ORP Sokół (1940): Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m DA |
poprawki, porządek w bibliografii i przypisach, drobne redakcyjne i techniczne, WP:SK |
||
Linia 1:
{{Propozycja Dobrego Artykułu}}
{{Okręt infobox
|nazwa = ORP Sokół (N.97)
Linia 32:
|rodzaj kadłuba = jednokadłubowy
|materiał kadłuba =
|napęd = 2 silniki elektryczne, 825 shp<br />2 [[generator elektryczny|generatory elektryczne]] [[Silnik o zapłonie samoczynnym|Diesla]], 615 shp,<br />2 [[wał (maszynoznawstwo)|wały napędowe]]
|prędkość = 11,75 [[węzeł (jednostka prędkości)|węzła]]
|prędkość w zanurzeniu = 9 węzłów
Linia 46:
|commons = Category:ORP Sokół (submarine, 1941)
}}
'''ORP Sokół (N.97)''' – polski [[okręt podwodny]] z czasów [[II wojna światowa|II wojny światowej]] [[Wielka Brytania|brytyjskiego]] [[okręty podwodne typu U|typu
== Przejęcie okrętu przez Marynarkę Wojenną ==▼
Po utracie w czerwcu 1940 roku okrętu podwodnego „[[ORP Orzeł (1939)|Orzeł]]” i przesunięciu do rezerwy „[[ORP Wilk (1931)|Wilka]]” dowództwo Marynarki Wojennej stanęło wobec konieczności pozyskania nowych okrętów podwodnych. W kwietniu 1940 roku kapitan [[Bogusław Krawczyk]], dowódca „Wilka”, został wysłany do Szwecji z misją sprowadzenia do Wielkiej Brytanii [[internowanie|internowanych]] tam we [[kampania wrześniowa|wrześniu 1939]] roku trzech okrętów – „[[ORP Sęp (1939)|Sępa]]”, „[[ORP Ryś (1931)|Rysia]]” i „[[ORP Żbik (1932)|Żbika]]” – lecz jego działania nie przyniosły rezultatu<ref name=Bartelski
[[Plik:BKarnicki.jpg|left|thumb|150px|Kapitan Borys Karnicki]]
W związku z tym Kierownictwo Marynarki Wojennej zwróciło się do władz brytyjskich o przekazanie, na mocy umowy z dnia 18 listopada 1939 roku w sprawie współpracy między polską i brytyjską marynarką wojenną oraz dodatkowego tajnego protokołu z dnia 3 grudnia 1940 roku<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Piaskowski|imię=Stanisław M.|tytuł=Okręty Rzeczypospolitej Polskiej|strony=62}}</ref>, któregoś z nowo budowanych okrętów. Wybór padł na „Urchin”, który znajdował się wówczas w końcowej fazie prac wyposażeniowych. Jego budowę rozpoczęto 9 grudnia 1939 roku w [[stocznia|stoczni]] koncernu [[Vickers|Vickers Armstrong]] w [[Barrow-in-Furness]], a [[wodowanie|zwodowano]] go 30 września 1940 roku<ref name=Holicki>{{cytuj pismo|nazwisko=Holicki|imię=Wojciech|tytuł=Okręty podwodne typu U i V |czasopismo=Nowa Technika Wojskowa|wolumin=9/2000 i 10/2000|issn=1230-1665}}</ref>.
Uroczystość podniesienia [[Flaga Rzeczypospolitej Polskiej#Bandera wojenna|polskiej bandery]] na ORP „Sokół”, bo taką nazwę wybrano dla nowej jednostki, odbyła się 19 stycznia 1941 roku w basenie stoczniowym, z udziałem [[Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych|Naczelnego Wodza]], [[generał]]a [[Władysław Sikorski|Władysława Sikorskiego]]. Okręt otrzymał brytyjski numer taktyczny N.97<ref name=KaczmarekI>{{cytuj pismo|nazwisko=Kaczmarek|imię=Rafał M.
== Charakterystyka taktyczno-techniczna ==
[[Plik:Sokol torpedo.jpg|left|thumb|250px|Załadunek torped
{{main|Okręty podwodne typu U}}
„Sokół” był jednym z dwunastu okrętów drugiej serii typu
▲[[Plik:Sokol torpedo.jpg|left|thumb|250px|Załadunek torped [[Torpeda Mark VIII (brytyjska)|Mark VIII]] w 1943 roku.]]
