Nortumbria: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m r2.7.1) (Robot poprawił ca:Regne de Northúmbria |
przeredagowanie |
||
Linia 1:
{{Państwo infobox
|nazwa_oryginalna = Norþanhymbra
Linia 13 ⟶ 12:
|p5 =
|p5_flaga =
|lata_istnienia = [[634]] - [[954]]
|n1 = Królestwo Anglii
|n1_flaga = Flag of England.svg
Linia 35 ⟶ 34:
|język_urzędowy = [[Język staroangielski|staroangielski]]
|język_używany =
|stolica = [[Zamek Bamburgh|Bamburgh]], [[York]]
|ustrój_polityczny = [[monarchia]]
|typ_państwa =
Linia 67 ⟶ 66:
|likwidacja_data = [[954]]
|religia_dominująca = [[pogaństwo]], [[chrześcijaństwo]]
|waluta_nazwa =[[sceatt]], [[styca]]
|waluta_symbol =
|UTC =
Linia 82 ⟶ 81:
}}
'''Nortumbria''', [[język angielski|ang.]] '''Northumbria''', [[język staroangielski|staroang.]] '''Norþanhymbra''', '''Norþhymbre''' — średniowieczne królestwo [[anglosasi|anglosaskie]], położone na terenie obecnej północnej [[Anglia|Anglii]] i południowo-wschodniej [[Szkocja|Szkocji]]. Powstało po zjednoczeniu dwóch królestw: [[Bernicja|Bernicji]] i [[Deira|Deiry]], do których następnie dołączono drobniejsze państwa [[celtowie|celtyckie]]. W połowie VI wieku Nortumbria została schrystianizowana. W VII wieku stanowiła główne królestwo [[heptarchia anglosaska|heptarchii anglosaskiej]]. Od VIII wieku nękana była stałymi najazdami [[Wikingowie|Wikingów]], którzy w końcu zdołali ją podbić. W 867 roku została podzielona: dawna Deira weszła w skład obszaru pod jurysdykcją duńską, zwanego [[Danelagh]], natomiast reszta kraju zachowała względną autonomię najpierw jako królestwo, a później jako hrabstwo [[Northumberland]]. W X wieku włączono ją w skład Anglii.
==
Nazwa Nortumbria związana jest prawdopodobnie z przybliżoną południową granicą jego terytorium - rzeką [[Humber]] (Northumberland - kraj na północ od Humber). Istnieje przypuszczenie, że jej autorem był [[Beda Czcigodny]], który spopularyzował ją w swej ''[[Historia ecclesiastica gentis Anglorum]]''.
* [[Historia Szkocji]]▼
=== VII wiek ===
Królestwo Nortumbrii powstało na skutek zjednoczenia dwóch królestw anglosaskich: [[Bernicja|Bernicji]] i [[Deira|Deiry]], oraz wchłonięcia kilku drobnych królestw [[Brytowie|brytyjskich]].
{{main|Deira}}
{{main|Bernicja}}
Pierwszym władcą, który zasiadł na tronach obu królestw był [[Etelfryd z Nortumbrii|Etelfryd z Bernicji]], który w 604 roku najechał na Deirę, zabił jej króla [[Etelryk z Deiry|Etelryka]], wygnał prawowitego następcę tronu [[Edwin (król Nortumbrii)|Edwina]] i poślubił jego siostrę, [[Acha z Deiry|Achę]]. Etelfryd zginął w [[Bitwa nad rzeką Idle|bitwie nad rzeką Idle]], co umożliwiło Edwinowi objęcie władzy. W 627 roku król przyjął religię [[chrześcijaństwo|chrześcijańską]]. Pod jego rządami kraj rozkwitał: Edwin opanował królestwo [[Gwynedd]]u oraz wyspy [[Man]] i został uznany za [[bretwald]]a [[heptarchia anglosaska|heptarchii anglosaskiej]]. Został pokonany przez połączonych sojuszem władców [[Cadwallon z Gwyneddu|Cadwallona z Gwyneddu]] i [[Penda z Mercji|Pendy z Mercji]] w [[Bitwa pod Hatfield Chase|bitwie pod Hatfield Chase]] w 633 roku. Po jego śmierci zakończyła się unia Bernicji i Deiry.
