gdzie prosił tamtejszy rząd o wsparcie w walce przeciwko Brytyjczykom. W odpowiedzi na to Francuzi wysłał do Irlandii liczące 15 000 żołnierzy siły pod dowództwem Lazare Hoche. Na skutek fatalnej pogody i licznych uszkodzeń okrętów, flota francuska zawróciła jednak do portu, nie osiągając terytorium irlandzkiego. Tym samym powstanie skazane zostało na niepowodzenie.
Linia 50 ⟶ 44:
 
=== Rebelia 1798 r. ===
Nacisk rządu brytyjskiego przynosił pierwsze rezultaty. Dzięki informatorom przebywającym w szeregach powstańczych, czy też w wyniku zdrady ze strony cywilów, kadra dówódczadowódcza powstańców została zdziesiątkowana. Doprowadziło to wkrótce do sporów ideologicznych wewnątrz samego ruchu. Powtarzające się aresztowania i wyroki śmierci osłabiły poważnie umiarkowane skrzydło Society of United Irishmen. Grupa ta odwlekała wybuch powstania do chwili otrzymania pomocy od Francuzów. Skrzydło militarne naciskało jednakzejednakże na szybkie działania, starając się wykorzystać niezadowolenie wśród ludności cywilnej i panującą w kraju biedę. Termin wybuchu rebelii zaplanowano w końcu na dzień [[23 maja]]. ▼
 
W wyniku zdrady i dzięki informatorom Anglicy uzyskali informacje o przygotowywanej rebelii, dzięki czemu wcześniej zajęli wszystkie strategiczne punkty w [[Dublin]]ie, zapobiegając zdobyciu stolicy przez powstańców. Pomimo takiego nieoczekiwanego obrotu sprawy, rebeliantom udało się zająć przedmieścia Dublina. Powstanie szybko rozprzestrzeniało się na kolejne miejscowości. Anglicy zamierzając zdusić w zarodku rebelię, nakazali lojalnycmlojalnym siłom irlandzkim aresztować lub zabić każdego podejrzanego o udział w powstaniu. W odpowiedzi na to gniew rebeliantów skierował się przeciwko protestantom. W ten sposób w krótkim czasie rebelia przemieniła się w wojnę domową. Po kilku dniach Anglikom udało się w końcu rozbić powstańców zorganizowanych w mniejszych oddziałach. Dłużej walki toczono jedynie w County Wexford, gdzie powstańcy bronili się dzielnie do końca czerwca. Dnia [[21 czerwca]] [[1798]] r. w wyniku [[bitwa pod Vinegar Hill|bitwy pod Vinegar Hill]], po wkroczeniu do regionu około 20 000 żołnierzy brytyjskich powstanie upadło. Nielicznym oddziałom udało się wydostać z miasta, a następnie toczyć niewielkie walki z Brytyjczykami do dnia [[14 lipca]] [[1798]] r. ▼
▲Nacisk rządu brytyjskiego przynosił pierwsze rezultaty. Dzięki informatorom przebywającym w szeregach powstańczych, czy też w wyniku zdrady ze strony cywilów, kadra dówódcza powstańców została zdziesiątkowana. Doprowadziło to wkrótce do sporów ideologicznych wewnątrz samego ruchu. Powtarzające się aresztowania i wyroki śmierci osłabiły poważnie umiarkowane skrzydło Society of United Irishmen. Grupa ta odwlekała wybuch powstania do chwili otrzymania pomocy od Francuzów. Skrzydło militarne naciskało jednakze na szybkie działania, starając się wykorzystać niezadowolenie wśród ludności cywilnej i panującą w kraju biedę. Termin wybuchu rebelii zaplanowano w końcu na dzień [[23 maja]].
 
▲W wyniku zdrady i dzięki informatorom Anglicy uzyskali informacje o przygotowywanej rebelii, dzięki czemu wcześniej zajęli wszystkie strategiczne punkty w [[Dublin]]ie, zapobiegając zdobyciu stolicy przez powstańców. Pomimo takiego nieoczekiwanego obrotu sprawy, rebeliantom udało się zająć przedmieścia Dublina. Powstanie szybko rozprzestrzeniało się na kolejne miejscowości. Anglicy zamierzając zdusić w zarodku rebelię, nakazali lojalnycm siłom irlandzkim aresztować lub zabić każdego podejrzanego o udział w powstaniu. W odpowiedzi na to gniew rebeliantów skierował się przeciwko protestantom. W ten sposób w krótkim czasie rebelia przemieniła się w wojnę domową. Po kilku dniach Anglikom udało się w końcu rozbić powstańców zorganizowanych w mniejszych oddziałach. Dłużej walki toczono jedynie w County Wexford, gdzie powstańcy bronili się dzielnie do końca czerwca. Dnia [[21 czerwca]] [[1798]] r. w wyniku [[bitwa pod Vinegar Hill|bitwy pod Vinegar Hill]], po wkroczeniu do regionu około 20 000 żołnierzy brytyjskich powstanie upadło. Nielicznym oddziałom udało się wydostać z miasta, a następnie toczyć niewielkie walki z Brytyjczykami do dnia [[14 lipca]] [[1798]] r.
Dnia [[22 sierpnia]] 1798 r. 2000 żołnierzy francuskich wylądowało w County Mayo. Dzięki pomocy Francuzów około 5000 powstańców pokonało Brytyjczyków w [[bitwa pod Castlebar|bitwie pod Castlebar]]. Po zwycięstwie Irlandczycy proklamowali Republikę Connaught, która przetrwała do chwili całkowitego zwycięstwa BrytyjczykówwBrytyjczyków nad siłami powstańczymi i francuskimi w dniu [[8 września]].
 