Podstawowe uzbrojenie stanowiło osiem [[torpeda|torped]] [[Torpeda Mark VIII (brytyjska)|Mark VIII]]<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.navweaps.com/Weapons/WTBR_WWII.htm|tytuł=British Torpedoes of World War II |opublikowany=navweaps.com|język=en|data dostępu=2012-05-28}}</ref> kalibru 533 milimetry (4 w czterech [[wyrzutnia torpedowa|wyrzutniach torpedowych]] i cztery w zapasie, do przeładowania wyrzutni), umieszczone w [[dziób jednostki pływającej|dziobie jednostki]]. Uzbrojenie artyleryjskie stanowiło [[działo okrętowe|działo]] kalibru 76 milimetrów na pokładzie, przed [[kiosk okrętu podwodnego|kioskiem]] i trzy (część źródeł podaje dwa) [[karabin maszynowy Lewis|karabiny maszynowe Lewis]] kalibru 7,7 milimetra na podstawach w kiosku, przeznaczone do obrony przeciwlotniczej, z możliwością zdejmowania. Na wyposażenie nawigacyjne składały się dwa [[peryskop (przyrząd optyczny)|peryskopy]], wachtowy i bojowy, [[kompas żyroskopowy|żyrokompas]], [[sonar|ASDIC]] oraz radiostacja ze składanym masztem antenowym (usuniętym w 1943 roku)<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Piaskowski|imię=Stanisław M.|tytuł=Okręty Rzeczypospolitej Polskiej|strony=69}}</ref>. Załoga okrętu składała się z 3–4 oficerów oraz 33 podoficerów i marynarzy. Stan zapasów i warunki panujące na okręcie limitowały czas trwania patrolu do 12 dni, jednak w warunkach wojennych czas ten niejednokrotnie wydłużano<ref name=Holicki/>.▼
▲Podstawowe uzbrojenie
▲== Przejęcie okrętu przez Marynarkę Wojenną ==
▲Po utracie w czerwcu 1940 roku okrętu podwodnego „[[ORP Orzeł (1939)|Orzeł]]” i przesunięciu do rezerwy „[[ORP Wilk (1931)|Wilka]]” dowództwo Marynarki Wojennej stanęło wobec konieczności pozyskania nowych okrętów podwodnych. W kwietniu 1940 roku kapitan [[Bogusław Krawczyk]], dowódca „Wilka”, został wysłany do Szwecji z misją sprowadzenia do Wielkiej Brytanii [[internowanie|internowanych]] tam we [[kampania wrześniowa|wrześniu 1939]] roku trzech okrętów – „[[ORP Sęp (1939)|Sępa]]”, „[[ORP Ryś (1931)|Rysia]]” i „[[ORP Żbik (1932)|Żbika]]” – lecz jego działania nie przyniosły rezultatu<ref name=Bartelski>Andrzej S. Bartelski: ''Terrible Twins...'', Okręty Wojenne, vol. 2/2001</ref>. [[Plik:BKarnicki.jpg|left|thumb|150px|[[Kapitan marynarki|Kpt.mar.]] [[Borys Karnicki]]]]W związku z tym Kierownictwo Marynarki Wojennej zwróciło się do władz brytyjskich o przekazanie, na mocy umowy z dnia 18 listopada 1939 roku w sprawie współpracy między polską i brytyjską marynarką wojenną oraz dodatkowego tajnego protokołu z dnia 3 grudnia 1940 roku<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Piaskowski|imię=Stanisław M.|tytuł=Okręty Rzeczypospolitej Polskiej|strony=62}}</ref>, któregoś z nowo budowanych okrętów. Wybór padł na „Urchin”, który znajdował się wówczas w końcowej fazie prac wyposażeniowych. Jego budowę rozpoczęto 9 grudnia 1939 roku w [[stocznia|stoczni]] koncernu [[Vickers|Vickers Armstrong]] w [[Barrow-in-Furness]], a [[wodowanie|zwodowano]] go 30 września 1940 roku<ref name=Holicki>{{cytuj pismo |nazwisko=Holicki |imię=Wojciech |tytuł=Okręty podwodne typu U i V |czasopismo=Nowa Technika Wojskowa |wolumin=9/2000 i 10/2000 |issn=1230-1665}}</ref>.
Załoga okrętu składała się z 3–4 oficerów oraz 33 podoficerów i marynarzy. Stan zapasów i warunki panujące na okręcie limitowały czas trwania patrolu do 12 dni, jednak w warunkach wojennych czas ten niejednokrotnie wydłużano<ref name=Holicki/>.
== Działalność operacyjna ==
▲Uroczystość podniesienia [[Flaga Rzeczypospolitej Polskiej#Bandera wojenna|polskiej bandery]] na ORP „Sokół”, bo taką nazwę wybrano dla nowej jednostki, odbyła się 19 stycznia 1941 roku w basenie stoczniowym, z udziałem [[Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych|Naczelnego Wodza]], [[generał]]a [[Władysław Sikorski|Władysława Sikorskiego]]. Okręt otrzymał brytyjski numer taktyczny N.97<ref name=KaczmarekI>Rafał M. Kaczmarek: ''Polska wojna podwodna'', vol. 4/2004</ref>. Dowódcą został mianowany dotychczasowy zastępca dowódcy „Wilka”, [[kapitan marynarki]] [[Borys Karnicki]], który – mimo oporów kapitana Krawczyka – zabrał ze sobą na nową jednostkę znaczną część podoficerów-specjalistów tego okrętu. Zastępcą dowódcy „Sokoła” został kapitan [[Bolesław Romanowski]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Piaskowski |imię=Stanisław M. |tytuł=Okręty Rzeczypospolitej Polskiej |strony=68}}</ref>.