Jednakże już w 634 roku sukcesorem w obu królestwach został [[Oswald z Nortumbrii|Oswald]]. Rok ten uważany jest przez część historyków za właściwy początek istnienia Nortumbrii. Oswald znacznie poszerzył swe królestwo, opanowując m.in. [[Gododdin]], [[Rheged]] i [[Strathclyde]]. Ponownie sprowadził również chrześcijaństwo, sprowadzając [[Święty Aidan|świętego Aidana]] i fundując [[Klasztor Lindisfarne|klasztor]] na wyspie [[Lindisfarne]].
Następcą Oswalda był jego brat, [[Oswiu z Nortumbrii|Oswiu]]. Początkowo był zależny od Pendy z Mercji, ale po [[bitwa pod Winwaed|zwycięstwie pod Winwaed]] został władcą samodzielnym, z czasem uzyskując tytuł bretwalda. Mimo intensywnych starań Oswiu nie zdołał połączyć Deiry i Bernicji. Przyczyną była niechęć Deirczyków, którzy nie zapomnielu mu zamordowania ich władcy [[Oswine z Deiry|Oswine]]. Aby nie zaostrzać sytuacji, Oswiu osadził na tronie Deiry władców zależnych: najpierw swego bratanka [[Etelwald z Deiry|Etelwalda]], a następnie swego syna [[Alfrid z Nortumbrii|Alfrida]]. W 664 roku Oswiu zwołał [[Synod w Whitby|synod]] w [[Whitby Abbey|opactwie w Whitby]], który ujednolicił liturgię, doprowadzając do likwidacji [[kościół iroszkocki|obrządku iroszkockiego]].
{{main|Synod w Whitby}}
Po śmierci Oswiu w 670 roku władzę przejęli jego synowie: [[Egfryt z Nortumbrii|Egfryt]] w Bernicji i [[Elfwine z Nortumbrii|Elfwine]] w Deirze, jako władca zależny. Kiedy Elfwine zginął w [[Bitwa nad rzeką Trent|bitwie nad rzeką Trent]], oba królestwa zostały ponownie zjednoczone i nigdy już nie miały osobnych władców. Egfryt zdołał ponownie podbić królestwo [[Rheged]] oraz [[Lothian]]. Zginął w [[Bitwa pod Dun Nechain|bitwie z Piktami pod Dun Nechain]]. Jego następcą został [[Aldfrith z Nortumbrii|Aldftith]], którego panowanie uważane jest za początek złotego wieku w dziejach Nortumbrii. W 705 roku do władzy doszedł uzurpator [[Eadwulf z Nortumbrii|Eadwulf]], który jednak został przepędzony, a tron oddano małoletniemu wówczas synowi Aldfritha, [[Osred z Nortumbrii|Osredowi]]. Osred był ostatnim władcą z dynastii Etelfryda, po jego zamordowaniu, władzę przejął jego daleki krewny z innej linii potomków [[Ida z Bernicji|Idy]].
=== VIII wiek ===
Wzorce nortumbryjskiej władzy królewskiej w VIII wieku były odmienne od wcześniejszych: zamiast dominacji jednej dynastii, miała miejsce nieustanna rywalizacja różnych [[atheling]]ów, którzy mieli problemy z zapewnieniem sukcesji swym potomkom.
Następcą Osreda był [[Cenred z Nortumbrii|Cenred]], który po zaledwie dwóch latach rządów został zastąpiony przez brata Osreda, [[Osric z Nortumbrii|Osrica]], który na swego następcę wyznaczył brata Cenreda, [[Ceolwulf z Nortumbrii|Ceolwulfa]]. Ceolwulf w 731 roku został obalony i uwięziony w klasztorze Lindisfarne, a następnie przywrócony na tron. Abdykował w 737 roku na rzecz [[Eadbert z Nortumbrii|Eadberta]]. Panowanie Eadberta zapisało się w dziejach Nortumbrii jako okres rozkwitu gospodarczego. Zdołał on przeprowadzić reformę monetarną oraz (dzięki współpracy ze swym bratem, [[Egbert (biskup Yorku)|Egbertem]]) uporządkować nieco stosunki z kościołem. Niestety również za jego rządów doszło do konfliktu przygranicznego z [[Piktowie|Piktami]]: początkowo Eadbert podbił ich królestwo Strathclyde, jednak w 756 roku został pokonany w okolicach Govan. Dwa lata później Eadbert abdykował na rzecz swego syna, [[Oswulf z Nortumbrii|Oswulfa]].
