|
Ewangelie [[kanon Biblii|kanoniczne]] wchodzą w skład [[Nowy Testament|Nowego Testamentu]]. Współczesne kościoły chrześcijańskie za natchnione uznają cztery Ewangelie, powstałe prawdopodobnie w następujących latach<ref group="uwaga">Szacunki dotyczące dat spisania ewangelii są mocno rozbieżne. Dowody na taką lub inną datę są nikłe. Najwcześniejsze kompletne kopie ewangelii datuje się na IV wiek; przed tym czasem są dostępne tylko fragmenty i cytowania. Podane daty odzwierciedlają poglądy większości badaczy Biblii; nie ma wśród nich jednak konsensusu co do takiego datowania.</ref>:
* [[Ewangelia Marka|Ewangelia wgwedług św. Marka]]: ok. 68–73 r.<ref name="Brown">[[Raymond E. Brown]]. ''An Introduction to the New Testament''</ref> lub ok. 65-70<ref name="Harris">[[Stephen L. Harris|Harris, Stephen L.]], ''Understanding the Bible''. Palo Alto: Mayfield. 1985.</ref>
* [[Ewangelia Mateusza|Ewangelia wgwedług św. Mateusza]]: ok. 70–100<ref name="Brown"/> lub ok. 80-85<ref name="Harris"/>. Niektórzy konserwatywni badacze utrzymują, że powstała przed rokiem 70., szczególnie ci, którzy nie uważają Ewangelii wgwedług św. Marka za pierwszą.
* [[Ewangelia Łukasza|Ewangelia wgwedług św. Łukasza]]: ok. 80–100, większość badaczy podaje rok 85<ref name="Brown"/> lub ok. 80-85<ref name="Harris"/>
* [[Ewangelia Jana|Ewangelia wgwedług św. Jana]]: ok. 90-100<ref name="Harris"/> lub ok. 90–110<ref>M. in. C. K. Barrett</ref>. Przeważa pogląd, że Ewangelia ta była pisana etapami, więc nie ma konkretnej daty opracowania całości.
Skład ten ukształtował się prawdopodobnie w 1 poł. II wieku. Ok. 170 r. [[Tacjan Syryjczyk|Tacjan]] napisał "Harmonię czterech Ewangelii" zwaną "[[Diatessaron]]", po nim [[harmonia Ewangelii|harmonie Ewangelii]] tworzyli też inni autorzy. W 2 poł. II wieku cztery ewangelie wymienia tzw. [[kanon Muratoriego]] oraz [[Tertulian]], a [[Ireneusz z Lyonu]] ok. [[180]] r. jest przekonany o świętości jedynie czterech Ewangelii.
Istnieje wiele teorii dotyczących czasu powstania poszczególnych Ewangelii oraz zależności między nimi. Powszechnie uznaje się, że trzy Ewangelie – wgwedług św. św. <!--powtórzenie celowe, oznacza l. mn. ("świętych"), patrz: http://so.pwn.pl/zasady.php?id=629567 --> Łukasza, Marka i Mateusza (tzw. ''[[ewangelie synoptyczne]]'') – są ze sobą bliżej związane niż z Ewangelią wgwedług św. Jana: często używają podobnych sformułowań, mówią o podobnych wydarzeniach i stosują podobną aranżację tekstu. Wnioskuje się zatem, że ewangeliści ci korzystali ze wspólnego źródła, albo autorzy późniejszych ewangelii synoptycznych wykorzystywali wcześniejsze z nich.
Według hipotezy dwu-źródłowej powstania Ewangelii, jako pierwsza z trójki powstała Ewangelia wgwedług św. Marka, pozostali dwaj ewangeliści korzystali z niej oraz z innego wspólnego źródła (to hipotetyczne źródło jest nazywane [[źródło Q|ewangelią Q]] – od [[język niemiecki|niemieckiego]] ''Quelle'' – źródło). Najpoważniejszym problemem tej hipotezy jest fakt, że ewangelia Q, jeśli istniała, zaginęła bardzo wcześnie, gdyż nie ma żadnych zapisów wczesnochrześcijańskich odnoszących się do dokumentu z wyjątkiem dość enigmatycznego stwierdzenia [[Papiasz|Papiasa]] z [[II wiek]]u, które może być w ten sposób interpretowane. Kontrowersyjnym dokumentem uważanym przez niektórych za potwierdzenie tej hipotezy jest [[ewangelia Tomasza]], która zawiera wiele sformułowań wspólnych dla Łukasza i Mateusza, nie występujących w ewangelii wgwedług św. Marka. Interpretowane jest to na dwa sposoby – albo pismo to powstało bardzo wcześnie i Tomasz również korzystał z Q, co byłoby silnym argumentem za istnieniem Q, albo też powstał bardzo późno i korzystał z ewangelii wgwedług św. Łukasza i wgwedług św. Mateusza. Obie te hipotezy mają swoich zwolenników.
Istnieje wiele innych hipotez, które z grubsza można pogrupować według liczby dodatkowych dokumentów, których istnienie postulują. Te które tworzą najmniej lub nie tworzą ich wcale, nie wyjaśniają wszystkich zależności między ewangeliami synoptycznymi; te które tworzą kilka lub nawet kilkanaście takowych wchodzą w trudne do zweryfikowania spekulacje.
| 