Po podniesieniu polskiej bandery i skompletowaniu załogi „Sokoła” przydzielono na czas szkolenia do 3. Flotylli Okrętów Podwodnych (ang.: ''3rd Submarine Flotilla''), stacjonującej w [[Holy Loch Refit Site One|Holy Loch]] w [[Szkocja|Szkocji]]. Po zakończeniu ćwiczeń okręt przeszedł 25 marca 1941 roku do [[Portsmouth]], gdzie rozpoczął działalność bojową w składzie 5. Flotylli Okrętów Podwodnych<ref name=Bartelski/>. Pierwsze dwa patrole odbył w rejonie [[Brest]]u, jako część linii dozoru blokującej ewentualne wyjście w morze przebywających tam niemieckich pancerników „[[Scharnhorst (1939)|Scharnhorst]]” i „[[Gneisenau (1938)|Gneisenau]]” oraz ciężkiego krążownika „[[Prinz Eugen]]”; nie nastąpiły wówczas żadne kontakty bojowe<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Pertek |imię=Jerzy |tytuł=Mała flota wielka duchem |strony=241}}</ref>. W trakcie trzeciego okręt nieskutecznie atakował 15 lipca 1941 roku w [[Zatoka Biskajska|Zatoce Biskajskiej]] na zachód od [[Île d'Yeu]] idący pod eskortą niemiecki zaopatrzeniowiec, dawny belgijski [[frachtowiec]] „Baudouinville”. Polski okręt wystrzelił niecelnie cztery torpedy<ref name=Bartelski-Kaczmarek>{{cytuj pismo|nazwisko=Bartelski
=== Pierwsza kampania śródziemnomorska ===▼
▲Po podniesieniu polskiej bandery i skompletowaniu załogi „Sokoła” przydzielono na czas szkolenia do 3. Flotylli Okrętów Podwodnych (ang.: ''3rd Submarine Flotilla''), stacjonującej w [[Holy Loch Refit Site One|Holy Loch]] w [[Szkocja|Szkocji]]. Po zakończeniu ćwiczeń okręt przeszedł 25 marca 1941 roku do [[Portsmouth]], gdzie rozpoczął działalność bojową w składzie 5. Flotylli Okrętów Podwodnych<ref name=Bartelski/>. Pierwsze dwa patrole odbył w rejonie [[Brest]]u, jako część linii dozoru blokującej ewentualne wyjście w morze przebywających tam niemieckich pancerników „[[Scharnhorst (1939)|Scharnhorst]]” i „[[Gneisenau (1938)|Gneisenau]]” oraz ciężkiego krążownika „[[Prinz Eugen]]”; nie nastąpiły wówczas żadne kontakty bojowe<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Pertek |imię=Jerzy |tytuł=Mała flota wielka duchem |strony=241}}</ref>. W trakcie trzeciego okręt nieskutecznie atakował 15 lipca 1941 roku w [[Zatoka Biskajska|Zatoce Biskajskiej]] na zachód od [[Île d'Yeu]] idący pod eskortą niemiecki zaopatrzeniowiec, dawny belgijski [[frachtowiec]] „Baudouinville”. Polski okręt wystrzelił niecelnie cztery torpedy<ref name=Bartelski-Kaczmarek>Bartelski, Kaczmarek: ''Polskiej wojny podwodnej ciąg dalszy'', MSiO, vol 4/2008</ref>. Po odbyciu czterech patroli na [[Ocean Atlantycki|Oceanie Atlantyckim]] i przeglądzie mechanizmów w stoczni, we wrześniu 1941 roku „Sokoła” przeniesiono na Morze Śródziemne<ref name=KaczmarekI/>. W tym czasie dotychczasowy zastępca dowódcy, kapitan Bolesław Romanowski, został wysłany do [[Stany Zjednoczone|Stanów Zjednoczonych]], aby objąć tam przejmowany od [[United States Navy|US Navy]] okręt podwodny „[[ORP Jastrząb (1941)|Jastrząb]]”, a jego stanowisko otrzymał kapitan marynarki [[Jerzy Koziołkowski]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Pertek |imię=Jerzy |tytuł=Mała flota wielka duchem |strony=246}}</ref>.
