ORP Sokół (1940): Różnice pomiędzy wersjami

„Sokół” był jednym z dwunastu okrętów drugiej serii typu ''U'', których budowę rozpoczęto jeszcze w 1939 roku. Były to proste w konstrukcji, niewielkie, jednokadłubowe okręty przeznaczone do działań na morzach okalających Wielką Brytanię<ref name=Fontenoy>Paul E. Fontenoy: ''Submarines: An Illustrated History of Their Impact'', s. 28</ref>. W czasie II wojny światowej znaczna część okrętów typu ''U'' działała na Morzu Śródziemnym<ref name=Holicki/>. Miały nitowany [[kadłub statku wodnego|kadłub]] o całkowitej długości 58,6 metra i szerokości 4,9 metra oraz wyporności na powierzchni 540 [[tona#Długa tona|ton angielskich]] (ts), w zanurzeniu zaś – 735 ts. Konstrukcyjna dopuszczalna głębokość zanurzenia wynosiła 60 metrów. Okręt miał napęd diesel-elektryczny: stanowiły go dwa [[silnik elektryczny|silniki elektryczne]] [[General Electric]] o łącznej mocy 825 [[koń parowy|shp]], zasilane w energię elektryczną przez 2 [[generator elektryczny|generatory elektryczne]] [[silnik o zapłonie samoczynnym|Diesla]] Davey-Paxman o łącznej mocy 615 shp lub z baterii akumulatorów (w zanurzeniu), poruszające dwa [[wał (maszynoznawstwo)|wały napędowe]] z trójłopatowymi [[śruba okrętowa|śrubami]]. Prędkość maksymalna wynosiła 11,75 [[węzeł (jednostka prędkości)|węzła]] na powierzchni i 10 węzłów w zanurzeniu. Zapas paliwa do generatorów wynosił 41 ton, co zapewniało zasięg 4050 [[mila morska|mil morskich]] przy prędkości 10 węzłów<ref name=Holicki/>. Pojemność akumulatorów elektrycznych zapewniała „Sokołowi” możliwość pływania podwodnego przez 60 godzin przy prędkości 2 węzłów<ref name=Fontenoy/>.

Podstawowe uzbrojenie stanowiło osiem [[torpeda|torped]] [[Torpeda Mark VIII (brytyjska)|Mark VIII]]<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.navweaps.com/Weapons/WTBR_WWII.htm|tytuł=British Torpedoes of World War II |opublikowany=navweaps.com|język=en|data dostępu=2012-05-28}}</ref> kalibru 533 milimetry (4 w czterech [[wyrzutnia torpedowa|wyrzutniach torpedowych]] i cztery torpedy w zapasie, do przeładowania wyrzutni), umieszczone w [[dziób jednostki pływającej|dziobie jednostki]]. Uzbrojenie artyleryjskie stanowiło [[działo okrętowe|działo]] kalibru 76 milimetrów na pokładzie, przed [[kiosk okrętu podwodnego|kioskiem]] i trzy (część źródeł podaje dwa) [[karabin maszynowy Lewis|karabiny maszynowe Lewis]] kalibru 7,7 milimetra na podstawach w kiosku, przeznaczone do obrony przeciwlotniczej, z możliwością zdejmowania. Na wyposażenie nawigacyjne składały się dwa [[peryskop (przyrząd optyczny)|peryskopy]], wachtowy i bojowy, [[kompas żyroskopowy|żyrokompas]], [[sonar|ASDIC]] oraz radiostacja ze składanym masztem antenowym (usuniętym w 1943 roku)<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Piaskowski|imię=Stanisław M.|tytuł=Okręty Rzeczypospolitej Polskiej|strony=69}}</ref>. Załoga okrętu składała się z 3–4 oficerów oraz 33 podoficerów i marynarzy. Stan zapasów i warunki panujące na okręcie limitowały czas trwania patrolu do 12 dni, jednak w warunkach wojennych czas ten niejednokrotnie wydłużano<ref name=Holicki/>.