W 759 roku Oswulf został zamordowany, a jego następcę, [[Etelwald Moll|Etelwalda Molla]], podejrzewano o zaangażowanie w spisek. Sześć lat później został obalony i zmuszony do wstąpienia do zakonu przez sojusz szlachty i duchowieństwa, który przekazał władzę w ręce [[Alhred z Nortumbrii|Alhreda]], męża [[Osgifu z Nortumbrii|Osgifu]], córki Oswulfa. W 774 roku Alhred został obalony, a władzę przejął [[Etelred I z Nortumbrii|Etelred]], syn Etelwalda Molla. Etelred musiał walczyć o swoje prawo do tronu, zlecając zabójstwa konkurencyjnych athelingów: [[Eardwulf z Nortumbrii|Eardwulfa]] (przeżył), [[Elf z Nortumbrii|Elfa]] i [[Elfwine z Nortumbrii|Elfwine]]. W 793 roku [[Wikingowie]] dokonali najazdu na wybrzeże Nortumbrii, plądrując [[klasztor Lindisfarne]].
Po zamordowaniu Etelreda w 796 roku, nastąpiło zamieszanie w kwestii sukcesji, które wykorzystał [[Osbald z Nortumbrii|Osbald]]. Rządy Osbalda trwały zaledwie 27 dni, po których został opuszczony przez swych popleczników, zdetronizowany i zmuszony do ucieczki. Władzę objął Eardwulf.
=== IX wiek ===
Na początku IX wieku na tronie Nortumbrii zasiadał [[Eardwulf z Nortumbrii|Eardwulf]], który jednak w 806 roku został obalony i wygnany. Schronił się na dworze [[Karol Wielki|Karola Wielkiego]]. Jego następcą został [[Elfwald II z Nortumbrii|Elfwald II]], którego również obalono zaledwie po dwóch latach rządów. Kolejnym królem został [[Eanred z Nortumbrii|Eanred]]. W 829 roku na Nortumbrię najechał [[Egbert z Wessexu]]. W miejscowości Dore doszło do oddania przez Eanreda hołdu Egbertowi, co umożliwiło królowi Wessexu podporządkowanie sobie całej ówczesnej Brytanii i zostanie pierwszym władcą Anglii.
Po śmierci Eanreda w 840 roku, władzę przejął jego syn, [[Etelred II z Nortumbrii|Etelred II]]. Został on na krótko usunięty z tronu przez [[Redwulf z Nortumbrii|Redwulfa]], który jednak zginął w bitwie z Wikingami, co umożliwiło Etelredowi powrót.
W 848 roku Etelred został w niejasnych okolicznościach zamordowany. Jego następcą został [[Osbert z Nortumbrii|Osbert]]. Został w 862 roku obalony przez [[Ella z Nortumbrii|Ellę]]. Nortumbria znalazła się wówczas na skraju wojny domowej, gdyż obaj władcy szykowali się do konfrontacji. Jednak w tym samym czasie na kraj po raz kolejny najechali Wikingowie. W dniu Wszystkich Świętych 866 roku zaatakowali [[York]]. Aby stawić opór agresorom, obaj pretendenci do tronu Nortumbrii zdecydowali się zjednoczyć swe siły. Obaj zginęli w bitwie, 21 marca 867 roku, kiedy to Wikingom udało się dokonać wyłomu w fortyfikacjach oblężonego Yorku, co umożliwiło im opanowanie miasta.
Po tej bitwie Nortumbria utraciła swą suwerenność i została podzielona: dawna Deira przeszła w ręce zwycięskich Normanów, zaś w Bernicji pozostawili oni marionetkowych lokalnych władców, którzy do 895 roku posiadali tytuł króla Nortumbrii, a później króla Yorku i ealdormana Yorku (od 927).
== Bibliografia ==
{{Bibliografia|
*{{cytuj książkę|nazwisko=[[Barbara Yorke]]|tytuł=Królowie i królestwa Anglii w czasach Anglosasów|wydawca=Wydawnictwo Naukowe PWN|miejsce=Warszawa|data=2009|język=pl|isbn=978-83-01-16169-9}}
*{{cytuj książkę|autor=D.P. Kirby|tytuł=The earliest English kings|wydawca=Routlege|data=2000|język=en|isbn=9780415242110|url=http://books.google.pl/books?id=jfyOVPgSdVsC&pg=PA163&dq=R%C3%A6dwulf&hl=pl&sa=X&ei=z8NwT7GqKszLswbKg4GLAg&ved=0CDkQ6AEwAg#v=onepage&q=R%C3%A6dwulf&f=false}}
}}
{{Heptarchia anglosaska}}
[[Kategoria:Historia Wielkiej Brytanii]]
| |||