Okręt opuścił Portsmouth 9 września i sześć dni później przybył do [[Gibraltar]]u. Po kolejnych czterech dniach wyszedł na patrol u wybrzeży [[Sycylia|Sycylii]], biorąc udział w osłonie [[konwój morski|konwoju]] z zaopatrzeniem dla [[Malta|Malty]] ([[operacja Halberd|operacja ''Halberd'']]). Nie napotykając przeciwnika, „Sokół” zakończył patrol, wchodząc 1 października 1941 roku do portu w [[Valletta|La Valetta]], gdzie dołączył do 10. Flotylli Okrętów Podwodnych<ref name=Bartelski/>. W pierwszy patrol bojowy z Malty „Sokół” wyruszył 9 października, z zadaniem zaatakowania konwoju płynącego z [[Neapol]]u do [[Trypolis]]u, jednak ponieważ konwój rozbiło [[alianci II wojny światowej|alianckie]] lotnictwo, został po dwóch dniach zawrócony do bazy<ref name=Bartelski/>. W trakcie następnego patrolu (od 23 października do 3 listopada 1941 roku) na [[Morze Tyrreńskie|Morzu Tyrreńskim]] zaatakował 28 października, w pobliżu wyspy [[Ischia]], płynący w wykrytym konwoju włoski [[krążownik pomocniczy]] „Cittá di Palermo”. Polski okręt wystrzelił cztery torpedy, a kapitan Karnicki, polegając na obserwacji przez [[peryskop (przyrząd optyczny)|peryskop bojowy]], zameldował o trafieniu w cel przynajmniej jednej z nich. Włoski okręt miał zostać zatopiony lub przynajmniej poważnie uszkodzony, co potwierdziła również komórka brytyjskiego wywiadu na Malcie i taki wynik ataku podawały starsze źródła<ref name=Lipinski163>{{cytuj książkę |nazwisko=Lipiński |imię=Jerzy |tytuł=Druga wojna światowa na morzu |strony=163}}</ref>. W rzeczywistości torpedy bądź chybiły celu, bądź eksplodowały przedwcześnie, ponieważ według nowszych badań, między innymi w archiwach włoskich i niemieckich, „Cittá di Palermo” już 19 listopada 1941 roku szedł w kolejnym konwoju do Afryki Północnej i był atakowany przez alianckie lotnictwo, co byłoby niemożliwe w przypadku trafienia go przez torpedę polskiej jednostki<ref name=Wieczorkiewicz>Paweł Wieczorkiewicz: ''Polska Marynarka Wojenna w latach II wojny światowej'', MSiO, vol. 3/1998</ref>. Ostatecznie włoski krążownik pomocniczy został zatopiony 5 stycznia 1942 roku przez brytyjski okręt podwodny „[[HMS Proteus (1930)|Proteus]]”<ref name=KaczmarekI/>. Jeszcze podczas tego samego patrolu, w nocy 2 listopada, w pobliżu wyspy [[Marettimo]], „Sokół” napotkał płynący do Palermo włoski frachtowiec „Balilla”. Po zatrzymaniu statku i ewakuacji jego załogi polscy artylerzyści skutecznie ostrzelali cel. „Balilla” zatonął w ciągu kilkunastu minut, w odległości około 20 mil morskich od północno-zachodniego wybrzeża Sycylii<ref name=KaczmarekI/><ref name=Wieczorkiewicz/>. Według innych źródeł współudział w zatopieniu frachtowca miał brytyjski okręt podwodny „[[HMS Utmost|Utmost]]”<ref name=Rohwer41-11>{{cytuj stronę |url=http://wiesel.wlb-stuttgart.de/seekrieg/41-11.htm |tytuł=Chronik des Seekrieges |nazwisko=Rohwer |imię=Jürgen |nazwisko2=Hümmelchen |imię2=Gerhard |data dostępu=2010-06-21}}</ref>, ale wydaje się to nieprawdopodobne, ponieważ dzień wcześniej storpedował on włoski parowiec „Marigola” u brzegów Tunezji, w odległości około 190 mil morskich od miejsca ataku „Sokoła” i w innym sektorze operacyjnym<ref name=KaczmarekI/>. Następnego dnia, po powrocie na Maltę, „Sokół” był wizytowany przez generała Władysława Sikorskiego. W uznaniu dokonań i zasług dowódcy i załogi okrętu, kapitan Borys Karnicki został przezeń osobiście odznaczony [[Order Virtuti Militari|Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari]], a załoga – [[Krzyż Walecznych|Krzyżami Walecznych]]<ref name=Kasperski>
[[
▲== Pierwsza kampania śródziemnomorska ==
▲Okręt opuścił Portsmouth 9 września i sześć dni później przybył do [[Gibraltar]]u. Po kolejnych czterech dniach wyszedł na patrol u wybrzeży [[Sycylia|Sycylii]], biorąc udział w osłonie [[konwój morski|konwoju]] z zaopatrzeniem dla [[Malta|Malty]] ([[operacja Halberd|operacja ''Halberd'']]). Nie napotykając przeciwnika, „Sokół” zakończył patrol, wchodząc 1 października 1941 roku do portu w [[Valletta|La Valetta]], gdzie dołączył do 10. Flotylli Okrętów Podwodnych<ref name=Bartelski/>. W pierwszy patrol bojowy z Malty „Sokół” wyruszył 9 października, z zadaniem zaatakowania konwoju płynącego z [[Neapol]]u do [[Trypolis]]u, jednak ponieważ konwój rozbiło [[alianci II wojny światowej|alianckie]] lotnictwo, został po dwóch dniach zawrócony do bazy<ref name=Bartelski/>. W trakcie następnego patrolu (od 23 października do 3 listopada 1941 roku) na [[Morze Tyrreńskie|Morzu Tyrreńskim]] zaatakował 28 października, w pobliżu wyspy [[Ischia]], płynący w wykrytym konwoju włoski [[krążownik pomocniczy]] „Cittá di Palermo”. Polski okręt wystrzelił cztery torpedy, a kapitan Karnicki, polegając na obserwacji przez [[peryskop (przyrząd optyczny)|peryskop bojowy]], zameldował o trafieniu w cel przynajmniej jednej z nich. Włoski okręt miał zostać zatopiony lub przynajmniej poważnie uszkodzony, co potwierdziła również komórka brytyjskiego wywiadu na Malcie i taki wynik ataku podawały starsze źródła<ref name=Lipinski163>{{cytuj książkę |nazwisko=Lipiński |imię=Jerzy |tytuł=Druga wojna światowa na morzu |strony=163}}</ref>. W rzeczywistości torpedy bądź chybiły celu, bądź eksplodowały przedwcześnie, ponieważ według nowszych badań, między innymi w archiwach włoskich i niemieckich, „Cittá di Palermo” już 19 listopada 1941 roku szedł w kolejnym konwoju do Afryki Północnej i był atakowany przez alianckie lotnictwo, co byłoby niemożliwe w przypadku trafienia go przez torpedę polskiej jednostki<ref name=Wieczorkiewicz>Paweł Wieczorkiewicz: ''Polska Marynarka Wojenna w latach II wojny światowej'', MSiO, vol. 3/1998</ref>. Ostatecznie włoski krążownik pomocniczy został zatopiony 5 stycznia 1942 roku przez brytyjski okręt podwodny „[[HMS Proteus (1930)|Proteus]]”<ref name=KaczmarekI/>. Jeszcze podczas tego samego patrolu, w nocy 2 listopada, w pobliżu wyspy [[Marettimo]], „Sokół” napotkał płynący do Palermo włoski frachtowiec „Balilla”. Po zatrzymaniu statku i ewakuacji jego załogi polscy artylerzyści skutecznie ostrzelali cel. „Balilla” zatonął w ciągu kilkunastu minut, w odległości około 20 mil morskich od północno-zachodniego wybrzeża Sycylii<ref name=KaczmarekI/><ref name=Wieczorkiewicz/>. Według innych źródeł współudział w zatopieniu frachtowca miał brytyjski okręt podwodny „[[HMS Utmost|Utmost]]”<ref name=Rohwer41-11>{{cytuj stronę |url=http://wiesel.wlb-stuttgart.de/seekrieg/41-11.htm |tytuł=Chronik des Seekrieges |nazwisko=Rohwer |imię=Jürgen |nazwisko2=Hümmelchen |imię2=Gerhard |data dostępu=2010-06-21}}</ref>, ale wydaje się to nieprawdopodobne, ponieważ dzień wcześniej storpedował on włoski parowiec „Marigola” u brzegów Tunezji, w odległości około 190 mil morskich od miejsca ataku „Sokoła” i w innym sektorze operacyjnym<ref name=KaczmarekI/>. Następnego dnia, po powrocie na Maltę, „Sokół” był wizytowany przez generała Władysława Sikorskiego. W uznaniu dokonań i zasług dowódcy i załogi okrętu, kapitan Borys Karnicki został przezeń osobiście odznaczony [[Order Virtuti Militari|Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari]], a załoga – [[Krzyż Walecznych|Krzyżami Walecznych]]<ref name=Kasperski>Tadeusz Kasperski: ''Jolly Roger ORP „Sokół”'', Okręty, vol. 5/2012</ref>. Na spotkaniu z załogą Naczelny Wódz przekazał marynarzom [[bandera piratów|''Jolly Rogera'']]<ref name=Bartelski/>, którego wywieszano po każdym zwycięskim patrolu, dokumentując sukcesy jednostki<ref name=Jolly>Andrzej S. Bartelski: ''Tajemnice polskich Jolly Roger'', MSiO, vol 4/2009</ref>.
▲[[plik:Sokol Submarine.jpg|right|250px|thumb|Załoga "Sokoła" na pokładzie jednostki w 1941 roku.]]
Kolejny patrol miał miejsce w dniach od 13 do 27 listopada 1941 roku w okolicy włoskiej bazy marynarki w [[Pylos|Navarino]] na zachodnim wybrzeżu [[Peloponez]]u. 19 listopada kapitan Karnicki podjął trudną nawigacyjnie akcję wdarcia się do zatoki i znajdującego się w niej portu. Zakończyła się ugrzęźnięciem w zagradzającej wejście sieci przeciw okrętom podwodnym. Podczas próby uwolnienia się polski okręt obrzuciły [[bomba głębinowa|bombami głębinowymi]] nieprzyjacielskie [[ścigacz okrętów podwodnych|ścigacze]]. Bliskie wybuchy uszkodziły peryskop wachtowy i anteny radiowe<ref name=Bartelski/>. Po zakończeniu włoskich ataków dowódca „Sokoła” zdecydował się, wykorzystując rozdarcie w sieci, na wystrzelenie torped w kierunku stojącego przy nabrzeżu włoskiego niszczyciela, rozpoznanego jako należący do [[niszczyciele typu Soldati|typu ''Soldati'']]<ref name=Wieczorkiewicz/>. Według najnowszych źródeł okrętem tym był [[Strale (1931)|„Strale”]] ([[niszczyciele typu Dardo|typu ''Dardo'']])<ref name=Bartelski-Kaczmarek/>, chociaż starsze opracowania wymieniają [[Ascari (1939)|„Ascari”]]<ref name=Lipinski163/> lub [[Aviere (1938)|„Aviere”]]<ref name=Rohwer41-11/> typu ''Soldati''. Polski dowódca stwierdził, że co najmniej jedna z wystrzelonych torped trafiła w cel, zatapiając go lub uszkadzając i taki wynik ataku podawany był przez znaczną część źródeł<ref name=Lipinski163/>. Nowsze badania, wykorzystujące dostęp do archiwów włoskich, nie potwierdziły jednak faktu zadania jakichkolwiek strat okrętom [[Regia Marina]] a to, co polska załoga w panujących ciemnościach wzięła za oznaki sukcesu, było najprawdopodobniej odgłosami wybuchu torped na nabrzeżu<ref name=Bartelski-Kaczmarek/>. Akcję w porcie w Navarino upamiętniono przez naszycie na ''Jolly Roger'' kraty symbolizującej sieć przeciwtorpedową<ref name=Jolly/>.