Inna jednostka francuskich żołnierzy zamierzała wyjść na ląd w dniu [[12 października]] w County Donegal, flota została jednak rozproszona przez okręty angielskie. Wśród żółnierzyżołnierzy znajdował się Theobald Wolfe Thone, który został schwytany przez Brytyjczyków i skazany na karę śmierci.
 
=== Następstwa ===
 
Po upadku powstania poszczególni członkowie Society of United Irishmen zeszli do podziemia, kontynuując walkę z Brytyjczykami. Większość poddała się w roku [[1800]] po ogłoszeniu Aktu Unii, który w roku 1801 doprowadził do związku Królestwa Anglii i Irlandii, zwanego Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii.
 
Nowo nabyłenabyte prawa i przywileje Irlandczyków dla wielu Irlandczyków były dowodem na sukces powstania 1798 r. Rebelia doprowadziła też do rozłamu pomiędzy katolikami a protestantami, którzy w początkowej fazie powstania walczyli wspólnie z Anglikami. Upadek powstania pogłębił jednak konflikt religinyreligijny pomiędzy obiema grupami, trwający do czasów obecnych.
 
 
=== Chronologia militarna rewolucji irlandzkiej 1798 r. ===
* Bitwa pod Tory IslandProsperous [[1223 październikamaja]] [[1798]]▼
 
* Bitwa pod ProsperousBallymore- Eustace [[2324 maja]] [[1798]]
* Bitwa pod Ballymore- EustaceNaas [[24 maja]] [[1798]]
* Bitwa pod NaasKilcullen [[24 maja]] [[1798]]
* Bitwa pod KilcullenCarlow [[2425 maja]] [[1798]]
* Bitwa pod CarlowTara Hill [[2526 maja]] [[1798]]
* Bitwa pod TaraOulart Hill [[2627 maja]] [[1798]]
* Bitwa pod Oulart Hill [[27 maja]]Newtownmountkennedy [[1798]]
*Bitwa podMasakra Newtownmountkennedyw Gibbet Rath [[1798]]
*Masakra wBitwa Gibbetpod RathThree Rocks [[30 maja]] [[1798]]
* Bitwa pod Three RocksBunclody [[301 majaczerwca]] [[1798]]
* Bitwa pod BunclodyTuberneering [[14 czerwca]] [[1798]]
* Bitwa pod TuberneeringNew Ross [[45 czerwca]] [[1798]]
* Bitwa pod New RossAntrim [[57 czerwca]] [[1798]]
* Bitwa pod AntrimArklow [[79 czerwca]] [[1798]]
* Bitwa pod ArklowSaintfield [[9 czerwca]] [[1798]]
* Bitwa pod SaintfieldBallynachinch [[912 czerwca]] [[1798]]
* Bitwa pod BallynachinchOvidstown [[1219 czerwca]] [[1798]]
* Bitwa pod OvidstownFoulksmils [[1920 czerwca]] [[1798]]
* Bitwa pod FoulksmilsVinegar Hill [[2021 czerwca]] [[1798]]
* Bitwa pod Vinegar HillBallyellis [[2130 czerwca]] [[1798]]
* [[Bitwa pod BallyellisCastlebar]] [[3027 czerwcasierpnia]] [[1798]]
*[[ Bitwa pod Castlebar]]Colloney [[275 sierpniawrześnia]] [[1798]]
* Bitwa pod ColloneyBallinamuck [[58 września]] [[1798]]
* Bitwa pod Ballinamuck [[8 września]]Killala [[1798]]
* Bitwa pod KillalaTory Island [[12 października]] [[1798]]
▲*Bitwa pod Tory Island [[12 października]] [[1798]]
 
=== Literatura ===
* Curtin Nancy: The United Irishmen, Oxford 1994, ISBN 0-19-820322-5
* Lydon James: The making of Ireland, London 1998, ISBN 0-415-01347-X
* McFarland Elaine: Ireland and Scotland in the age of Revolution, Edinburgh 1994, ISBN 0-7486-0539-8
* Ranelagh John: A short history of Ireland, Cambridge 1983, ISBN 0-521-24685-7
* Rüdebusch Eckhardt: Irland im Zeitalter der Revolution, Frankfurt am Main 1989, ISBN 3-631-42233-4
 
 
 
 
=== Inne militarne konflikty w Irlandii ===
* [[III powstanie Desmondów]]▼
 
* [[III powstanie Desmondów]]
* [[Irlandzka wojna konfederackadziewięcioletnia]]▼
▲*[[II powstanie Desmondów]]
* [[Irlandzka wojna dziewięcioletniakonfederacka]]
* [[Kampania Cromwella w Irlandii]]▼
▲*[[Irlandzka wojna konfederacka]]
* [[Wojna irlandzka]]▼
▲*[[Kampania Cromwella w Irlandii]]
▲*[[Wojna irlandzka]]
 
 
 
 
 
[[Kategoria:Wojny w historii Irlandii]]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Rewolucja_irlandzka”