Żółkiewscy herbu Lubicz: Różnice pomiędzy wersjami

Żółkiewscy, aczkolwiek byli rodem pochodzenia polskiego (według Paprockiego i Niesieckiego przybyli na chełmsko-bełskie pogranicze polsko-ruskie z Mazowsza), w bliżej nieznanych okolicznościach i czasie (z pewnym prawdopodobieństwem jeszcze w I połowie XV wieku) stali się wyznawcami [[prawosławie|prawosławia]] oraz ulegali stopniowo obyczajowej rutenizacji. Było to związane z faktem, że w czasach gdy osiedli na ziemi chełmskiej przeważającą siłą społeczną był tam [[Cerkiew prawosławna|kościół prawosławny]] natomiast parafie [[Kościół łaciński|kościoła rzymskokatolickiego]] zaczęto na tych ziemiach organizować dopiero od około 1417 roku i proces ten trwał całe lata. Walkę o "rząd dusz" z prawosławiem rozpoczął dopiero za swego pontyfikatu w latach 1417-1452 biskup chełmski [[Jan Biskupiec]], który po licznych nieudanych próbach poprzedników zorganizował sieć parafii. Minęły jednak dziesięciolecia zanim struktura [[diecezja chełmska (rzymskokatolicka)|biskupstwa]] została ustabilizowana o czym świadczą takie fakty jak przeniesienie stolicy diecezji przez biskupa [[Paweł z Grabowa|Pawła z Grabowa]] do [[Hrubieszów|Hrubieszowa]] w 1473 roku czy wreszcie kolejna zmiana jej lokalizacji dokonana przez biskupa [[Maciej ze Starej Łomży|Macieja ze Starej Łomży]]. Przeniósł on stolicę swego biskupstwa do Krasnegostawu w 1490 roku. W tym samym czasie [[Cerkiew prawosławna|kościół prawosławny]] pozostawał prężną siłą, którą władze królewskie próbowały osłabić nawet przez wydawanie zakazów wznoszenia nowych cerkwi (1436). W samej Żółkwi parafię ufundowano wprawdzie w 1417 roku (fundatorem kościoła był prawdopodobnie Jakub z Żółkwi) jednak władze kościelne dokonały jej erekcji dopiero w 1451 roku, a następne wzmianki o jej istnieniu pochodzą dopiero z 1515 roku. Wynika stąd, że rejonie tym przeważali wyznawcy wiary prawosławnej, natomiast łacinników było stosunkowo niewielu. W takim otoczeniu kulturowym przodkowie Żółkiewskich stopniowo przekształcili się w prawosławną familię herbowych. Proces odwrotny – polonizacja szlachty na Rusi Czerwonej, zarówno rdzennie ruskiej jak i napływowej, która w wyniku oddziaływania kultury ruskiej uległa wcześniej rutenizacji (jak Żółkiewscy), przybrał na sile dopiero od lat 1434-1462 tzn. od utworzenia [[województwo ruskie|województwa ruskiego]] oraz [[województwo bełskie|województwa bełskiego]] i rozciągnięcia na tych obszarach prawa i obyczaju polskiego. Dlatego też dziad hetmana [[Mikołaj Żółkiewski]] został nazwany przez jednego z historyków nie do końca słusznie "szlachcicem polskim świeżo co ze starych, ruskich bojarów wykutym". Ojciec hetmana Stanisław Żółkiewski (zm. 1588) był twórcą materialnej pozycji rodu, ponieważ zdołał skumulować we własnych rękach znaczny majątek. Początkowo był właścicielem bądź współwłaścicielem zaledwie sześciu wsi (m.in. [[Poperczyn]], [[Wola Żółkiewska|Wola]], [[Rożki (województwo lubelskie)|Rożki]] i [[Wierzbica (powiat krasnostawski)|Wierzbica]] koło Krasnegostawu). Skończył zaś życie jako jeden z najbogatszych magnatów na [[Ruś Czerwona|Rusi Czerwonej]]. On właśnie, podobnie jak jego ojciec Mikołaj gorliwy wyznawca prawosławia oraz w sensie kulturowym polskojęzyczny Rusin (równocześnie typowy szlachcic polski), dokonał konwersji swego rodu po kilku generacjach z powrotem na katolicyzm, chociaż inne gałęzie Żółkiewskich (gałąź herbu Bończa) stały się na krótko ostoją [[kalwinizm]]u.

[[Plik:Zolkiew-krypta Zolkiewskich.jpg|thumb|250px|Krypta Żółkiewskich w żółkiewskiej farze]]

Mazowieckie pochodzenie Żółkiewskich herbu Lubicz usiłował zakwestionować [[Julian Bartoszewicz]] w wydanej w roku 1868 [[encyklopedia Orgelbranda|encyklopedii Orgelbranda]]. Według przedstawionego tam poglądu tego historyka ród Żółkiewskich pochodził z ruskiej szlachty halickiej. Wzmianki w herbarzach o wyjściu przodków hetmańskich z Mazowsza arbitralnie uznał on za legendę, mimo iż ani Paprocki ani Niesiecki tego wątku pośród legend nie umieszczali (obaj ograniczyli się tu do zdawkowej wzmianki bez podawania szczegółów). Nie przedstawił jednak Bartoszewicz poza osobistymi dywagacjami i własnym przekonaniem żadnych dowodów ruskiego pochodzenia rodu hetmańskiego, a także żadnych argumentów (poza pewnymi spekulacjami) które podważałyby wzmiankę występującą u Paprockiego, że wywodził się tenże ród z Mazowsza. Zresztą wymienił pośród owej szlachty halickiej także i [[Herburtowie|Herburtów]], którzy nie byli pochodzenia ruskiego, co każe zachować ostrożność wobec jego poglądów.

 

 

{{przypisy}}