Linia 74 ⟶ 82:
W trakcie pierwszej kampanii śródziemnomorskiej „Sokół” odbył jeszcze jeden patrol, od 4 do 16 marca 1942 roku, bez kontaktu bojowego (w rejsie tym obowiązki dowódcy okrętu pełnił dotychczasowy zastępca, kapitan Jerzy Koziołkowski<ref name=SMPV>{{cytuj książkę |nazwisko=Piaskowski |imię=Stanisław M. |tytuł=Okręty Rzeczypospolitej Polskiej |strony=93}}</ref>). W tym czasie znacznie nasiliły się [[naloty strategiczne podczas II wojny światowej|naloty]] lotnictwa [[państwa Osi|państw Osi]] na Maltę. W ataku przeprowadzonym 25 marca 1942 roku okręt został ciężko uszkodzony pobliskimi wybuchami [[bomba lotnicza|bomb]], a od odłamków zginął starszy marynarz Józef Paszek<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Pertek |imię=Jerzy |tytuł=Mała flota wielka duchem|strony=554}}</ref>. Okręt miał rozbite baterie akumulatorów oraz uszkodzoną jedną [[śruba okrętowa|śrubę]] i peryskop. Wobec stałych nalotów na wyspę i coraz większych strat wśród stacjonujących tam alianckich okrętów (1 kwietnia zatopiono dwa okręty podwodne: „[[HMS Pandora (1930)|Pandorę]]” i [[HMS P.36|P.36]], 9 kwietnia – niszczyciel „[[HMS Lance (1941)|Lance]]”, uszkodzenia odniosły między innymi niszczyciele „[[HMS Kingston (1939)|Kingston]]” i „[[HMS Gallant (1936)|Gallant]]”<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Lipiński |imię=Jerzy |tytuł=Druga wojna światowa na morzu |strony=218}}</ref>) admirał [[Andrew Cunningham]] zdecydował wycofać z Malty wszystkie uszkodzone i nienadające się do działań bojowych okręty. Po prowizorycznych naprawach, dokonanych w znacznej mierze dzięki doskonałej postawie załogi okrętu, „Sokół” odpłynął z Malty 17 kwietnia 1942 roku wraz z krążownikiem „[[HMS Penelope (1936)|Penelope]]”<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Lipiński |imię=Jerzy |tytuł=Druga wojna światowa na morzu|strony=219}}</ref>. Ponieważ zniszczone akumulatory uniemożliwiały zanurzenie, polski okręt przebył całą trasę do Gibraltaru na powierzchni, docierając tam 28 kwietnia. Przebywający w stoczni remontowej okręt i jego załogę wizytował 17 maja 1942 roku generał [[Władysław Anders]], będący w drodze do [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]]<ref name=Bartelski/>. Ponieważ stocznie w Gibraltarze nie były w stanie usunąć wszystkich uszkodzeń, okręt skierowano do Wielkiej Brytanii. „Sokół” dotarł do Holy Loch 9 lipca 1942 roku, a następnie przeszedł do stoczni w [[Blyth (Northumberland)|Blyth]] na remont generalny<ref name=SMPIV>{{cytuj książkę |nazwisko=Piaskowski |imię=Stanisław M. |tytuł=Okręty Rzeczypospolitej Polskiej |strony=70}}</ref>.
=== Operacje z Wielkiej Brytanii ===
18 sierpnia 1942 roku nastąpiła zmiana na stanowisku dowódcy „Sokoła”. Z okrętu zszedł Borys Karnicki, awansowany do stopnia [[komandor podporucznik|komandora podporucznika]] i przeniesiony do pracy sztabowej na lądzie<ref name=KMR353>{{cytuj książkę|nazwisko=Sawicki (red.)|imię=Jan Kazimierz|tytuł=Kadry Morskie Rzeczypospolitej. Tom II: Polska Marynarka Wojenna. Cz. 1: Korpus Oficerów 1918–1947|miejsce=Gdynia|data=1996|isbn=83-86703-50-4|strony=353}}</ref>, nowym dowódcą został zaś dotychczasowy zastępca, kapitan Jerzy Koziołkowski<ref name=SMPV/>. Remont okrętu w Blyth zakończył się 20 września, po czym „Sokoła” skierowano na próby morskie, trwające do 12 grudnia 1942 roku<ref name=SMPIV/>. Na początku 1943 roku okręt odbył dwa patrole u wybrzeży północnej [[Norwegia|Norwegii]], w pobliżu Altafiordu, gdzie bazował w tym czasie niemiecki pancernik „[[Tirpitz]]”. Następnie wpłynął do [[Dundee]], gdzie przebywał w tym czasie nowo pozyskany przez Marynarkę Wojenną bliźniaczy „Dzik”<ref name=Bartelski/>. Obydwa okręty miały zostać skierowane na Morze Śródziemne, w związku z czym poddane zostały pracom mającym je przystosować do pływania na tym akwenie. „Sokół” opuścił Dundee 18 marca 1943 roku, rozpoczynając tym samym drugą kampanię śródziemnomorską<ref name=SMPIV/>.
