Su Song: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m →Horologia i inżynieria: lit. |
wstęp i zmiana mechanizmu różnicowego na wychwytowy |
||
Linia 1:
{{Propozycja Dobrego Artykułu}}
[[Plik:Clock Tower from Su Song's Book.JPG|thumb|Oryginalny szkic z książki Su Songa, pokazujący przekrój jego zegara]]
'''Su Song''' ({{chińskie|upr=苏颂|trad=蘇頌|hp=Sū Sòng}}; ur. 1020, zm. 1101) – jeden z największych uczonych [[Chińczycy|chińskich]], [[polihistor|człowiek renesansu]] [[dynastia Song|epoki Song]]: [[astronom]], [[Kartografia|kartograf]], [[Farmakologia|farmakolog]], [[zoolog]], [[Botanika|botanik]], [[Literatura chińska#Poezja|poeta]] i [[inżynier]]. Pełnił także funkcje [[Mandaryn|urzędnicze]], m.in. ambasadorskie. Jednym z jego największych osiągnięć było zbudowanie zegara wodnomechanicznego.
Su Song był konstruktorem dwunastometrowej wieży zegarowej w średniowiecznym [[Kaifeng]]u, z napędzanym wodą mechanicznym [[Zegar (czasomierz)|zegarem]], w którym zastosował [[wychwyt|mechanizm wychwytowy]] (mechanizm stosowany do dzisiaj w zegarkach mechanicznych)<ref name="needham volume 4 445">Needham, Volume 4, 445.</ref><ref name="needham volume 4 448">Needham, Volume 4, 448.</ref><ref name="bodde 140">Bodde, 140.</ref><ref name="fry 10">Fry, 10.</ref>. Mechanizm wychwytowy zastosowany w zegarze przez Su Songa, został wcześniej wynaleziony przez mnicha buddyjskiego [[Yi Xing]]a i urzędnika państwowego Liang Lingzana w 725 r. Był stosowany do sterowania napędzaną hydraulicznie [[Sfera armilarna|sferą armilarną]], chociaż sfera armilarna Su Songa była pierwszą, która miała mechaniczny [[Montaż paralaktyczny|mechanizm zegarowy]]<ref name="fry 10"/><ref name="needham volume 3 351">Needham, Volume 3, 351.</ref>. W wieży zegarowej Su Songa została po raz pierwszy zastosowana [[przekładnia łańcuchowa]]; ''tian ti'' (天梯, "niebiańska drabina"), jak ją nazywał w swoim traktacie<ref name="needham volume 4 111">Needham, Volume 4, 111.</ref>. Dzięki 133 mechanizmom, zegar wskazywał i wybijał godziny<ref>Needham, Volume 4, Part 2, 165.</ref>. Traktat Su Songa o wieży zegarowej, ''Xinyi Xiangfayao'' (新 儀 . 象 法 要), przetrwał do dnia dzisiejszego, chociaż został napisany w 1092 r. i wydrukowany w 1094 r. Książka była analizowana przez wielu historyków m.in. [[Joseph Needham|Josepha Needhama]]. Jednak sam zegar został zdemontowany podczas najazdu [[Dynastia Jin (1115-1234)|Dżurdżenów]] w 1127 r. i chociaż starano się go ponownie zamontować, to jednak te próby zakończyły się niepowodzeniem. Chociaż ''Xinyi Xiangfayao'' jest jego najbardziej znanym dziełem, znane są rownież inne jego prace m.in. traktat o farmakologii ''Bencao Tujing (Ilustrowana farmakopea)''. W tym ostatnim dziele omawiał również tematy związane z mineralogią, zoologią, botaniką i metalurgią.
Chociaż jezuici, którzy w latach późniejszych odwiedzali Chiny, tacy jak [[Matteo Ricci]] i [[Nicolas Trigault]], wspominali o chińskich zegarach, w których był napęd mechaniczny<ref name="needham volume 4 438">Needham, Volume 4, 438.</ref>, dawni Europejczycy błędnie sądzili, że Chińczycy nie wyszli poza poziom [[Zegar wodny|klepsydry]], [[Zegar (czasomierz)|świeczki]] i [[Zegar słoneczny|zegara słonecznego]]<ref name="needham volume 4 435-440"/>. Wierzyli, że zegary mechaniczne były czymś nowym dla Chińczyków oraz były czymś wartościowym, co Europa mogła im zaoferować<ref name="needham volume 4 435-440">Needham, Volume 4, 435–440.</ref>. Chociaż nie tak widoczne jak w czasach dynastii Song, teksty z czasów [[Dynastia Ming|dynastii Ming]] (1368–1644) opisywały prawie nieprzerwaną historię projektów i wzorów zegarów mechanicznych w Chinach od XIII do XVI wieku<ref name="needham volume 4 part 2 509 512"/>.
== Życiorys ==
Linia 37 ⟶ 42:
Ukończona konstrukcja mogła się poszczycić wieloma nowatorskimi rozwiązaniami. Na szczycie znajdowała się napędzana przez mechanizm wodny [[sfera armilarna]], ważąca 10 do 20 ton<ref name="needham volume 4 465"/> oraz brązowy [[globus|globus nieba]] o średnicy ok. 1,3 metra<ref name="needham volume 4 465"/>. Mechanizm zegarowy napędzał też figurki ubrane w typowe stroje chińskie, które o określonych porach wyłaniały się z miniaturowych drzwiczek i pokazywały plakietki z wypisaną godziną; upływ czasu sygnalizował dźwięk bębnów i dzwonów<ref name="needham volume 4 455">{{Harvnb|Needham|1965|s=455}}</ref>. Wymagało to zastosowania złożonego mechanizmu przekładni, zmieniającego ruch pionowy na poziomy, a przede wszystkim skutecznego [[Wychwyt|mechanizmu wychwytowego]], by umożliwić regularną pracę<ref name="needham volume 4 456">{{Harvnb|Needham|1965|s=456}}</ref>. Wszystko to zamknięte było w ozdobnej chińskiej [[pagoda|pagodzie]]. Po ukończeniu, wieżę nazwano ''Shui Yun Yi Xiang Tai'' czyli „Wieżą Napędzanych Wodą Sfery i Globusa”.
J. Needham zaznacza, że po wynalezieniu mechanizmu
Całkowitą nowością było zastosowanie napędu łańcuchowego, którego najstarszy zachowany opis znajduje się w ''Xinyi Xiangfayao''. Aczkolwiek maszyny wykorzystujące zamknięte pętle znane były już wcześniej (choćby chińskie pompy łańcuchowe znane od II w. n.e.), był to pierwszy znany wypadek, gdy zamkniętą pętlę wykorzystano wyłącznie do przenoszenia energii między częściami urządzenia<ref name="needham volume 4 457">{{Harvnb|Needham|1965|s=547}}</ref>.
| |||