Okręt opuścił Portsmouth 9 września i sześć dni później przybył do [[Gibraltar]]u. Po kolejnych czterech dniach wyszedł na patrol u wybrzeży [[Sycylia|Sycylii]], biorąc udział w osłonie [[konwój morski|konwoju]] z zaopatrzeniem dla [[Malta|Malty]] ([[operacja Halberd|operacja ''Halberd'']]). Nie napotykając przeciwnika, „Sokół” zakończył patrol, wchodząc 1 października 1941 roku do portu w [[Valletta|La Valetta]], gdzie dołączył do 10. Flotylli Okrętów Podwodnych<ref name=Bartelski/>. W pierwszy patrol bojowy z Malty „Sokół” wyruszył 9 października, z zadaniem zaatakowania konwoju płynącego z [[Neapol]]u do [[Trypolis]]u, jednak ponieważ konwój rozbiło [[alianci II wojny światowej|alianckie]] lotnictwo, został po dwóch dniach zawrócony do bazy<ref name=Bartelski/>. W trakcie następnego patrolu (od 23 października do 3 listopada 1941 roku) na [[Morze Tyrreńskie|Morzu Tyrreńskim]] zaatakował 28 października, w pobliżu wyspy [[Ischia]], płynący w wykrytym konwoju włoski [[krążownik pomocniczy]] „Cittá di Palermo”. Polski okręt wystrzelił cztery torpedy, a kapitan Karnicki, polegając na obserwacji przez [[peryskop (przyrząd optyczny)|peryskop bojowy]], zameldował o trafieniu w cel przynajmniej jednej z nich. Włoski okręt miał zostać zatopiony lub przynajmniej poważnie uszkodzony, co potwierdziła również komórka brytyjskiego wywiadu na Malcie i taki wynik ataku podawały starsze źródła<ref name=Lipinski163>{{cytuj książkę |nazwisko=Lipiński |imię=Jerzy |tytuł=Druga wojna światowa na morzu |strony=163}}</ref>. W rzeczywistości torpedy bądź chybiły celu, bądź eksplodowały przedwcześnie, ponieważ według nowszych badań, między innymi w archiwach włoskich i niemieckich, „Cittá di Palermo” już 19 listopada 1941 roku szedł w kolejnym konwoju do Afryki Północnej i był atakowany przez alianckie lotnictwo, co byłoby niemożliwe w przypadku trafienia go przez torpedę polskiej jednostki<ref name=Wieczorkiewicz>Paweł Wieczorkiewicz: ''Polska Marynarka Wojenna w latach II wojny światowej'', MSiO, vol. 3/1998</ref>. Ostatecznie włoski krążownik pomocniczy został zatopiony 5 stycznia 1942 roku przez brytyjski okręt podwodny „[[HMS Proteus (1930)|Proteus]]”<ref name=KaczmarekI/>. Jeszcze podczas tego samego patrolu, w nocy 2 listopada, w pobliżu wyspy [[Marettimo]], „Sokół” napotkał płynący do Palermo włoski frachtowiec „Balilla”. Po zatrzymaniu statku i ewakuacji jego załogi polscy artylerzyści skutecznie ostrzelali cel. „Balilla” zatonął w ciągu kilkunastu minut, w odległości około 20 mil morskich od północno-zachodniego wybrzeża Sycylii<ref name=KaczmarekI/><ref name=Wieczorkiewicz/>. Według innych źródeł współudział w zatopieniu frachtowca miał brytyjski okręt podwodny „[[HMS Utmost|Utmost]]”<ref name=Rohwer41-11>{{cytuj stronę |url=http://wiesel.wlb-stuttgart.de/seekrieg/41-11.htm |tytuł=Chronik des Seekrieges |nazwisko=Rohwer |imię=Jürgen |nazwisko2=Hümmelchen |imię2=Gerhard |data dostępu=2010-06-21}}</ref>, ale wydaje się to nieprawdopodobne, ponieważ dzień wcześniej storpedował on włoski parowiec „Marigola” u brzegów Tunezji, w odległości około 190 mil morskich od miejsca ataku „Sokoła” i w innym sektorze operacyjnym<ref name=KaczmarekI/>. Następnego dnia, po powrocie na Maltę, „Sokół” był wizytowany przez generała Władysława Sikorskiego. W uznaniu dokonań i zasług dowódcy i załogi okrętu, kapitan Borys Karnicki został przezeń osobiście odznaczony [[Order Virtuti Militari|Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari]], a załoga – [[Krzyż Walecznych|Krzyżami Walecznych]]<ref name=Kasperski>Tadeusz Kasperski: ''Jolly Roger ORP „Sokół”'', Okręty, vol. 5/2012</ref>. Na spotkaniu z załogą Naczelny Wódz przekazał marynarzom [[bandera piratów|''Jolly Rogera'']]<ref name=Bartelski/>, którego wywieszano po każdym zwycięskim patrolu, dokumentując sukcesy jednostki<ref name=Jolly>Andrzej S. Bartelski: ''Tajemnice polskich Jolly Roger'', MSiO, vol 4/2009</ref>.

Kolejny patrol miał miejsce w dniach od 13 do 27 listopada 1941 roku w okolicy włoskiej bazy marynarki w [[Pylos|Navarino]] na zachodnim wybrzeżu [[Peloponez]]u. 19 listopada kapitan Karnicki podjął trudną nawigacyjnie akcję wdarcia się do zatoki i znajdującego się w niej portu. Zakończyła się ugrzęźnięciem w zagradzającej wejście sieci przeciw okrętom podwodnym. Podczas próby uwolnienia się polski okręt obrzuciły [[bomba głębinowa|bombami głębinowymi]] nieprzyjacielskie [[ścigacz okrętów podwodnych|ścigacze]]. Bliskie wybuchy uszkodziły peryskop wachtowy i anteny radiowe<ref name=Bartelski/>. Po zakończeniu włoskich ataków dowódca „Sokoła” zdecydował się, wykorzystując rozdarcie w sieci, na wystrzelenie torped w kierunku stojącego przy nabrzeżu włoskiego niszczyciela, rozpoznanego jako należący do [[niszczyciele typu Soldati|typu ''Soldati'']]<ref name=Wieczorkiewicz/>. Według najnowszych źródeł okrętem tym był [[Strale (1931)|„Strale”]] ([[niszczyciele typu Dardo|typu ''Dardo'']])<ref name=Bartelski-Kaczmarek/>, chociaż starsze opracowania wymieniają [[Ascari (1939)|„Ascari”]]<ref name=Lipinski163/> lub [[Aviere (1938)|„Aviere”]]<ref name=Rohwer41-11/> typu ''Soldati''. Polski dowódca stwierdził, że co najmniej jedna z wystrzelonych torped trafiła w cel, zatapiając go lub uszkadzając, i taki wynik ataku podawany był przez znaczną część źródeł<ref name=Lipinski163/>. Nowsze badania, wykorzystujące dostęp do archiwów włoskich, nie potwierdziły jednak faktu zadania jakichkolwiek strat okrętom [[Regia Marina]], a to, co polska załoga w panujących ciemnościach wzięła za oznaki sukcesu, było najprawdopodobniej odgłosami wybuchu torped na nabrzeżu<ref name=Bartelski-Kaczmarek/>. Akcję w porcie w Navarino upamiętniono przez naszycie na ''Jolly Roger'' kraty symbolizującej sieć przeciwtorpedową<ref name=Jolly/>.