=== Druga kampania śródziemnomorska ===
Okręt dotarł do portu w Gibraltarze 7 kwietnia 1943 roku, po czym, przez [[Algier]], popłynął na Maltę. Do La Valetty wszedł 12 maja, szczęśliwie unikając w trakcie rejsu, w nocy z 5 na 6 maja, torped wystrzelonych przez nieprzyjacielski okręt podwodny. Na Malcie „Sokół” został ponownie włączony w skład 10. Flotylli Okrętów Podwodnych<ref name=Bartelski/>. Na pierwszym patrolu w tej kampanii zaatakował 8 czerwca 1943 roku w zatoce Squillace u brzegów Kalabrii włoski żaglowiec „Papá Michele”, jednak obie wystrzelone torpedy chybiły<ref name=Bartelski-Kaczmarek/>. W trakcie kolejnych dwóch patroli, prowadzonych jako zabezpieczenie [[operacja Husky|desantu na Sycylię]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Lipiński |imię=Jerzy |tytuł=Druga wojna światowa na morzu |strony=271}}</ref>, okręt miał prowadzić blokadę kolejno [[Neapol]]u i [[Bari]]. Pod Neapolem nie doszło do kontaktu z przeciwnikiem, pod Bari zaś załoga „Sokoła” dwukrotnie podejmowała próby ataku na nieprzyjacielskie konwoje, za każdym razem udaremniane przez okręty eskorty<ref name=Bartelski/>. Udział polskiego okrętu w operacji ''Husky'' upamiętniała naszyta na ''Jolly Roger'' sylwetka psa<ref name=Jolly/>.
W trakcie kolejnego rejsu bojowego, tym razem w okolice [[Brindisi]], nastąpiła zmiana w układzie sił na Morzu Śródziemnym. Włoska generalicja, nie widząc szans w dalszej wojnie ze Sprzymierzonymi, doprowadziła do obalenia rządu [[Benito Mussolini|Benita Mussoliniego]]. Nowy rząd marszałka [[Pietro Badoglio|Pietra Badoglio]] rozpoczął rozmowy o wycofaniu Włoch z wojny, zakończone podpisaniem 3 września 1943 roku traktatu o zawieszeniu broni. Jego ogłoszenie nastąpiło 8 września, a jednym z warunków układu było oddanie włoskiej floty pod kontrolę aliantów<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Lipiński |imię=Jerzy |tytuł=Druga wojna światowa na morzu|strony=274}}</ref>. Przebywający w morzu „Sokół” otrzymał w związku z tym rozkaz nawiązania kontaktu z kapitanatem portu w Brindisi i przekazania instrukcji dotyczących kotwiczących tam statków i okrętów. 12 września 1943 roku wpłynął do portu w Brindisi jako pierwszy aliancki okręt<ref name=SMPIV/>. W trakcie manewrów w porcie doszło do kolizji z włoskim kutrem patrolowym „Meattini”, który zatonął. Ze stacjonujących w Brindisi jednostek włoskich sformowano konwój, przeprowadzony później w eskorcie „Sokoła” do Tarentu<ref name=KaczmarekI/>.
Kolejny patrol przeprowadził „Sokół” na [[Morze Adriatyckie|Morzu Adriatyckim]], w okolicach [[Pula|Poli]]. 4 października 1943 roku dwukrotnie bezskutecznie atakował torpedami nieprzyjacielskie transportowce: „Gigliola” i „Sebenico”. Dowódca okrętu raportował o trafieniu pierwszego z celów, jednak według współczesnych badaczy wystrzelona torpeda eksplodowała w odległości około 250 metrów przed statkiem, nie wyrządzając większych szkód<ref name=Bartelski-Kaczmarek/>. 7 października polski okręt odniósł swój największy sukces, zatapiając w okolicy przylądka Promontore (obecnie Kamenjak na półwyspie [[Istria]]) idący z [[Zadar|Zary]] do [[Wenecja|Wenecji]] niemiecki transportowiec wojska (dawny statek pasażerski) „Eridania”<ref>{{cytuj stronę |url=http://wiesel.wlb-stuttgart.de/seekrieg/43-10.htm |tytuł=Chronik des Seekrieges |nazwisko=Rohwer |imię=Jürgen |nazwisko2=Hümmelchen |imię2=Gerhard |data dostępu=2010-06-21}}</ref>. Z trzech wystrzelonych w kierunku celu torped trafiły dwie, powodując zatonięcie parowca w ciągu około 30 minut. Jednostka ta, o pojemności 7094 [[tona rejestrowa brutto|BRT]] była największym statkiem zatopionym podczas II wojny światowej przez okręty polskiej Marynarki Wojennej<ref name=KaczmarekI/>. Jeszcze tego samego dnia atakowany był nieskutecznie ostatnią torpedą kolejny niemiecki transportowiec „Sansego”, a ogniem artyleryjskim uszkodzono mały frachtowiec „Ugliano”<ref name=KaczmarekII>{{cytuj pismo|nazwisko=Kaczmarek|imię=Rafał M.
Ponieważ po kapitulacji Włoch zabrakło w centralnej części Morza Śródziemnego godnych uwagi celów dla operujących z Malty okrętów podwodnych 10. Flotylli, zdecydowano o przeniesieniu „Sokoła” i „Dzika” w skład 1. Flotylli Okrętów Podwodnych w [[Bejrut|Bejrucie]]. Miały stamtąd paraliżować ruch niemieckich (i greckich pozostających w służbie niemieckiej) jednostek na [[Morze Egejskie|Morzu Egejskim]]<ref name=Bartelski/>. „Sokół” opuścił Maltę 15 października, na pierwszy patrol z nowej bazy wyszedł 4 listopada 1943 roku. W jego trakcie zatopił 11 listopada w rejonie wyspy [[Amorgos]] niewielki niemiecki kuter „Argentina”, zatrzymany i po opuszczeniu przez załogę wysadzony w powietrze<ref name=KaczmarekII/> (grupa abordażowa powróciła z interesującym trofeum: [[flaga III Rzeszy|flagą hitlerowską]]<ref name=Jolly/>) oraz 18 listopada, w pobliżu wyspy [[Santoryn]], mały grecki kuter „Taxiarchis”, pomocniczy patrolowiec w służbie niemieckiej. Ta ostatnia jednostka została ostrzelana z działa pokładowego po wzięciu do niewoli czterech członków załogi, dwóch Niemców i dwóch Greków<ref name=Bartelski-Kaczmarek/>. 19 listopada „Sokół” zaatakował na zachód od zatoki [[Sitía]] na [[Kreta|Krecie]] grecki szkuner „Agios Antonios” w niemieckiej służbie, przewożący włoskich jeńców wojennych. Po ostrzelaniu przez polskich artylerzystów statek skierował się do brzegu, gdzie został zniszczony po wystrzeleniu dwóch torped<ref name=Bartelski-Kaczmarek/>. Nieco później, po akcji w sąsiedniej zatoczce, zatopiono kolejny szkuner w niemieckiej służbie, „Konstantinos”, i pomocniczy okręt ochrony wybrzeża (''Küstenschutzboot'') „Möwe”<ref name=Kasperski/>.
Linia 95 ⟶ 103:
„Sokół” dotarł do [[HMNB Devonport|Devonport]] 31 marca 1944 roku, po czym został skierowany na kolejny remont do Blyth, który zakończył się we wrześniu 1944 roku. Następnie okręt został wraz z „Dzikiem” przydzielony do 9. Flotylli Okrętów Podwodnych w Dundee, odbywając patrole bojowe u wybrzeży norweskich oraz biorąc udział w ćwiczeniach z udziałem marynarki i lotnictwa<ref name=KaczmarekII/>. 12 grudnia 1944 roku dowództwo okrętu zdał kapitan Koziołkowski, tymczasowo zastąpiony na tym stanowisku przez komandora podporucznika Bolesława Romanowskiego (dowódcę grupy polskich okrętów podwodnych w 9. Flotylli), a następnie przez kapitana marynarki [[Tadeusz Bernas|Tadeusza Bernasa]]<ref name=SMPIV/>. Po zakończeniu działań wojennych „Sokół” przeszedł do [[Hartlepool]], a wiosną 1946 roku – do [[Harwich]]. Ostatecznie okręt zwrócono Royal Navy 27 lipca 1946 roku, co potwierdzał rozkaz dzienny Szefa Kierownictwa Marynarki Wojennej nr 42<ref>{{cytuj stronę |url=http://facta-nautica.graptolite.net/Sokol-I.html |tytuł=Facta Nautica |data dostępu=2010-06-22}}</ref>. Pozostający w rezerwie okręt został ostatecznie złomowany w 1949 roku<ref name=Holicki/>.
Podczas służby w Polskiej Marynarce Wojennej „Sokół” odbył 32 patrole bojowe, przebywając na morzu 630 dni. Wykonał 15 ataków torpedowych, wystrzeliwując 42 torpedy, i 11 artyleryjskich<ref name=SMPIV/>. Na zweryfikowanej liście sukcesów okrętu i jego załogi znajduje się 13 zatopionych statków o łącznym tonażu wynoszącym 10 793 BRT i jedna jednostka wojenna<ref name=Bartelski-Kaczmarek/>. Poza materialnym wymiarem akcji „Sokoła”, wyrażającym się w stratach zadanych flotom przeciwników, nie mniej ważne był udział w akcjach blokowania portów, zabezpieczanie tras własnych konwojów i stwarzanie stałego zagrożenia dla żeglugi przeciwnika, co stanowiło znaczący wkład w historię polskiej Marynarki Wojennej walczącej u boku aliantów<ref>{{cytuj pismo
Jednostki przeciwnika zatopione lub uszkodzone przez ORP „Sokół”<ref name=Bartelski/><ref name=Bartelski-Kaczmarek/><ref name=Kasperski/>:
Linia 231 ⟶ 239:
== Bibliografia ==
* {{cytuj książkę
* {{cytuj książkę
* {{cytuj książkę
{{Okręty podwodne typu U}}
| |||